InfoHub Logo

Avtory: Aıarý Dáýlet
Ǵylymı jetekshi: "Turan" ýnıversıtetiniń aǵa oqytýshysy Álmish Jadyra Talǵatqyzy

Anotasıa

Maqalada janr sózine túsinikteme berilgen. Jýrnalısıkanyń janr túrleri kórsetilgen. Ǵalymdardyń pikirleri men bergen túsinikteri jazylǵan. Ár janr túrine qandaı týyndylar jatatyny kórsetilgen.

Kilt sózder: jýrnalısıka, janr, aqparattyq, saraptamalyq, kórkem-pýblısıstıkalyq, júıe.

Janr sózi fransýz tilinen alynǵan jáne erekshe qasıetterden turatyn mazmunnan birikken shyǵarma túri. Janrdyń da ózindik túrleri bolady. Onyń úsh túrin atap óteıin. Olar:
1. Aqparattyq;
2. Saraptamalyq;
3. Kórkem pýblısısıkalyq.

Akademık D.S.Lıhachevtyń aıtýy boıynsha: "Jýrnalısıka janrlary bir-birine táýeldi. Olar ózgerip, birtutas júıeni quraıdy. Jýrnalısıka janrlarynyń júıesi qoǵamnyń saıası ómirimen bite qaınasa otyryp damıdy" [1]. Júıe sózi grek tilinen alynǵan, bólshek nárselerdiń birtutas bolyp jınalýyn bildiredi.

Bizdiń kez kelgen shyǵarmany, maqalany, týyndynyjazǵandaǵy maqsatymyz - aqparatty usyný. Jáne osy aqparatty usynýdyń úsh túri bar. Birinshiden, dáıekterdi habarlaý; ekinshiden, derekter men oqıǵalardyń ózara ınterpretasıasy; úshinshiden, derekter men oqıǵa jelisin kórkem-pýblısıstıkalyq jaǵynan ashý. Bul aqparat usynýdyń úsh túri joǵaryda atap ótilgen janr túrlerine tuspa-tus keledi. Máselen, dáıekterdi habarlaý - aqparattyq janr túri, taǵy sol sıaqty. Aqparattyq janrǵa zametka, reportaj, habar-oshar, suhbat, esep; saraptamalyq janrǵa komentarı, sholý, korespondensıa, áńgime; kórkem-pýblısıstıkalyq janrǵa feleton, teleradıokompozısıa, ocherk, derekti drama jatady.

M.M.Bahtın aıtqandaı: "Jańa paıda bolǵan janr burynnan kele jatqan janrdyń ornyn basa almaıdy. Kerisinshe, ózinshe reńk berip, tolyqtyra túsedi. Janr sanyn kóbeıtip, sapasyn jaqsartady" [1].

Jýrnalısiń shyǵarmasynan onyń ózindik tulǵasy, kásibı daıyndyǵy, tájirıbesi kórinedi. Shyǵarma ýaqyt talabyna, baspasózdiń, teleradıokompanıalardyń qoǵamdyq-saıası ustanymy sıaqty faktorlarǵa baılanysty jazylady.

Telejýrnalıstıkada ár túrli pishinder bolady. Mysaly, tok-shoý, ǵylymı-tanymdyq baǵdarlama, aqparattyq-saraptamalyq baǵdarlama, oıyn-saýyqtyq baǵdarlama, konkýrstyq baǵdarlama jáne taǵy basqa.

Qorytyndylaı kele, janr jýrnalısıka salasyndaǵy mańyzdy bólik. Barlyq shyǵarmalar, týyndylar janrlarǵa baılanysty jazylady. Janrsyz týyndy týyndy bola almaıdy. 

---