InfoHub Logo

Negizi osy jýrnalısterdi «tórtinshi bılik» ókilderi dep jatady. Degenmen, sol tórtinshi bılik ókilderine qaýip tónýin qalaı túsinsek bolady. Damyǵan memleketterde de qasaqana atý, pyshaqtap ketý faktisi órship tur. Al bizdiń Qazaqstan da olardyń aldyn berer emes. Negizi bılik sýyryp salyp aıtatyn jýrnalısterge jany qas, sebebi bar qupıasyn ashady dep qorqatyny anyq. Biraq qazir halyqtyń kózi ashyq kókiregi oqý,jýrnalıs jazbasa da aıtpasa da bárin bilip otyr. Osy taqyryp aıasynda Adamdar/CA platformasynyń bas redaktory, jýrnalıs Tımýr Núsimbekov Azattyqqa bergen suhbatynda osy  jýrnalıster men bılik arasyndaǵy kıkiljiń týraly ótimdi suhbat bergen. Sóz arasynda el ahýaly jóninde  «Jýrnalıserdiń kóbi kókeıkesti ári mańyzdy taqyryptar men máselelerdi qozǵamaıdy. Jýrnalıserdiń uzaqqa sozylǵan "karantıni", oqshaýlaý rejımi men ózindik senzýrasyna sheneýnikterdiń 2010 jyldardan beri táýelsiz jýrnalıserdi ashyq tutqyndap, shekteý salyp, qysym kórsetip, repressıvti zańdar qoldaný arqyly aqparattyq keńistikti qysqartýy áser etti. Sondyqtan kórermender men oqyrmandar kóp degende Almaty, Astana men Shymkenttiń ortalyǵynda ne bolyp jatqanyn bilgenimen, eldiń qalǵan 99 paıyz aýmaǵyndaǵy jaǵdaıdan beıhabar.» - deıdi.

Sóz arasynda  bıliktiń  SSSR zamanynan áli shyǵa almaı júrgenin aıtty.

Eldegi jýrnalıster men bıliktiń jaǵdaıy týraly sonaý 2000 jyldardyń basynda Gerold Karlovıch Belger (qazaqstandyq jazýshy ári ádebıettanýshy - red.) bir suhbatynda "Qazaqstanda aqparat quraldary – tórtinshi bılik emes, tórtinshi áıel" dep, eldegi jaǵdaıdy qarapaıym jetkizip bergen eken.

Jazyqsyz jýrnalısterdiń jazalanýy, olardyń bir qylmys isteýi men aqtalmaıdy.  Kóp jaǵdaıda bıliktegi shyndyqty ashylýy, nemese joǵary da otyrǵan bir kisilerge jýrnalıstiń aıtqanynyń unamaýy. Osy sıaqty qarapaıym dúnıe jýrnalısterge jaza arqalaýǵa májbúr etedi.

«Jýrnalıserdi qorǵaý jónindegi komıtettiń derekteri boıynsha, 2009 jyly búkil álemde 136 jýrnalıs túrmege qamalǵan. Bul tizimde Ramazan Esirgepov te bar. Sondaı-aq, taǵy bir qazaq jýrnalısi men bir jazýshy túrmede otyr.»  Bul málimet 2009 jyldyń 29 jeltoqsanynda «Azattyq» portalynda jarıalanǵan.  Odan keıin esepeıtin bolsaq týp týra 12 jyldy ótkizip tastaımyz. Statısıkany ashar bolsańyz kóz súriner.  

Jalpy bizdiń memlekette sottalǵan jýrnalısterge taǵylǵan aıyptarǵa eshqandaı kózge kórinerlik dálelder joq.  Mysaly retinde  R. Esergepov 2009 jyly 6 qańtarda Jambyl oblystyq UQKD qyzmetkerlerimen qamaýǵa alyndy. Oǵan qatysty QR Qylmystyq kodeksiniń «memlekettik qupıasy bar málimetterdi zańsyz jınaý jáne taratý» jáne «qyzmet babyn teris maqsatta paıdalaný» baptary boıynsha aıyp taǵylǵan.Áıelińiń sózinshe jýrnalıske advokat jaldaýǵa múmkindik berilmegen.

Osy sıaqty oqıǵalar elimizde kóp tirkeledi. Jazyqsyz jýrnalısterdi jazalaǵannan, Jazyqty adamdardy jazalaý jón sıaqty.

Turan ýnıversıteti jýrnalısıka fakúlteti Kengashova Aısaýle

---