InfoHub Logo

"Juldyz" — Qazaqstan respýblıkalyq ádebı jýrnaly. "Sholpan" (1922), "Tań" (1924) jýrnaldarynyń izbasary sanalady. Alǵashqy sany 1928 jyly jaryq kórgen. Ár jyldary "Jańa ádebıet" (1928 - 32), "Jyl qusy", "Ádebıet maıdany" (1932 - 39), "Maıdan" (1941 - 45), "Ádebıet jáne ıskýsstvo" (1939 - 41; 1945 - 57) ataýymen shyǵyp turǵan. "Juldyz" jýrnaly búginde respýblıkanyń ádebıeti men mádenıetiniń aınasy bolyp otyr. Qazaq ádebıetiniń kósegesin kógertip, altyn qoryn baıyta túsken irgeli shyǵarmalardyń bári derlik aldymen “Juldyzda” jaryq kórip, jýrnal betterinen ómirge joldama aldy. Ary alsaq S.Seıfýllın, İ.Jansúgirov, B.Maılın, M.Áýezov, S.Muqanov, Ǵ.Mustafın, Ǵ.Músirepov, Q.Amanjolov, H.Esenjanov, bertińdi sholyp qarasańyz J.Moldaǵalıev, Á.Núrpeıisov, Á.Álimjanovtar alǵashqy óleń áńgimelerinen bastap, sońǵy dastan, roman epopeıalaryna deıin sıasy keppegen kúıinde “Juldyz“ jýrnalyna usynyp otyrdy. 1932 jyldan “Ádebıet maıdany” degen atpen shyǵa bastaǵan jýrnal betinde Sákenniń “Bizdiń turmys”, “Tar jol taıǵaq keshý” romandarynan úzindi berildi. Atalǵan romandarda tóńkeris qarsań- yvdaǵy qazaq aýylynyń áleýmettik, rýhanı tirshiligi sýretteldi. “Jańa ádebıet”1 bul máselege de úlken den qoıdy. Qazaq ádebıetiniń qalyptasý dáýirindegi poe- malardyń taqyryby ár alýan. Tarıhı, revolúsıalyq ómir, qazaq jalshylary men áıelderiniń bostavdyq jodynsaǵy kúresteri, aýmodaga taptyq tartystar, tipti ańyz-ertegi, el tarıhy men hıkaıasy negizinde dastandar jazbaǵan aqyndar kemde-kem. Jyl asqan saıyn dramatýrgıanyń janrlyq, taqyryptyq aýqymy arta túsken. Qazaq dalasynda bolǵan 1916 jylǵy ult-azattyq kóterilis halqymyz- dyń tarıhynda úlken saıası mańyzy bar oqıǵa edi. Sondyqtan da oǵan qazaqtyń belgili aqyn- jazýshylarynyń birazy keńinen kóńil aýdarǵan.Bul tarıhı oqıǵa Beıimbet tvorchestvosynan da úlken oryn alǵan. Onyń “Jalbyr” atty pesasy negizinen osy 1916 jylǵy ult-azattyq kóteriliske arnalady. 1916 jylǵy patsha jarlyǵyna qarsy kúresti qazaq halqynyń eńbekshi taby eń áýeli patshanyń eldegi jendetteri men bı-bolystaryn kurtyp, olardyń qolyndaǵy soldatqa alynýshylar tizimin órteýden bastady. Sondaı kúresterdiń biri Jalbyr bastaǵan halyq kóterilisi edi. Jalbyrǵa ergen 96 jigit patshadan shen alǵan, eldiń qanyn súlikteı sorǵan Qarabalyqtyń qanisher bolysy Qadirov Saıymdy at quıryǵyna baılap óltiredi.Jalbyr bastaǵan qazaq jastary Saıym bolysty óltirgen kúni túńde Dúısenbaı bolystyń da keńsesin órteıdi. Osy tarıhı shyndyq Beıimbet shyǵarmalaryna arqaý bolady. Úly Otan soǵysynyń bastalýyna baılanysty “Ádebıet jáne ıskýsstvo” jýrnaly 1942-1943 jyldary ýaqytsha toqtalyp, 1944-1945 jyldary qaıtadan “Maıdan” degen atpen shyǵaryldy. “Maıdan” maıdan men tyldyń jan júregin jalǵastyryp turdy. Máselen, ondaǵy Jambyldyń “Lenıngradtyq órenim”, “Attan, batyr urpaǵym”, S.Muqanovtyń “Bizdiń kúsh — uly Stalın”, Ádebıet syny taqyryby bul jyldary keńeıip, taldaýy kemeldene tústi. Synnyń aýyr júgin kóterisken ádebıetshiler legi molaıdy. Máselen, uly jazýshy Muhtar Áýezov te ádebı syn jaıynda biraz qalam tartqan. Osy jyldary “Ádebıet jáne ıskýsstvo” jýrnalynda Múhtar Áýezovtyń “Keıbir ult jazýshylarynyń romandary týraly” degen úlken syn maqalasy jarıalandy.Muhtar Áýezov bul maqalasynda burynǵy keńes úkimetindegi bes halyqtyń tilinde jazylǵan romandardy, atap aıtqanda, tatar jazýshy Bashırovtyń “Namys”, ózbek jazýshysy Aıbektiń “Altyn atyraptan esken jel”, qazaq jazýshysy Ǵabıden Mustafınniń “Mıllıoner”, qyrǵyz jazýshysy A.Sadyqbekovtyń “Bizdiń zamannyń adamdary” shyǵarmalaryn taldaıdy.“Búl romandardyń árqaısysy bir-birinetáýeldi bolmaı, jeke-jeke jazylǵan shyǵarmalar. Bularda bir-birine elikteý kezdespeıdi. Alaıda olardyń árqaısysy óziniń ulttyq ádebıeti arqasyńda sony jáne kúshti shyǵarma bolyp shyqty. Degenmen olarda ıdeıalyq tutastyq, ishtegi baılanys bar. Olardaǵy keıipkerdiń sana-sezimi, oı-pikiri, kúresi men taǵdyry bir-birine uqsastyq taýyp otyrady”. «Juldyz» jýrnalynda kóptegen jazýshylar, aqyndar ózderiniń týndylaryn,shyǵarmalaryn «Juldyz» jýrnalynyń betterine shaǵartyp otyr. Búginde sıasy keppeı turǵan biraz prozalar,poezıalardyń sandary ótte kóp. 

Shárbaný Beısenovanyń «Qyzaı ana» atty prozasy 17.04.2021jyly shyqqan prozasy ótte keremet onda buryn sońdy estimegen ańyzdardy oqyp  osy prozada   shejireni kórsetken,aqyldylyq pen tártiptilikti, ınabatty da ıbaly qyz bolý kerektigin, úlkenderdi sılap kishilerdi  alap  jáne amanatqa qınat keltirmedi, minezdiń kórkem bolýyn kórsetkenen keıin men prozany aıaǵyna deıin oqydym . Prozada  Qyzaı ana jaıly myna bir derekte.  Báıdibek bı Tileýberdiden keıin Domalaq anamyzdan Táńirberdi, Aqtamberdi atty eki ul súıipti, Kúnbıbi, Nurbıbi esimdi eki qyz kóripti. Táńirberdi men Aqtamberdi jastaı shetinep ketken eken. Ata-anasy Jaryqshaq pen onyń sońynan ergen eki qyzdy ulǵa balap, meıirimderin tógip, mápelep ósirdi. «Ata-anasynyń aqyly – dańǵyraǵan sara jol», – dep úlkender aıtpaqshy, Kúnbıbi men Nurbıbi aqylgóı ata Báıdibek bıdiń, áýlıe tekti ana Nurılanyń (Domalaq ananyń) aqylymen sýsyndap ósip, boı jetedi.Mine osylaısha  negizgi aty Kúnbıbi bolǵan eken al derekterge súıensek Qyzaı dep Mataı rýyna kelin bolyp túskende atalǵan eken ıaǵnı Kúnbıbi on jeti jasna tolǵanda Mataı rýna kelin bolyp túsedi eken súıtip anasy Domalaq ana qyzyna  «Qyzym sen jat jerge keldim dep jatyrqama, endigi seniń eliń osy- el, úlkenderin qurmettep, kishilerin aıala»- dep anasy aqyl aıtady jáne de kelinde úsh serigi bolady degen burynǵylar dep qyzyna bar bilgenin aıtyp beredi «alǵashqysy olseniń- jaryń,ekinshisi kelin bolyp túsken- eliń, úshinshisi- izetińmen minez-qulqyń»- dep ana qyzna aqylyn aıtyp ketedi eken súıtip Kúnbıbi anasynyń aıtqanyn buljytpaı oryndady ol úlkenderge qurmet kórsetip júshirip júrip bárne úlgeredi eken. Ony  kórgen kisiler kelin dege bata almaǵan súıtip júmsasada, shaqyrsada «Áı,Qyzaı» , «Qyzaı mynany isteı sala ǵoıshy» dep  ataǵan eken sodan keıin bári Qyzaı dep atap ketken eken.

Nurǵalı Móldir Baqytjanqyzy

---