Jol tártibin bileıik, aman-esen júreıiik
Taqyryby: «Jol tártibin bileıik, aman - esen júreıik»
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik:
Jolda júrý erejesin este saqtaýǵa, oqýshylarǵa jol belgilerin neshe túri bar, ony bilý ne úshin qajet, baǵdarshamnyń, jol belgileriniń atqaratyn qyzmeti qandaı ekenin úıretý.
Damytýshylyq:
Jol erejesin este saqtaý qabiletin, qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý.
Tárbıelik:
Barlyǵymyzǵa ortaq qoıylǵan tártipti buzbaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: ashyq tárbıe saǵaty, saıys sabaq
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, róldik oıyn, áńgimeleý jáne t. b.
Kórnekiligi: Baǵdarsham, jol belgileri, jolda júrý álippesi, jol erejesine arnalǵan sýretter.
Synyp oqýshylary úsh topqa bólinedi: qyzyl tústi belgisi bar oqýshylar – «Qyzyldar», sary tústiler - «Sarylar», jasyl tústiler – «Jasyldar».
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý bólimi.
Muǵalim: Bizdiń elimizde ár túrli kólikter jyldan - jylǵa kóbeıip keledi. Jaıaý adamdar men kóliktegi jolaýshylar sany da kóbeıe túsýde. Kósheler men joldardaǵy jaǵdaı barǵan saıyn kúrdelenip keledi. Jol - kólik oqıǵalarynyń qaýpi arta túsýde. Sondyqtan da júrgizýshiler men jaıaý adamdardyń kósheler men joldarda erekshe tártipti jáne muqıat bolýy qajet. Jol - kólik oqıǵalarynyń zardabynan kóbine balalar zardap shegýde. Onyń sebebi – kóptegen mektep oqýshylary jolda júrý erejelerin áli de bolsa nashar biledi. Mine, osy maqsatta bizdiń synybymyzda búgin «Jol tártibin bileıik, aman - esen júreıik» atty jol erejelerine arnalǵan tárbıe saǵatyn ótkizbekshimiz. Endeshe, qosh keldińizder!
Muǵalim: Búgingi sharamyzǵa qatysatyn toptardy tanystyraıyq. Qyzyl tústi belgileri bar «Qyzyldar», jasyl tústi belgisi bar top «Jasyldar» jáne sary tústiler – «Sarylar» toby. Ár top ózderin tanystyrady:
«Qyzyldar» toby:
Qyzyl kózin ashqanda,
Synyq súıem baspa alǵa.
«Sarylar» toby:
Sary kózin ashqanda
Qarap qalma aspanǵa.
«Jasyldar» toby:
Jasyl kózin ashqanda,
Júre bergin, jasqanba!
Muǵalim: Qyzyl jandy, toqtaǵyn,
Kórdiń jurttyń tosqanyn.
Sary jandy – daıyndal
Aınalańa qarap al.
Jasyl jandy – tyńdaǵyn
Jolyń ashyq, turmaǵyn.
Balalar, búgingi keshimizdiń eń basty qonaǵy – Baǵdarshamdy ortaǵa shaqyramyz.
(Ortaǵa Baǵdarsham bolyp kıingen oqýshy shyǵady.)
Baǵdarsham: Sálem, balalar! Meni barlyq eldiń balalary jaqsy biledi. Búgin senderge arnaıy keldim.
Júrgizýshi: Qosh keldiń, Baǵdarsham! Búgingi aıtar áńgimemizdiń bári saǵan qatysty bolmaq, sondyqtan da bizben birge bol.
Baǵdarsham: Men senderge qoıar suraǵym bar. Senderdi teksereıin. Jaýabyn kim aıtar eken?
Kóshe ortasyn aınaldyryp fýtbol teber alańǵa,
Kórdińder ǵoı umytqany erejeni, dalańdap.
Al, kánekı, úıreneıik bárimiz de júrý tártibin.
Erejeni jaqsy biler, jatqa biler kim muny,
Kim aıtady jol belgisi neshe toptan turady?
(Oqýshylar jaýaby: 7 toptan turady)
Baǵdarsham:
Turamyn kósheniń qıylysyn turaqtap,
Qashpaımyn múdirip, eshqandaı suraqtan.
Belgisi joldardyń tórt toptan turady,
Jarqyrap kóriner túnde de jyraqtan.
Muǵalim: Jaraısyń, Baǵdarsham! Al endi suraq qoıyp top múshelerin tekserip kóreıik.
İ bólim: «Sálem - sózdiń anasy»
«Qyzyldar» toby:
Armanǵa aldy kútken asyǵamyz,
Biz qalaı tolqyn artpaı basylarmyz.
Jolda júrý erejesin jaqsy bilip,
Saqtyqqa tura alatyn jas ulanbyz.
«Jasyldar» toby:
Jalǵaıtyn dostastyryp bar ánmenen
Joldardan turady ǵoı álem degen.
Búgingi bizge kelgen qonaqtarǵa
Oıynymyz bastalady sálemmenen.
«Sarylar» toby:
Qaı kóshe, qaı qalaǵa barsańyz da,
Qaı aqyl ólshemine salsańyz da.
Jolda júrý erejesi zańdy tártip -
Ol otaq - úlken, kishi, barshamyzǵa!
İİ bólim: «Vıktorınalyq suraqtar»
1. Qoǵamdyq transporttan shyqqannan keıin kósheden qalaı ótý kerek?
2. Jol tańbasy qandaı eki túrge bólinedi?
3. Jaıaýlar ótpesi qalaı belgilenedi?
4. Baǵdarshamda sıgnaldar qalaı ornalasqan?
5. Jol belgileri qandaı topqa bólinedi?
6. Balalardyń sýreti salynǵan belgi qaıda ornatylady?
7. Oqýshylardyń velosıpedpen kóshede jáne jolda qaı jastan júrýine ruqsat etiledi?
8. Velosıpedpen jolǵa shyǵarda neni tekserý qajet?
9. Kósheden, joldan qaı jerde ótýge bolady?
10. Gabarıttik ottar qaı kezde janady? (farlar)
11. Júrgizýshiler syrtqy jaryq prıborlaryn ne úshin qosady?
12. «Trotýar» degen sóz neni bildiredi?
(Durys jaýap bergen topqa ózderine sáıkes keletin tústen jetondar beriledi.)
İİİ bólim «Baǵdarsham – jol atasy»
Júrgizýshi: Jaraısyńdar. Jol erejesine qatysty suraqtarǵa eń kóp jaýap aıtqan …. top músheleri. Quttyqtaımyz! Al endi ár toptyń úı tapsyrmasyn teksereıik. Baǵdarsham týraly derekter daıyndaý kerek bolatyn, endeshe, tyńdalyq.
«Qyzyldar» toby: Alǵashqy baǵdarsham temirjol boıynda paıda boldy. Ony oılap tapqan adamnyń esimi tarıhta saqtalmaǵan. Al ony kóshe qozǵalysyna yńǵaılap, qaıta jasaǵan aǵylshynnyń ınjener - mehanıgi D. Naıt bolatyn. Ol 1868 jyly Londondaǵy parlament úıiniń aldyna baǵdarsham ornatty. Aldymen túrli - tústi sıgnaldar qaıys berilistiń kómegi arqyly ózgertilip otyrdy. Sosyn apparat ortasyna gazdy sham ornatyldy. Ókinishke oraı, birde gaz jarylyp, kezekte turǵan polıseı qaza bolady. Sodan baǵdarsham jarty ǵasyr boıy umyt bolady.
«Sarylar» toby: Baǵdarsham tek 1914 jyly Amerıkanyń Klıvlend qalasynda, sosyn Nú-Iork, taǵy basqa qalalarynda qaıta paıda boldy. Bul joly olar elektrli boldy. Tek eki tústi ǵana, qyzyl jáne jasyl. 1918 jyldan bastap qana úsh tús qoldana bastaldy.
«Jasyldar» toby: Keńes Odaǵy boıynsha alǵash ret baǵdarsham Máskeý qalasynda 1924 jyly Kýznesk kópiri men Petrovka kósheleriniń qıylysynan oryn aldy. Baǵdarshamdaǵy túster beker tańdap alynbaǵan. Qyzyl tús qaýip uǵymyn bildiredi. Sosyn bul tús kúndiz de, túnde de, tuman men jaýyndy kúni de jaqsy kórinedi. Jasyl tús qyzyl tústen aıqyn ajyratylady. Sary sıgnal – negizi qyzyl men jasyl tústerdiń arasyndaǵy aıyrym belgisi.
İV bólim «Jol belgileri»
Muǵalim: Jaraısyńdar, balalar! Úı tapsyrmasyna óte jaqsy daıyndalyp kelipsińder. Al endi kezekti jol belgilerine beremiz. Ár top belgilerdi tańdap, sol belgiler týraly aıtyp shyǵady.
Taqtada qyzyl túspen «Eskertý belgileri», jasyl túspen «Tyıym salý belgileri» jáne sary túspen «Mindetteý belgisi» dep jazylǵan sózder ilinedi.
1 - top: Eskertý belgileri Qolyna aınalasy qyzyl jolaqpen kómkerilgen sary tústi teń qabyrǵaly úshburysh ustaǵan top basshysy:
Qyp - qyzyl úshburysh,
Eskertý belgisi men bolam.
Qaýipten saq bol dep,
Sát sapar joldaǵan.
Aman - saý júredi jaıaý da, kólik te,
Men bergen belgini saqtaǵan, qoldaǵan.
Úshburyshty qyzyl boıaý – men kórinsem abaıla!
Jol boıynda qaýipti tús aldan shyǵar degendi aıtar eskertý belgisi.
(Qalǵan top músheleri basqa eskertý belgilerin kórsetip tanystyrady.)
2 - top: Tyıym salý belgisi. Qolyna qyzyl jolaqpen kómkerilgen sary túske boıalǵan dóńgelek qalqany bar top basshysy:
Qyzylmen boıalǵan, sheńberim aýmaqty,
Tyıymshyl belgimin, qatalmyn salmaqty.
Men turǵan jerlerde haqyń joq júrýge,
Qaýip bar, baǵdarla kóz salyp jan - jaqty.
Dóp - dóńgelek qyzyl sheńber, men kórinsem «Toqta qane» dep jar salar tyıym salý belgisi.
(Top músheleri tyıym salý belgileri týraly aıtady, tanystyrady.)
3 - top: Kórsetkish belgisi. Qolynda kók tústi dóńgelek qalqany bar top basshysy:
Belgimin kórseter jyldamdyq baǵytty,
Mindetti burylys, áıtpese qaýipti.
Barlyǵyn aıshyqtap turamyn jolyńda,
Abaı bol, tartýymdy mindetti orynda!
(Qalǵan top músheleri basqa belgilerdi tanystyrady.)
V bólim «Jumbaqtardy sheshý»
1. Ala taıaq ustaǵan,
Jol tártibin nusqaǵan
Ómirińdi kúzetken,
Ysqyryqpen túzetken. (mılısıoner)
2. Kóshe boılap aıańdaıdy,
Adam tasyp aıaldaıdy. (avtobýs)
3. Kóliktiń qanshasyn ústinen ótkizgen,
İrgeden bastalyp alysqa jetkizgen. (jol)
4. Joq ózinde bas ta, aýyz da, qulaq ta,
Baqyraıǵan úsh kózi bar biraq ta. (baǵdarsham)
5. Eki aıaqty, bir basty,
Júgiredi tym qatty. (velosıped)
6. Ózi tym kúshti,
Aıaǵy tisti. ( traktor)
7. Tórt aıaǵy domalaq,
Adamsyz júrmeıdi. ( mashına)
8. Eki aǵasy qashady,
Eki inis qýady. ( mashına dóńgelekteri)
9. Bir tulpar sý ishpeıdi, jem jemeıdi,
Eskerip eshbir adam emdemeıdi.
Júk emes janýarǵa júz adam da,
Shylbyryn symǵa baılap tez jóneıdi. (tramvaı)
10. Arqanym bar tym uzyn,
Ala almaısyń bir úzim.
Tabyńdarshy balalar
Bul jumbaqtyń sheshýin. (jol)
Vİ bólim «Oılan, tap»
Jaýaby: Jolda júrý erejesi
Vİİ bólim «Ádeptilik álippesi»
Muǵalim: - Balalar endi men senderge mynadaı jumbaq - áńgime oqyp bereıin. Sheshýin ózderiń aıtyńdar.
Almas kóshede anadaı jerde ótip bara jatqan júrginshige:
-«Aıtyńyzshy, saǵat qazir qansha?» - dep aıqaılady.
Ol júrginshi ýaqytty aıtqan soń, almas burylyp jónine ketti. Bala bóten adammen qarym - qatynasynda birneshe qatelik jiberdi. Osy qatelikterdi kim tabady?
Jaýaby:
1. Kóshede aıqaılap jón suramaý kerek!
2. «Saǵat qansha?» emes, «Ýaqytty aıtyp jiberińizshi» nemese «Saǵat qansha bolǵanyn aıtyńyzshy» dep suraýy qajet.
3. Aldymen keshirim ótinýi kerek.
4. Almas ol adamǵa «Rahmet» aıtýdy umytty.
Vİİİ bólim «Jaǵdaıattardy sheshý»
«Qyzyldar» toby:
Erjan jol jıeginde doppen oınap júredi. Doby jolǵa domalap ketedi. Erjan dobyn almaq bolyp mashına jolyna júgiredi. Mashınalar sıgnaly estiledi. Erjan dobyn tastaı qashady. Erjannyń áreketi durys pa? Ol qandaı shara qoldaný kerek edi?
«Jasyldar» toby:
Baǵdarshamy joq kóshede joldan eki bala ótpek bolady. Biri joldan jan - jaǵyna qaramastan, asyǵys júgirip ótedi. Ekinshisi aldymen sol jaǵyna, sonan soń oń jaǵyna qarap ótedi. Kimniń áreketi durys? Joldan qalaı ótý kerek?
«Sarylar» toby:
Siz joldan óteıin dep tursyz. Baǵdarshamnyń jasyl túsi janbaı jatyp qasyńyzda turǵan birinshi synyp oqýshysynyń mashınalar zýlap júrip jatqan joldan ótpekshi bolyp turǵanyn kóresiz. Sizdiń áreketińiz?
İH bólim «Top basshylar saıysy»
Ár top basshysy jolda júrý erejesine baılanysty tıymdar men eskertpelerdi, keńesterdi aıtý arqyly jarysady. Kim kóp oı tastasa sol top basshysy jeńimpaz atanady.
Muǵalim: Rahmet, balalar. Sender búgin kóp málimet berdińder. Aldaǵy ýaqytta osy jol erejesin saqtap, basqa balalarǵa úıretip júrińder. Al qazir bárimiz birge «Baǵdarsham» ánin oryndaıyq.
«Baǵdarsham» áni
1. Kóshede biz saq bolaıyq,
Qaımyqpasyn ata - ana.
Jolda sen bol árkez laıyq,
Jas ulan degen atqa!
Qaıyrmasy:
Árqashan kún sónbesin,
Aspannan bult tónbesin.
Qasymda bolsyn anam
Bolaıyn men de aman!
2. Jolda júrý álippesin
Bilgen jón ǵoı bes saýsaqtaı.
Sonda ǵana júre alasyń,
Sen ózińdi saý saqtap.
Qaıyrmasy:
Árqashan kún sónbesin,
Aspannan bult tónbesin.
Qasymda bolsyn anam
Bolaıyn men de aman!
Baǵdarsham: Men senderge rızamyn. Búgingi jol erejesine arnalǵan sharaǵa óte jaqsy úlken jaýapkershilikpen daıyndalǵandaryń kórinip tur. Rahmet senderge. Barlyq belgilermen myna otyrǵan balalardy tanystyryp shyqtyńdar. Endi bul synyp oqýshylary kóshede jol erejesin buzbaıdy dep oılaımyn. Men endi sendermen qoshtasamyn. Áli talaı senderge qonaqqa kelip turamyn. Saý bolyńdar, balalar!
Muǵalim: Saý bol, Baǵdarsham. Al, balalar, bizge de qoshtasatyn ýaqyt keldi. Ár top basshylary qorytyndy sózderin aıtsyn.
Oqýshy: Shýaqty ómirimiz kúndeı kúlip,
Júrekte búrshik atyp gúldeıdi úmit.
Armanǵa sapar tartý múmkin emes
Jol júrý erejesin bilmeı turyp.
Oqýshy: Qaı kóshe, qaı qalaǵa barsańyz da,
Qaı aqyl ólshemine salsańyz da,
JOL júrý erejesi zańdy tártip,
Ol bárimizge ortaq tártip.
Oqýshy: Jolda júrý álippesin
Bilgen jón bes saýsaqtaı.
Sonda ǵana júre alasyń
Sen ózińdi aman saqtap.
Barlyǵy: Jol tártibin bileıik
Aman esen júreıik!
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik:
Jolda júrý erejesin este saqtaýǵa, oqýshylarǵa jol belgilerin neshe túri bar, ony bilý ne úshin qajet, baǵdarshamnyń, jol belgileriniń atqaratyn qyzmeti qandaı ekenin úıretý.
Damytýshylyq:
Jol erejesin este saqtaý qabiletin, qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý.
Tárbıelik:
Barlyǵymyzǵa ortaq qoıylǵan tártipti buzbaýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: ashyq tárbıe saǵaty, saıys sabaq
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, róldik oıyn, áńgimeleý jáne t. b.
Kórnekiligi: Baǵdarsham, jol belgileri, jolda júrý álippesi, jol erejesine arnalǵan sýretter.
Synyp oqýshylary úsh topqa bólinedi: qyzyl tústi belgisi bar oqýshylar – «Qyzyldar», sary tústiler - «Sarylar», jasyl tústiler – «Jasyldar».
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý bólimi.
Muǵalim: Bizdiń elimizde ár túrli kólikter jyldan - jylǵa kóbeıip keledi. Jaıaý adamdar men kóliktegi jolaýshylar sany da kóbeıe túsýde. Kósheler men joldardaǵy jaǵdaı barǵan saıyn kúrdelenip keledi. Jol - kólik oqıǵalarynyń qaýpi arta túsýde. Sondyqtan da júrgizýshiler men jaıaý adamdardyń kósheler men joldarda erekshe tártipti jáne muqıat bolýy qajet. Jol - kólik oqıǵalarynyń zardabynan kóbine balalar zardap shegýde. Onyń sebebi – kóptegen mektep oqýshylary jolda júrý erejelerin áli de bolsa nashar biledi. Mine, osy maqsatta bizdiń synybymyzda búgin «Jol tártibin bileıik, aman - esen júreıik» atty jol erejelerine arnalǵan tárbıe saǵatyn ótkizbekshimiz. Endeshe, qosh keldińizder!
Muǵalim: Búgingi sharamyzǵa qatysatyn toptardy tanystyraıyq. Qyzyl tústi belgileri bar «Qyzyldar», jasyl tústi belgisi bar top «Jasyldar» jáne sary tústiler – «Sarylar» toby. Ár top ózderin tanystyrady:
«Qyzyldar» toby:
Qyzyl kózin ashqanda,
Synyq súıem baspa alǵa.
«Sarylar» toby:
Sary kózin ashqanda
Qarap qalma aspanǵa.
«Jasyldar» toby:
Jasyl kózin ashqanda,
Júre bergin, jasqanba!
Muǵalim: Qyzyl jandy, toqtaǵyn,
Kórdiń jurttyń tosqanyn.
Sary jandy – daıyndal
Aınalańa qarap al.
Jasyl jandy – tyńdaǵyn
Jolyń ashyq, turmaǵyn.
Balalar, búgingi keshimizdiń eń basty qonaǵy – Baǵdarshamdy ortaǵa shaqyramyz.
(Ortaǵa Baǵdarsham bolyp kıingen oqýshy shyǵady.)
Baǵdarsham: Sálem, balalar! Meni barlyq eldiń balalary jaqsy biledi. Búgin senderge arnaıy keldim.
Júrgizýshi: Qosh keldiń, Baǵdarsham! Búgingi aıtar áńgimemizdiń bári saǵan qatysty bolmaq, sondyqtan da bizben birge bol.
Baǵdarsham: Men senderge qoıar suraǵym bar. Senderdi teksereıin. Jaýabyn kim aıtar eken?
Kóshe ortasyn aınaldyryp fýtbol teber alańǵa,
Kórdińder ǵoı umytqany erejeni, dalańdap.
Al, kánekı, úıreneıik bárimiz de júrý tártibin.
Erejeni jaqsy biler, jatqa biler kim muny,
Kim aıtady jol belgisi neshe toptan turady?
(Oqýshylar jaýaby: 7 toptan turady)
Baǵdarsham:
Turamyn kósheniń qıylysyn turaqtap,
Qashpaımyn múdirip, eshqandaı suraqtan.
Belgisi joldardyń tórt toptan turady,
Jarqyrap kóriner túnde de jyraqtan.
Muǵalim: Jaraısyń, Baǵdarsham! Al endi suraq qoıyp top múshelerin tekserip kóreıik.
İ bólim: «Sálem - sózdiń anasy»
«Qyzyldar» toby:
Armanǵa aldy kútken asyǵamyz,
Biz qalaı tolqyn artpaı basylarmyz.
Jolda júrý erejesin jaqsy bilip,
Saqtyqqa tura alatyn jas ulanbyz.
«Jasyldar» toby:
Jalǵaıtyn dostastyryp bar ánmenen
Joldardan turady ǵoı álem degen.
Búgingi bizge kelgen qonaqtarǵa
Oıynymyz bastalady sálemmenen.
«Sarylar» toby:
Qaı kóshe, qaı qalaǵa barsańyz da,
Qaı aqyl ólshemine salsańyz da.
Jolda júrý erejesi zańdy tártip -
Ol otaq - úlken, kishi, barshamyzǵa!
İİ bólim: «Vıktorınalyq suraqtar»
1. Qoǵamdyq transporttan shyqqannan keıin kósheden qalaı ótý kerek?
2. Jol tańbasy qandaı eki túrge bólinedi?
3. Jaıaýlar ótpesi qalaı belgilenedi?
4. Baǵdarshamda sıgnaldar qalaı ornalasqan?
5. Jol belgileri qandaı topqa bólinedi?
6. Balalardyń sýreti salynǵan belgi qaıda ornatylady?
7. Oqýshylardyń velosıpedpen kóshede jáne jolda qaı jastan júrýine ruqsat etiledi?
8. Velosıpedpen jolǵa shyǵarda neni tekserý qajet?
9. Kósheden, joldan qaı jerde ótýge bolady?
10. Gabarıttik ottar qaı kezde janady? (farlar)
11. Júrgizýshiler syrtqy jaryq prıborlaryn ne úshin qosady?
12. «Trotýar» degen sóz neni bildiredi?
(Durys jaýap bergen topqa ózderine sáıkes keletin tústen jetondar beriledi.)
İİİ bólim «Baǵdarsham – jol atasy»
Júrgizýshi: Jaraısyńdar. Jol erejesine qatysty suraqtarǵa eń kóp jaýap aıtqan …. top músheleri. Quttyqtaımyz! Al endi ár toptyń úı tapsyrmasyn teksereıik. Baǵdarsham týraly derekter daıyndaý kerek bolatyn, endeshe, tyńdalyq.
«Qyzyldar» toby: Alǵashqy baǵdarsham temirjol boıynda paıda boldy. Ony oılap tapqan adamnyń esimi tarıhta saqtalmaǵan. Al ony kóshe qozǵalysyna yńǵaılap, qaıta jasaǵan aǵylshynnyń ınjener - mehanıgi D. Naıt bolatyn. Ol 1868 jyly Londondaǵy parlament úıiniń aldyna baǵdarsham ornatty. Aldymen túrli - tústi sıgnaldar qaıys berilistiń kómegi arqyly ózgertilip otyrdy. Sosyn apparat ortasyna gazdy sham ornatyldy. Ókinishke oraı, birde gaz jarylyp, kezekte turǵan polıseı qaza bolady. Sodan baǵdarsham jarty ǵasyr boıy umyt bolady.
«Sarylar» toby: Baǵdarsham tek 1914 jyly Amerıkanyń Klıvlend qalasynda, sosyn Nú-Iork, taǵy basqa qalalarynda qaıta paıda boldy. Bul joly olar elektrli boldy. Tek eki tústi ǵana, qyzyl jáne jasyl. 1918 jyldan bastap qana úsh tús qoldana bastaldy.
«Jasyldar» toby: Keńes Odaǵy boıynsha alǵash ret baǵdarsham Máskeý qalasynda 1924 jyly Kýznesk kópiri men Petrovka kósheleriniń qıylysynan oryn aldy. Baǵdarshamdaǵy túster beker tańdap alynbaǵan. Qyzyl tús qaýip uǵymyn bildiredi. Sosyn bul tús kúndiz de, túnde de, tuman men jaýyndy kúni de jaqsy kórinedi. Jasyl tús qyzyl tústen aıqyn ajyratylady. Sary sıgnal – negizi qyzyl men jasyl tústerdiń arasyndaǵy aıyrym belgisi.
İV bólim «Jol belgileri»
Muǵalim: Jaraısyńdar, balalar! Úı tapsyrmasyna óte jaqsy daıyndalyp kelipsińder. Al endi kezekti jol belgilerine beremiz. Ár top belgilerdi tańdap, sol belgiler týraly aıtyp shyǵady.
Taqtada qyzyl túspen «Eskertý belgileri», jasyl túspen «Tyıym salý belgileri» jáne sary túspen «Mindetteý belgisi» dep jazylǵan sózder ilinedi.
1 - top: Eskertý belgileri Qolyna aınalasy qyzyl jolaqpen kómkerilgen sary tústi teń qabyrǵaly úshburysh ustaǵan top basshysy:
Qyp - qyzyl úshburysh,
Eskertý belgisi men bolam.
Qaýipten saq bol dep,
Sát sapar joldaǵan.
Aman - saý júredi jaıaý da, kólik te,
Men bergen belgini saqtaǵan, qoldaǵan.
Úshburyshty qyzyl boıaý – men kórinsem abaıla!
Jol boıynda qaýipti tús aldan shyǵar degendi aıtar eskertý belgisi.
(Qalǵan top músheleri basqa eskertý belgilerin kórsetip tanystyrady.)
2 - top: Tyıym salý belgisi. Qolyna qyzyl jolaqpen kómkerilgen sary túske boıalǵan dóńgelek qalqany bar top basshysy:
Qyzylmen boıalǵan, sheńberim aýmaqty,
Tyıymshyl belgimin, qatalmyn salmaqty.
Men turǵan jerlerde haqyń joq júrýge,
Qaýip bar, baǵdarla kóz salyp jan - jaqty.
Dóp - dóńgelek qyzyl sheńber, men kórinsem «Toqta qane» dep jar salar tyıym salý belgisi.
(Top músheleri tyıym salý belgileri týraly aıtady, tanystyrady.)
3 - top: Kórsetkish belgisi. Qolynda kók tústi dóńgelek qalqany bar top basshysy:
Belgimin kórseter jyldamdyq baǵytty,
Mindetti burylys, áıtpese qaýipti.
Barlyǵyn aıshyqtap turamyn jolyńda,
Abaı bol, tartýymdy mindetti orynda!
(Qalǵan top músheleri basqa belgilerdi tanystyrady.)
V bólim «Jumbaqtardy sheshý»
1. Ala taıaq ustaǵan,
Jol tártibin nusqaǵan
Ómirińdi kúzetken,
Ysqyryqpen túzetken. (mılısıoner)
2. Kóshe boılap aıańdaıdy,
Adam tasyp aıaldaıdy. (avtobýs)
3. Kóliktiń qanshasyn ústinen ótkizgen,
İrgeden bastalyp alysqa jetkizgen. (jol)
4. Joq ózinde bas ta, aýyz da, qulaq ta,
Baqyraıǵan úsh kózi bar biraq ta. (baǵdarsham)
5. Eki aıaqty, bir basty,
Júgiredi tym qatty. (velosıped)
6. Ózi tym kúshti,
Aıaǵy tisti. ( traktor)
7. Tórt aıaǵy domalaq,
Adamsyz júrmeıdi. ( mashına)
8. Eki aǵasy qashady,
Eki inis qýady. ( mashına dóńgelekteri)
9. Bir tulpar sý ishpeıdi, jem jemeıdi,
Eskerip eshbir adam emdemeıdi.
Júk emes janýarǵa júz adam da,
Shylbyryn symǵa baılap tez jóneıdi. (tramvaı)
10. Arqanym bar tym uzyn,
Ala almaısyń bir úzim.
Tabyńdarshy balalar
Bul jumbaqtyń sheshýin. (jol)
Vİ bólim «Oılan, tap»
Jaýaby: Jolda júrý erejesi
Vİİ bólim «Ádeptilik álippesi»
Muǵalim: - Balalar endi men senderge mynadaı jumbaq - áńgime oqyp bereıin. Sheshýin ózderiń aıtyńdar.
Almas kóshede anadaı jerde ótip bara jatqan júrginshige:
-«Aıtyńyzshy, saǵat qazir qansha?» - dep aıqaılady.
Ol júrginshi ýaqytty aıtqan soń, almas burylyp jónine ketti. Bala bóten adammen qarym - qatynasynda birneshe qatelik jiberdi. Osy qatelikterdi kim tabady?
Jaýaby:
1. Kóshede aıqaılap jón suramaý kerek!
2. «Saǵat qansha?» emes, «Ýaqytty aıtyp jiberińizshi» nemese «Saǵat qansha bolǵanyn aıtyńyzshy» dep suraýy qajet.
3. Aldymen keshirim ótinýi kerek.
4. Almas ol adamǵa «Rahmet» aıtýdy umytty.
Vİİİ bólim «Jaǵdaıattardy sheshý»
«Qyzyldar» toby:
Erjan jol jıeginde doppen oınap júredi. Doby jolǵa domalap ketedi. Erjan dobyn almaq bolyp mashına jolyna júgiredi. Mashınalar sıgnaly estiledi. Erjan dobyn tastaı qashady. Erjannyń áreketi durys pa? Ol qandaı shara qoldaný kerek edi?
«Jasyldar» toby:
Baǵdarshamy joq kóshede joldan eki bala ótpek bolady. Biri joldan jan - jaǵyna qaramastan, asyǵys júgirip ótedi. Ekinshisi aldymen sol jaǵyna, sonan soń oń jaǵyna qarap ótedi. Kimniń áreketi durys? Joldan qalaı ótý kerek?
«Sarylar» toby:
Siz joldan óteıin dep tursyz. Baǵdarshamnyń jasyl túsi janbaı jatyp qasyńyzda turǵan birinshi synyp oqýshysynyń mashınalar zýlap júrip jatqan joldan ótpekshi bolyp turǵanyn kóresiz. Sizdiń áreketińiz?
İH bólim «Top basshylar saıysy»
Ár top basshysy jolda júrý erejesine baılanysty tıymdar men eskertpelerdi, keńesterdi aıtý arqyly jarysady. Kim kóp oı tastasa sol top basshysy jeńimpaz atanady.
Muǵalim: Rahmet, balalar. Sender búgin kóp málimet berdińder. Aldaǵy ýaqytta osy jol erejesin saqtap, basqa balalarǵa úıretip júrińder. Al qazir bárimiz birge «Baǵdarsham» ánin oryndaıyq.
«Baǵdarsham» áni
1. Kóshede biz saq bolaıyq,
Qaımyqpasyn ata - ana.
Jolda sen bol árkez laıyq,
Jas ulan degen atqa!
Qaıyrmasy:
Árqashan kún sónbesin,
Aspannan bult tónbesin.
Qasymda bolsyn anam
Bolaıyn men de aman!
2. Jolda júrý álippesin
Bilgen jón ǵoı bes saýsaqtaı.
Sonda ǵana júre alasyń,
Sen ózińdi saý saqtap.
Qaıyrmasy:
Árqashan kún sónbesin,
Aspannan bult tónbesin.
Qasymda bolsyn anam
Bolaıyn men de aman!
Baǵdarsham: Men senderge rızamyn. Búgingi jol erejesine arnalǵan sharaǵa óte jaqsy úlken jaýapkershilikpen daıyndalǵandaryń kórinip tur. Rahmet senderge. Barlyq belgilermen myna otyrǵan balalardy tanystyryp shyqtyńdar. Endi bul synyp oqýshylary kóshede jol erejesin buzbaıdy dep oılaımyn. Men endi sendermen qoshtasamyn. Áli talaı senderge qonaqqa kelip turamyn. Saý bolyńdar, balalar!
Muǵalim: Saý bol, Baǵdarsham. Al, balalar, bizge de qoshtasatyn ýaqyt keldi. Ár top basshylary qorytyndy sózderin aıtsyn.
Oqýshy: Shýaqty ómirimiz kúndeı kúlip,
Júrekte búrshik atyp gúldeıdi úmit.
Armanǵa sapar tartý múmkin emes
Jol júrý erejesin bilmeı turyp.
Oqýshy: Qaı kóshe, qaı qalaǵa barsańyz da,
Qaı aqyl ólshemine salsańyz da,
JOL júrý erejesi zańdy tártip,
Ol bárimizge ortaq tártip.
Oqýshy: Jolda júrý álippesin
Bilgen jón bes saýsaqtaı.
Sonda ǵana júre alasyń
Sen ózińdi aman saqtap.
Barlyǵy: Jol tártibin bileıik
Aman esen júreıik!
You Might Also Like
-
Fızıka sabaǵynda teorıalyq bilimdi praktıkamen ushtastyrý
