InfoHub Logo

Jýrnalısiń kásiptik etıkasynyń prınsıpteri.

1. Jýrnalısiń áleýmettik jaýapkershiligi

Jýrnalısiń basty mindeti - halyqqa tez ári shynaıy aqparat jetkizý. Kúndelikti ómirde adamdar gazet-jýrnaldardy oqyǵanda, ne bolmasa teledıdar jańalyqtaryn baqylaǵanda, eń aldymen, aqparatqa qaraıdy.Aqparat paıdaly, qoǵamdaǵy máselelerdi sheshetin bolýy kerek. Mysalǵa, Rýslan Ótepbaıdyń “Kóremiz” baǵdarlamasyn alsaq bolady. Bul baǵdarlamada barynsha áleýmettik máselelerdi qozǵap, onyń sheshimin tabýǵa otyrysady. Apaly sińililer oqıǵasy, áskerdegi oryn alyp jatqan máseleler, qazirgi tańdaǵy ózekti taqyryptardyń bári osy baǵdarlamada sheshimin tabady. Odan bólek, jýrnalıserdiń jaýapkershiligi tek kógildir ekranda ǵana emes, áleýmettik jelilerde de bolýy tıis. Mysalǵa, 2020 jyly 25 naýryz Oraldyq jýrnalıs Marıa Melnıkova feısbýk paraqshasynda jalǵan aqparat taratty. Tolyǵyraq aıtqanda, ortalyq Abaı alańyndaǵy «Abaı eskertkishi alynyp tastalǵan» degen aqparat taratqan bolatyn, ol QR QK 274-baby 4-bóligi 2-tarmaqshasyna sáıkes, jalǵan aqparat taratý faktisi boıynsha jaýapqa tartylǵan. Osyndaı syndy jýrnalıserdiń aqparattyń dáldigine kózin jetkizbeı, halyqtyń senimin joǵaltyp alady.

2. Adamdardyń shynaıy aqparat alýǵa degen quqyǵy.

Jýrnalısiń birinshi mindeti -halyqqa shyndyqty aıtý jáne shynaıy aqparat alýǵa kepildik berý. Jýrnalıs faktilerdi adal nıetpen, olardyń shynaıy maǵynasyn saqtap, mańyzdy baılanystardy ashady jáne burmalanýǵa jol bermeıdi. Ol óziniń shyǵarmashylyq qabiletterin , adamdarǵa álem týraly naqty jáne birtutas túsinik qalyptastyrýǵa múmkindik beretin materıal alý úshin barynsha paıdalanady.

Bizde ókinishke oraı kóp saıttarda shynaıy oqparat berile bermeıdi. “Azattyq”, “Factchek.kz”, “Akorda.kz” saıttary ǵana dál qazirgi ýaqytta aqparatty burmalamaı, shynaıy jetkizedi. 

3. Jýrnalısiń obektıvti shyndyqqa adal bolýy, ar-uıattylyq

Jýrnalısıkada aqparat tutyný obektisi retinde emes, qoǵamdyq ıgilik retinde túsiniledi. Bul degenimiz, jýrnalıs berilgen aqparat úshin jaýapkershilik artady.Jalǵan aqparat ekenin bile tura talan tarajyǵa salmaı qaz qalpynda kópshilikke usyný da ar men shynaıylyqqa jat dúnıe. Mysalǵa, jaqynda aıdy aspanǵa kóterip, “Abaı Qunanbaev bolmaǵan. Qoldan jasalǵan tarıhı túlǵa ” dep fılolog, jazýshy Záýre Bataeva kólemdi maqala jazǵan. Ol kisiniń aıtý boıynsha “Abaı- Álıhan Bókeıhanovtyń jobasy” . Al Abaıdyń jazǵan shyǵarmalary bul Álıhan Bókeıhanovtyń jazbasy, sebebi “eki tulǵanyń shyǵarmalary stılısıka men ıdeıa turǵysynda-egizder“ deıdi avtor. Osyndaı syndy naqtylanbaǵan, jalǵan aqparatty elge taratyp, halyqtyń mıyn ýlaýy múmkin.

4. Jýrnalısiń kásibı shynaıylyǵy

Aqparat asyp tasyǵan ýaqytta, plagıatty kóp kezdestiremiz. Mysaly, 2020 jyly qatty tanymaldylyqqa ıe bolǵan “5:32” serıaly jýrnalıs Asqar Jaldınovtyń “ Vne protokola” kitabi boıynsha túsirilgen. Iaǵnı, senarı dálme-dál kitaptan kóshirilgen. Rejıserlar avtordan ruqsat almaı túsirgeni úshin jaýapkershilikke tartylǵan.

5. Adamnyń jeke basynyń ómiri men qadir qasıetin qurmetteý

Jýrnalıs qandaı da bir aqparatty jazbas buryn, onyń eshqandaı adamǵa zıany tıip ketpesin nazarǵa alý kerek. Jáne de, egerde bir adam kelip aqparatpen bólisip, biraq esh jerge jarıalamaýyn surasa, onyń ótinishinen attap ketpeý kerek.Mysalǵa, áskerı jýrnalıs Mıhaıl Kozachkov adamnyń jeke basyna nuqsan keltirip, sol adam týraly jalǵan aqparat taratqany úshin jaýapqa tartylǵan.

6. Jalpyadamzattyq qoǵamdyq qundylyqtardy qadirleý

Áli kúnge deıin ata-babamyzdyń mıras etip qaldyryp ketken jeri kóptiń aýyzynda júrgen máselerdiń biri. Áleýmettik jelide taraǵan Evgenıı Federovtyń “ Zemlá Kazahstana eto bolshoı podarok ot Rossıı” dep aıtqan pikiri eldiń narazylyǵyn týdyrdy. Jer, el úshin júrgizilgen qantógis shaıqastar, ashtyq, ujymdastyrý osy bir qan men terge toly joldy Federovtyń “Reseıden berilgen syılyq” deýi qanyńdy qaraıtady. Tarıhqa, faktilerge súıenbeı, aıtatyndary jáı ǵana bos sóz. Osy bir dúnıelerdi Qazaq halqynyń ulttyq qundylaqtaryn qurmettemeý dep esepteımin.

7. Aqparat aımaǵyndaǵy jańa halyqaralyq tártipke yqpaldasý

Qoǵamda týyndaǵan máselelerdi birge talqylap, pikir almasý arqyly sheshimin tabýǵa bolady. Qazirge kezde neshe túrli forýmdar, jıyndar júrgizilip otyrady.

Mysalǵa, Ortalyq komýnıkasıalar qyzmetin alsaq bolady. Bunda memlekettik qyzmetkerler bas qosyp, qoǵamdaǵy ózekti máselelerdiń sheshimin tabady.

---