InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Jylý qozǵaltqyshtary. Jylý qozǵaltqyshtarynyń jumys isteý prınsıpi. İshten janatyn qozǵaltqysh.
Sabaqtyń maqsattary:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa jylý qozǵaltqyshtary jáne jylý qozǵaltqyshtarynyń jumys isteý prınsıpi men ishten janatyn qozǵaltqysh jóninde teorıalyq bilim berý.
Damytýshylyq: Oqýshylardyń logıkalyq oılaý qabiletin jáne qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Tárbıelik: Oqýshylardy jaýapkershilikke jáne shapshańdyqqa, tózimdilikke tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Aralas
Sabaqtyń ádisi: Túsindirmeli
Pánaralyq baılanys: Hımıa, geografıa, bıologıa.
Kórnekiligi: Interaktıvtik taqta
Uıymdastyrý
Oqýshylarmen sálemdesý, túgendeý, psıhologıalyq daıyndyq, kóńil – kúıine nazar aýdarý, zeıinin sabaqqa aýdarý.
Úı tapsyrmasyn suraý
Oqýshylardan úıge berilgen taqyrypty suraý jáne esepterin tekserý
№15
Berilgeni: Q=3•107Dj; A`=5•107Dj
Tabý kerek: ∆U -?
Sheshýi: ∆U=A`- Q
∆U=5•107Dj - 3•107Dj=2•107Dj
Jańa sabaq
İshki energıa – energıanyń arzan túrleriniń biri. Ony ár túrli otyn túrlerin jaǵý arqyly alady., sonyń esebinen paıdaly jumys atqarýǵa bolady. İshki energıanyń mehanıkalyq energıaǵa aınalýy adamdardyń praktıkalyq qyzmetinde jáne tehnıkalyq damýy úshin mańyz zor. Bul aınalýlar jylý qozǵaltqyshtar dep atalatyn jylý mashınalarynyń kómegimen júzege asyrylady. Jylý mashınalarynyń teorıasynda termodınamıkanyń ekinshi bastamasy negizgi ról atqarady.
Jylý mashınalary (nemese jylý qozǵaltqyshtary) dep júıeniń ishki energıasynyń bir bóligin mehanıkalyq energıaǵa aınaldyratyn jáne sonyń esebinen jumys isteıtin energıaǵa qurylǵylardy aıtady. Alaıda jylý mashınalarynyń basqa túri – tońazytqysh qondyrǵylar da bar. Olar muzdatqysh kamerasy sıaqty salqyn deneden jylýdyń biraz bóligin ala otyryp, onda tómengi temperatýrany ustap turý qyzmetin atqarady. Qarapaıym jylý qozǵaltqyshy degenimiz – qabyrǵasyna naǵyz keptelgen, joǵary – tómen qozǵala alatyn porsheni bar metal sılındr ondaǵy otynnyń ishki energıasy porshenniń mehanıkalyq energıasyna aınalady. Mundaı qozǵaltqysh HVİİ ǵasyrdyń sońynda jasalyp keıinnen jetildirildi.
Qazirgi kezde qozǵaltqyshtardyń alýan túrleri belgili. Alaıda olardyń barlyǵynyń negizinen jumys isteý prınsıpi birdeı. Barlyq qozǵaltqyshtarda otynnyń energıasy, aldymen joǵary temperatýraǵa deıin qyzdyrylǵan gazdyń nemese býdyń ishki energıasyna ótedi. Ulǵaıý barysynda gaz syrtqy kúshterge qarsy jumys atqarady jáne salqyndaıdy, ıaǵnı onyń ishki energıasy azaıady. Bul gazdyń ishki energıasynyń bir bóliginiń mehanıkalyq jumysqa aınalatynyn bildiredi. Mysaly, týrbına bóligin aınaldyryp mehanızmdi qozǵalysqa keltiredi.

Gazdyń ishki energıasynyń mehanıkalyq energıaǵa aınalmaı qalǵan bóligi, salqyndatqysh rolin atqaratyn tońazytqysh dep atalatyn syrtqy ortaǵa beriledi. Sonymen barlyq jylý qozǵaltqyshtarynyń qurylysyndaǵy qajetti úsh negizgi bóligin atap kórsetýge bolady. Otynnyń energıasy bosaıtyn qyzdyrǵysh bý nemese gaz bolyp tabylatyn jumys paıdanylmaı qalǵan jylý mólsherin alatyn sýytqysh.
Jylý qozǵaltqyshtarynyń jumys isteý prınsıpinde jumystyq dene qyzdyrǵyshtan Q1 jylýdyń biraz mólsherin alady. Jáne A=Q1 - Q2 jumys jasaı otyryp, onyń bir bóligin mehanıkalyq energıaǵa aınaldyrady.
Mehanıkalyq energıaǵa aınalmaı qalǵan Q2 jylý mólsherin jumystyń dene tońazytqysh beredi.
Energıanyń saqtalý jáne aınalý zańy boıynsha Q1=A+Q2.
Sabaqty bekitý
№ 1 (test sheshý)
Sýrette ızohoralyq prosesterdi kórsetetin grafık

Jaýaby: 1, 5, 8
Qorytyndylaý
Oqýshylarǵa jańa sabaq boıynsha suraqtar qoıý jáne formýlalardy suraý
Baǵalaý
Oqýshylardy úı tapsyrmasy jáne esepter shyǵarý boıynsha baǵalaý
Úıge tapsyrma
§22; §23 taqyryptardy oqý, №5 esepti shyǵarý
№5 (Test sheshý)
Ideal gazdy R – V dıagramsynda kórsetilgendeı 1 – qalyptan 2 – qalypqa kóshirgende isteletin jumys.