InfoHub Logo

Pavlodar oblysy, Maı aýdany,
Kóktóbe jalpy orta bilim beretin mektebiniń
bıologıa páni muǵalimi Tleýmova Aısýlý Joldybaevna

Sabaqtyń taqyryby: Júzden júırik, myńnan tulpar
Sabaqtyń maqsattary:
1. Oqýshylardyń ósimdikterdiń qurylysy, mańyzy, erekshelikteri týraly bilimderin tereńdetý;
2. Jer betindegi ósimdikterdi qorǵaýǵa, tabıǵatty súıe bilýge, uqyptylyqqa, ujymdylyqqa, oqýshylardyń shyǵarmashylyq izdenisterin keńeıtýge jáne óz betinshe jumys jasaýǵa, pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyra bilýge, tatýlyqqa tárbıeleý;
3. Tanymdyq oıyndar arqyly oılaý, sóıleý jáne este saqtaý qabiletterin
damytý.
Sabaqtyń tıpi: saıys sabaq
Sabaqtyń túri: dástúrli emes
Oqytý ádisteri: túsindirmeli, baıandaý, suraq - jaýap, ınterbelsendi taqta
Taqyryby: « Júzden júırik, myńnan tulpar» atty saıys
Maqsaty: Oqýshylardyń eńbekqorlyqqa, adaldyqqa, oı – órisin keńeıtý, ásemdikke tárbıeleý.
Kirispe sóz.
Qaıyrly kún aıaýly ustazdar, qyzǵaldaq qyzdar, qadirli uldar jáne búgingi keshimizdiń qonaqtary. Oqýshylardyń oı - órisin keńeıtip, este saqtaý qabiletin shyndaıtyn, bilimdi jastardy anyqtaıtyn, bilimge qyzyǵýshylyqtaryn arttyratyn «Júzden júırik, myńnan tulpar» atty saıysymyzdy bastaıyq! Jalpy saıysymyz 7 synyptar aralyǵynda, ıaǵnı 3 top arasynda ótedi. 9 kezeńnen turady.

Saıystyń sharttary:
1. «Tanystyrý».
2. Úı jumysyn qorǵaý
3. Kim tapqyr?
4. «Sıqyrly sandyqsha»
5. «Kóbelekti qutqarý» oıyny
6. Oılan tap!
8. «Ósimdikter ekologıasyn bilesiz be?»
9. Oıly bolsań ozyp kór.

Saıystyń barysy:
Júrgizýshi:
Kózge túser júırikter baǵasymen,
Sýda aǵar taýlardyń salasymen.
Qara qyldy qaq jarar aldaryńda,
Tanystyraıyq ádil qazy alqasymen.
( Qazylardy tanystyrý)

Júrgizýshi:
Tek sáttilik, qatysyńdar saıysqa,
Myqty bolsań, qabyrǵańmen qaıys pa.
Oqý kerek, bilim kerek qashanda,
Ol bolmasa, saıys degen saıys pa?- deı otyryp saıysymyzdy bastaımyz.

İ kezeń «Tanystyrý». Ár top urandary men emblemalaryn qorǵaıdy. Sóz kezegin top jetekshilerine beremiz.
İ top – «Jas bıologtar»
İİ top – «Bilgirler»
İİİ top – «Mıkrobıologtar»

İI kezeń. Úı jumysyn qorǵaý. Bul kezeńde aldyn - ala berilgen tapsyrmany, ıaǵnı belgili taqyryptar boıynsha jasalynǵan býkletterdi qorǵaý.

İİİ kezeń. «Kim tapqyr?» oıyny.
Oıynnyń sharty: ústel ústindegi tabaqta ártúrli jemister men kókónisterdi kórip tursyńdar. Endi árbir topqa suraq qoıamyn. Osy suraqtyń jaýaby myna tabaqta bar. Suraqty oqyǵannan keıin, suraqqa birden jaýap berse, 5 upaı alady. Al, egerde kómekke 2 – shi suraqty alsa – 4 upaı, 3 – shi kómekti alsa – 2 upaı alady.
İ top: a) bul ósimdikpen, Ejelgi Egıpette pıramıda salyp jatqan quldardy aýyryp qalmas úshin tamaqtandyrǵan.
á) bul ósimdikte fıtonsıdter óte kóp, ony tumaý aýrýymen aýyrǵanda paıdalanady.
B) jýanyń týǵan inisi. (Sarymsaq)
İİ top: a) bul ósimdiktiń otany – Ońtústik Amerıka. Onyń shyryny asqazan aýrýyna em.
á) bul ósimdikten spırt, krahmal alynady, mal azyǵy retinde de paıdalanylatyn tehnıkalyq ósimdik.
B) kózshelerin kesip alý arqyly kóbeıtýge bolady. (kartop)
İİİ top: a) bul jemisti betti kútýde, maska jasaýda, bettegi sepkildi ketirýde paıdalanady.
á) onyń quramynda 98 % sý bar.
B) ogýrsy - dyń qazaqsha ataýy. (Qıar)

İİI kezeń «Sıqyrly sandyqsha» Myna sandyqshanyń ishinde 3 sýret jasyrylǵan. ár top basshysy shyǵyp, tańdap alady. Sol sýretke baılanysty suraqtar qoıylady. (3 top basshysy tańdap aldy)
1 topqa mysaly sańyraýqulaqtar sýreti tústi, soǵan sáıkes sańyraýqulaqtar jaıly suraqtar qoıylady. Berilgen suraqtarǵa naqty jáne shapshań jaýap berýi kerek.

Sańyraýqulaqtar boıynsha suraqtar:
1. Sańyraýqulaqtardy zertteıtin ǵylym? mıkologıa
2. Sańyraýqulaqtyń ósimdikke tán belgisi: Ósimdik sıaqty bir orynnan qozǵalmaıdy: qansha tirshilik etse, sonsha óse beredi; qorektik zattardy janýarlar sıaqty jutpaı, búkil denesimen sorady.
3. Penısıll men aspergıll qandaı sańyraýqulaqqa jatady? Zeń sańyraýqulaǵyna
4. Ýly sańyraýqulaqty ata. Boz aramqulaq, shybynjut, kóńilkesh, jalǵan túbirtek
5. Eń ýly sańyraýqulaq – boz aramqulaq
6. Zıandy bakterıalardyń ósýin tejeıtin dáriler qalaı atalady? - antıbıotıkter
7. Ósimdikke ártúrli aýrý týǵyzatyn parazıt sańyraýqulaqtardy atańdar. Aquntaq, qastaýysh, tat, qarakúıe. Mundaı parazıtter mádenı ósimdikterdiń túsimin orta eseppen 10 - 30 % - ǵa tómendetedi.
8. Eki aǵzanyń paıdaly selbesýi - sımbıoz
9. Jeýge jaramdy sańyraýqulaqty ata – qozyquıryq, aq sańyraýqulaq, búriski, kóńqulaq, jerqulaq, túlkijem
10. Zeń sańyraýqulaǵynan qandaı antıbıotık alynady? penısıllın

Bakterıalar boıynsha suraqtar:
1. Bakterıanyń pishinderin atańdar. (taıaqsha, shar, útir, oralma tárizdi)
2. Kózge kórinbeıtin, usaq tiri aǵzalardyń qurylysyn, qasıetterin, paıdasy men zıanyn zertteıtin ǵylym. (mıkrobıologıa)
3. Usaq aǵzalardy alǵash ret kim ashty? (Anton Levengýk)
4. Bakterıalar qandaı aýrýdy juqtyrady? (oba, sirespe, týberkýlez, ish súzek, baspa, topalań)
5. Juqpaly aýrýlardy aldyn alý úshin ne isteý kerek? (tazalyq erejelerin saqtaý, mysaly, qaınamaǵan, laı, sý ishpeý, kıimdi taza ustaý, aǵzany shynyqtyrý, taǵamdardy kógerýden saqtaý. Aýasy tazartylǵan bólmede bakterıalar sany 13 ese azaıady.)
6. Bakterıalarda spora qaı jaǵdaıda túziledi? (tirshiligine qolaısyz jaǵdaılar týsa, mysaly qorek, ylǵal jetkiliksiz bolsa, temperatýra kúrt tómendep nemese kóterilip ketse, bakterıalar spora túzedi)
7. Bakterıalardyń halyq sharýashylyǵynda qandaı mańyzy bar? (irimshik jasaý, sút taǵamdaryn ashytý, teri ıleý, súrlem daıyndaý úshin qoldanǵan, mata, bylǵary ónerkásibine keńinen paıdalanady)
8. Adamnyń, janýarlardyń, ósimdikterdiń denesinde mekendep, tiri aǵzanyń jasýshalarynan aǵzalyq zattardy soryp qorektenetin bakterıalar qalaı atalady? (parazıtter)
9. Óli aǵzalardyń denesinde tirshilik etetinder – saprofıtter
10. Eger qolaıly jaǵdaı týsa, ıaǵnı aýa, sý, qorek jetkilikti bolsa, bakterıalar bóliný arqyly kóbeıe bastaıdy. Mundaıda bir jasýsha ekige bólinedi. Paıda bolǵan jas jasýsha neshe mınýt saıyn bólinip otyrady? (20 mınýt)
Baldyrlar boıynsha suraqtar
1. Baldyrlar jasýshasyna tús berip turatyn ne? Baldyrlar jasýshasyndaǵy hloroplastar qalaı atalady? (hromatofor)
2. Baldyrlardyń ókilderin atap shyq. (hlorella, hlorokokk, hlamıdomonada, kladofora, ýlva, lamınarıa, sargassým, koralına, porfıra, plúmarıa)
3. Qaǵaz óndirisinde qandaı baldyrdy paıdalanatyn jasyl baldyr? (kladofora)
4. Ǵylymı zerthanalarda bakterıalar men sańyraýqulaqtardy, baldyrlardy ósiretin qorektik orta qalaı atalady? (agar - agar)
5. Baldyrlar túsine qaraı qalaı bólinedi? (jasyl, qyzyl, qońyr)
6. Topyraqta ósetin baldyrlardyń qandaı mańyzy bar? (topyraqta ósetinderi ottek bólýmen qatar ózderi shirip, topyraqty qunarlandyrady. )
7. Sýda ósetin baldyrlardyń mańyzy qandaı? (kómirqyshqyl gazyn sińirip, ottegin bóledi. Sonymen sý jándikteri, balyqtar tynys alady. sýdaǵy aǵzalyq zattardy denesine sińirip otyryp, sýdy tazartady. Usaq jándikter baldyrlarmen qorektenedi )
8. Qońyr baldyrlar qaıda kezdesedi? (teńizde, muhıttar)
9. Baldyrlardy zertteıtin ǵylym (algologıa)
10. Ǵaryshqa ushyrylǵan bir jasýshaly talshyqsyz jasyl baldyr (hlorella)

IV. Kezeń Balalar, qazir men senderge bir jumbaq jasyramyn, osy jumbaqtyń sheshýin tabýǵa maǵan kómektesińdershi.
Ushyp júrgen gúl kórdim,
Qonǵanda, ustap úlgerdim
Durys aıtasyńdar, endi kelesi kezeńimiz «Kóbelekti qutqarý».

Munda órmekshi toryna kóbelek túsip qalypty. Oıyn sharty boıynsha myna japyraq, gúl, tuqym uıashyqtary da torǵa túsip qalǵan eken. Ár uıashyqta jumbaqtar jasyrylǵan. Eger osy jumbaqtarǵa durys jaýap berseńizder kóbelek tordan shyǵady. Sonymen qazir ár toptan bir – bir oqýshydan shyǵyp jumbaqty oqıdy, jumbaqqa shyqqan oqýshy jaýap berýi tıis, biraq jaýap bere almaǵan jaǵdaıda toptyń músheleri ol jumbaqty sheshýge at salysady. Qaı top kóbirek sheshetinin kóreıik
Jumbaq sheshý
1. Analyq ta, atalyq ta bir gúlde
Ajyrasyp kórgen emes, ol múlde
Jarasymdy jazylmaıtyn juptary
Ondaı gúldi kórip júrmiz ár kúnde. (Qosjynysty)

2. Jaıqalyp tur saıajaı men dalada
Unatady bul gúldi, úlken – kishi, balada
Ataýyna «qyz» degen taǵy bar
Oılandaǵy gúldi taýyp al. (Qyzǵaldaq)

3. Alýan tústi jaıqalyp tur dalada
Basty azyq bal jınaıtyn arada
Tartý etsek merekeli kúnderde
Odan artyq syı bolmaıdy anaǵa (Gúl)

4. Bir orynda toptasqan maıda gúlder
Jıdy eken bul orynǵa ony kimder?
Alystan kórinedi buryn kózge
Boıaýy san alýan búrler (Gúlshoǵyr)

5. Balasyn tizip sońyna,
Súńgip júrip úıretti
Sý juqpaıtyn tońyna
Kim biledi? (Úırek)

6. Jazdaı inge tyǵylyp,
Jatqan qyzyl túlkini
Quıryǵynan sýyryp
Ákeldi ájem bir kúni (Sábiz)

7. Jýan ushy jipsheniń
Ustap turar gúlińdi
Zaqymdansa sol jeri
Barlyq gúliń búlindi (Gúltaban)

8. Tastamaıdy basynan aq qalpaǵyn,
Jaýyn súrtip turady batqan shanyn (Sańyraýqulaq)
9. Túri shar sıaqty,
Túsi qan sıaqty.
Dámi bal sıaqty,
Ol ne? (shıe)

10. Aspaı pisken,
Qaınamaı túsken. (jemis)

11. Jep kórip em ózin men,
Jas shyǵarady kózimnen. (Pıaz)

12. Alasa talda
Alýan alma,
Alqyzyl bolmaı,
Aýzyna alma. (Qyzanaq)

13. Ústine tigip kók shatyr,
Astynda qyzyl dáý jatyr. (qyzylsha)

14. Jaıly, jumsaq tósegim,
Domalanyp ósemin.
Qabat - qabat tonym bar,
Qalaı ony sheshemin? (oramjapyraq)

15. Alasy bar, qarasy bar, aǵy bar,
Pyshaq tıse, qyp - qyzyl bolyp jarylar. (Qarbyz)

V. «Oılan tap!». Osy kezeńde árbir topqa beınetaspa kórsetiledi. Beınetaspa arqyly qandaı qarapaıymdylar ekenin anyqtaý kerek:
1. Jasyl evglena; 2. ameba; 3. kirpiksheli kebisshe.

VI. kezeń «Ósimdikter ekologıasyn bilesiz be?»
- Balalar, sender ósimdikterdiń ár túrli tirshilik etetin ekologıalyq ortasyn bilesińder me? Osy sheńberde ósimdikterdiń túrli tirshilik etetin ortasy: sý, batpaq, dala, shól - shóleıtti, aǵash dińi, taýly jer degen uıashyqtar bar.

Júrgizýshi: Osy sheńber ishine árbir toptan bir oqýshydan kirý kerek. Ósimdiktiń atyn ataǵanda árbireýleri 3 sekýnd ishinde atalǵan ósimdik tirshilik etetin ortaǵa, ıaǵnı osy uıashyqtyń bireýine turýlary kerek. Kimde - kim qatelesse jáne uıashyqqa kirmese, upaı almaıdy. Osy kezeń eki aınalymnan turady. Qalǵan 3 tirshilik etý ortalyǵyna qaıta árbir toptan bir - birden oqýshylaryn ortaǵa shyǵady. 7 «A» - shymtezek, qyna. 7 «B» - Baldyr, sekseýil. 7 «V» - báısheshek, sańyraýqulaq
1. Qyna – taýly jer
2. Sekseýil – shól - shóleıtti
3. Shymtezek - batpaq
4. Báısheshek – dala
5. sańyraýqulaq – aǵash dińi
6. Baldyr - sý

VIİ top basshylaryna arnalǵan «Oıly bolsań ozyp kór!» kezeńi. Bul kezeńniń shartyna toqtala ketsem, munda 3 uıashyq beriledi. Uıashyqtardyń artynda áripter jasyrylǵan. Ár top basshysy shyǵyp, uıashyqtardy tańdaısyńdar. Men senderge suraqtar oqımyn, sender suraqqa tek qolyndaǵy áripten bastalatyn sózderdi aıtasyńdar. Al, bastaıyq! (Q, A, M)
1. Janýardyń aty
2. Dos qandaı bolý kerek
3. Osy zaldan qandaı zat kórip tursyń?
4. Oqýshylardyń quraly
5. Osy mekteptegi muǵalimniń aty
6. Ósimdiktiń aty
7. Qalanyń aty
8. Bıologıalyq termın
9. Dalada ne bar?
10. Muǵalimderiń qandaı?
11. Sen qandaısyń?

Qorytyndy:
Júrgizýshi:
Ushqyr oıǵa serik bolsyn sheberlik,
Sóz kezegin qazylarǵa bereıik
Aramyzda tapqysh dostar kóp eken,
Solardyń biz nátıjesin kóreıik, - deı kele endigi qorytyndy sóz kezegin qazylarǵa beremiz.
Júrgizýshi:
Ǵylymnyń syryn uǵyna,
Shyǵyńdar bilimniń shyńyna.
Daryndylyq pen tapqyrlyq,
Jetkizedi sizderdi,
Bıologıa syryna,- deı otyryp saıysymyzdy aıaqtaımyz.