Júzi basqa júregi bir, tili basqa tilegi bir
Madıeva Aıman Káribaıqyzy –
Býrabaı aýdanynyń Tilderdi oqytý ortalyǵynyń oqytýshysy
«Júzi basqa júregi bir, tili basqa tilegi bir» ıntellektýaldyq tanymdyq oıynynyń ázirlemesi.
Maqsaty:
• Tyńdaýshylardyń memlekettik tildi úırenýge qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý.
• Zaman talabyna saı ana tilin týǵannan bilý, ózge tildi úırený qajettigine kózderin jetkizý.
• Tildi sabaqta úırenip qoımaı, kúndelikti ómirde, qyzmetterinde qoldanýǵa nasıhattaý.
Kirispe sóz:
Eldi búgin qarasam,
Aınalam baqyt keń jatyr.
Birimen – biri týysqan.
Qol ustasqan el jatyr
Qyrǵyz, qazaq, Ózbekter
Armán, tatar, uıǵyrlar.
Orys penen Ýkraın
Terezesi teń jatyr,
Alataý Kavkaz ulasyp
Baýraıy buırat keń jatyr.
Baqyttyń áni asqaqtap
Qulaqqa daýsy kep jatyr
– dep óleń joldarynda aıtylǵandaı Qazaqstan - tatýlyq pen dostyqtyń ordasy. Qazaqstan – kóp tildiń áýeni estiletin el. Elimizde jyl saıyn Qazaqstan halyqtarynyń tilderi kúni atalyp ótedi. Osy oraıda barlyq qazaqstandyqtarmen birge biz de Tilder merekesine arnalǵan biraz is - sharalarǵa at salysyp jatyrmyz. Sonyń biri búgingi «Júzi basqa júregi bir, tili basqa tilegi bir» atty ıntellektýaldyq oıyn.
Oıynǵa qatysýshy eki top. Topqa at qoıý úı tapsyrmasy retinde berilgen, endeshe toptarmen tanysaıyq. Birinshi top – bas qalamyz Astananyń kórki bolǵan «Báıterek» toby, ekinshi top – elimizdi meken etken kóp halyqtyń birliginiń tiregi bolyp tabylatyn «Shańyraq» degen atty tańdapty.
Top kapıtandary ózderin tanystyryp shyǵady.
Bizdiń oıynymyzdyń barysyn qadaǵalap, kimniń artyq, kimniń kem ekenin saralap otyratyn ádil qazylar alqasymen tanysa otyraıyq, Ortalyq dırektory A. E. Qaırmdenova, ortalyq ádiskeri J. Q. Mahmetova, jáne ortalyq oqytýshysy N. M. Ablenova
Oıyn bes kezeńnen turady. Barlyq kezeń 10 - 50 upaı aralyǵynda baǵalanady
İ aınalym «Tapqyrlar» dep atalady.
Sharty: Ár top óz attaryn qorǵaý úshin, qoıylǵan barlyq suraqtarǵa toptyń atynyń birinshi árpimen jaýap beredi. Iaǵnı «Báıterek» toby «B» árpin, «Shańyraq» toby «Sh» árpimen jaýap beredi. Suraqtar top múshelerine jeke - jeke qoıylady.
Durys berilgen jaýaptar sany arqyly ár jaýap 10 upaımen baǵalanady.
«Báıterek» tobynyń suraqtary:
1. Sizdiń atyńyz kim?
2. Siz qaıda turasyz?
3. Sizge qandaı jemis unaıdy?
4. Siz kimmen tanystyńyz?
5. Jazda demalysqa qaıda barasyz?
6. Sizdiń neshe qurbyńyz bar?
«Shańyraq» tobynyń suraqtary:
1. Sizdiń tegińiz kim?
2. Siz qaıda týdyńyz?
3. Dúkennen ne satyp aldyńyz?
4. Syılyqty kimge beresiz?
5. Qandaı taǵam unaıdy?
6. Qurbyńyzdyń aty kim?
İİ aınalym «Syr sandyq» dep ataldy. Qazaqta «Sóz atasy - maqal» degen pikir bar, sol sebepten ekinshi aınalym maqalmen baılanysty.
Sharty: Ár toptan eki tyńdaýshydan shyǵyp, kezekpen paraqsha alady, shamaly oılanyp, oryndaryna otyrmastan paraqshadaǵy taqyryp boıynsha maqal - mátelder aıtady, maqal sanyn asyrǵan top jeńimpaz bolady.
Usynylatyn taqyryptar: «Til», «Otbasy», «Týǵan jer», «Densaýlyq», «Tabıǵat», «Erlik»
Búginde elimizde 140 túrli ózge ult bar. QR Statısıka agenttiginiń málimetine qaraǵanda, Qazaqstan halqynyń ishinde qazaq ultynyń úlesi 63, 6 paıyzdy, orystar – 23, 3, ózbekter – 2, 9, ýkraınder – 2, uıǵyrlar – 1, 4, tatarlar – 1, 2, nemister – 1, 1, basqa ulystar 4, 5 paıyzdy qurady. Sondaı - aq Qazaqstanda keıbir ulttardyń az ǵana ókili ómir súrip jatyr. Máselen, olardyń qataryna saha, mordva, bolgar, ǵaǵaýyz syndy ulttardy jatqyzýǵa bolady. Bul ult ókilderi búginde tatý - tátti, birlikte jáne jarasymdy tirshilik keshýde. Olardyń qaı - qaısysy bolsyn Qazaqstandy óz Otanym dep sanaıdy. Sonymen qatar ózderiniń ana tilderin, tarıhı Otandarynyń tarıhy men shejiresin, salty men dástúrlerin bolashaq urpaqtaryna úıretýge, óz ulttarynyń rýhanı tárbıesimen tárbıeleýge yntaly.
Sonymen, İİİ aınalym «Báıge» dep atalady.
Sharty: Usynylǵan taqyryp boıynsha san jazylǵan sharshyny tańdap, jasyrylǵan suraqqa jaýap berse, sonsha upaı alady.
Suraqty ár toptyń barlyq músheleri tańdap shyǵady. Eger top músheleri besten kem bolsa eki suraqtan tańdatýǵa bolady.
Eger suraq tańdaǵan top jaýap bere almasa, qarsylastary jaýap berip upaı sanyn ózderine alýǵa bolady.
Usynylatyn taqyryptar: «Til», «Salt - dástúr», «Rámizder», «Týǵan jer» ár taqyrypta bes suraqtan jasyrylǵan, suraqtyń kúrdeliligine qaraı upaı sany ósip otyrady.
1. Til
10 – Qazaqstan halyqtarynyń tilder merekesi kúni qashan?
20 – Qazaqstanda qansha túrli ózge ult bar?
30 – «Úsh tuǵyrly til» saıasatyna qandaı tilder kiredi?
40 – Sońǵy «Til týraly» Zań qaı jyly qabyldandy?
50 – «Til – qylyshtan ótkir» maqalyn túsindirip berińiz.
2. Salt - dástúr
10 – Shahmat oıynyna uqsas qazaqtyń ulttyq oıyny.
20 – Orys halqy jańa úıge kóship kelgende, birinshi kimdi kirgizedi?
30 – «Otaý» degen kimniń úıi?
40 – Qazaq otbasynda kenje ul balany qalaı ataıdy?
50 – Qazaq halqynda er jigittiń neshe jurty bar? Olar qalaı atalady?
3. Rámizder
10 – Týdyń ortasynda kún salynǵan, al eltańbanyń ortasynda ne salynǵan?
20 – Ánurannyń avtorlaryn atap berińiz.
30 – Qazaqstan Respýblıkasynda Rámizder kúni qaı kún? (4 - maýsym)
40 – Eltańbanyń avtorlaryn atańyz. (Sh. Ýalıhanov, J. Málibekov)
50 – «Meniń Qazaqstanym» áni qashannan bastap QR ánurany bolyp qabyldandy? (2006 jyly, 6 - qańtarda)
4. Týǵan jer
10 – Astana qalasynyń basty ǵımaratyn atańyz.
20 – Elimizde neshe oblys bar?
30 – QR qaı jyly táýelsizdik aldy?
40 – Qazaqstannyń astanasy bolǵan qalalardy retimen atańyz
50 – Qazaqstanda barlyǵy 86 qala bar eken, onyń ishinde úsh qala respýblıkalyq mańyzy bar qalalar, solardy atańyz.
İV aınalym. «Sóz mergen» dep atalady.
Sharty: Ár top bir konvertten tańdaıdy. Konverttiń ishinde oryssha sózder jazylǵan paraqshalar, top músheleri jyldamdyqpen sózderdi aýdara otyryp, birinshi áripterimen sóz quraıdy, sol shyqqan sózderden qanatty sóz, maqal nemese sóz tirkesin quraý kerek. Qanatty sózdiń quramyndaǵy sózder qansha bolsa paraqshalar sany sonsha bolady
(toptar jumys istep jatqanda mýzyka qosyp qoıý)
Usynylatyn qanatty sózder: «Týǵan jer – altyn besik», «Ana tili – urpaqtar úni»
İ konvert
№1 paraqsha
Rodstvennık
Vremá
Ýchenyı
Poet
Tochka
№2 paraqsha
Doroga
Imá
Spasıbo
№3 paraqsha
Grajdanın
Planerka
Prıroda
Sotrýdnıchestvo
V aınalym. Kapıtandar saıysy «Sheshendik óner» osy aınalymnyń jalǵasy desek te bolady, sebebi top basshylary osy İİİ aınalymda shyǵarylǵan taqyryp boıynsha sóıleıdi.
Sharty: Top basshylary berilgen taqyryp boıynsha sóıleıdi.
Usynylatyn taqyryptar: «Týǵan jer – altyn besik»
«Ana tili – urpaqtar úni»
Daıyndalýǵa 3 mınýt ýaqyt beriledi.
Kapıtandar sózinen keıingi qorytyndy sóz:
(Ádil qazylar qorytyndy shyǵara beredi)
- Elimizdiń árbir turǵyny óziniń ulttyq baılyǵynyń bólshegin berip, onyń ornyna odan da artyq nárse alady, ol basqa ulttar men halyqtardyń shynaıy qurmeti, erteńgi kúnge senimdilik jáne qoldaý men túsinistik!
- Táýelsiz elimizdiń qoǵamdyq ómirinde ózgeshe orny bar bul ataýly kún – Qazaqstanda turatyn barlyq ulttar ókilderiniń ana tilderine qurmet kórsetetin ortaq meıram. Elimiz ben tilimizdiń tuǵyry asqaqtaı bersin!
Sonymen bizdiń tanymdyq oıynymyz óz máresine jetti. Qatysqandaryńyzǵa kópten - kóp rahmet!
Býrabaı aýdanynyń Tilderdi oqytý ortalyǵynyń oqytýshysy
«Júzi basqa júregi bir, tili basqa tilegi bir» ıntellektýaldyq tanymdyq oıynynyń ázirlemesi.
Maqsaty:
• Tyńdaýshylardyń memlekettik tildi úırenýge qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý.
• Zaman talabyna saı ana tilin týǵannan bilý, ózge tildi úırený qajettigine kózderin jetkizý.
• Tildi sabaqta úırenip qoımaı, kúndelikti ómirde, qyzmetterinde qoldanýǵa nasıhattaý.
Kirispe sóz:
Eldi búgin qarasam,
Aınalam baqyt keń jatyr.
Birimen – biri týysqan.
Qol ustasqan el jatyr
Qyrǵyz, qazaq, Ózbekter
Armán, tatar, uıǵyrlar.
Orys penen Ýkraın
Terezesi teń jatyr,
Alataý Kavkaz ulasyp
Baýraıy buırat keń jatyr.
Baqyttyń áni asqaqtap
Qulaqqa daýsy kep jatyr
– dep óleń joldarynda aıtylǵandaı Qazaqstan - tatýlyq pen dostyqtyń ordasy. Qazaqstan – kóp tildiń áýeni estiletin el. Elimizde jyl saıyn Qazaqstan halyqtarynyń tilderi kúni atalyp ótedi. Osy oraıda barlyq qazaqstandyqtarmen birge biz de Tilder merekesine arnalǵan biraz is - sharalarǵa at salysyp jatyrmyz. Sonyń biri búgingi «Júzi basqa júregi bir, tili basqa tilegi bir» atty ıntellektýaldyq oıyn.
Oıynǵa qatysýshy eki top. Topqa at qoıý úı tapsyrmasy retinde berilgen, endeshe toptarmen tanysaıyq. Birinshi top – bas qalamyz Astananyń kórki bolǵan «Báıterek» toby, ekinshi top – elimizdi meken etken kóp halyqtyń birliginiń tiregi bolyp tabylatyn «Shańyraq» degen atty tańdapty.
Top kapıtandary ózderin tanystyryp shyǵady.
Bizdiń oıynymyzdyń barysyn qadaǵalap, kimniń artyq, kimniń kem ekenin saralap otyratyn ádil qazylar alqasymen tanysa otyraıyq, Ortalyq dırektory A. E. Qaırmdenova, ortalyq ádiskeri J. Q. Mahmetova, jáne ortalyq oqytýshysy N. M. Ablenova
Oıyn bes kezeńnen turady. Barlyq kezeń 10 - 50 upaı aralyǵynda baǵalanady
İ aınalym «Tapqyrlar» dep atalady.
Sharty: Ár top óz attaryn qorǵaý úshin, qoıylǵan barlyq suraqtarǵa toptyń atynyń birinshi árpimen jaýap beredi. Iaǵnı «Báıterek» toby «B» árpin, «Shańyraq» toby «Sh» árpimen jaýap beredi. Suraqtar top múshelerine jeke - jeke qoıylady.
Durys berilgen jaýaptar sany arqyly ár jaýap 10 upaımen baǵalanady.
«Báıterek» tobynyń suraqtary:
1. Sizdiń atyńyz kim?
2. Siz qaıda turasyz?
3. Sizge qandaı jemis unaıdy?
4. Siz kimmen tanystyńyz?
5. Jazda demalysqa qaıda barasyz?
6. Sizdiń neshe qurbyńyz bar?
«Shańyraq» tobynyń suraqtary:
1. Sizdiń tegińiz kim?
2. Siz qaıda týdyńyz?
3. Dúkennen ne satyp aldyńyz?
4. Syılyqty kimge beresiz?
5. Qandaı taǵam unaıdy?
6. Qurbyńyzdyń aty kim?
İİ aınalym «Syr sandyq» dep ataldy. Qazaqta «Sóz atasy - maqal» degen pikir bar, sol sebepten ekinshi aınalym maqalmen baılanysty.
Sharty: Ár toptan eki tyńdaýshydan shyǵyp, kezekpen paraqsha alady, shamaly oılanyp, oryndaryna otyrmastan paraqshadaǵy taqyryp boıynsha maqal - mátelder aıtady, maqal sanyn asyrǵan top jeńimpaz bolady.
Usynylatyn taqyryptar: «Til», «Otbasy», «Týǵan jer», «Densaýlyq», «Tabıǵat», «Erlik»
Búginde elimizde 140 túrli ózge ult bar. QR Statısıka agenttiginiń málimetine qaraǵanda, Qazaqstan halqynyń ishinde qazaq ultynyń úlesi 63, 6 paıyzdy, orystar – 23, 3, ózbekter – 2, 9, ýkraınder – 2, uıǵyrlar – 1, 4, tatarlar – 1, 2, nemister – 1, 1, basqa ulystar 4, 5 paıyzdy qurady. Sondaı - aq Qazaqstanda keıbir ulttardyń az ǵana ókili ómir súrip jatyr. Máselen, olardyń qataryna saha, mordva, bolgar, ǵaǵaýyz syndy ulttardy jatqyzýǵa bolady. Bul ult ókilderi búginde tatý - tátti, birlikte jáne jarasymdy tirshilik keshýde. Olardyń qaı - qaısysy bolsyn Qazaqstandy óz Otanym dep sanaıdy. Sonymen qatar ózderiniń ana tilderin, tarıhı Otandarynyń tarıhy men shejiresin, salty men dástúrlerin bolashaq urpaqtaryna úıretýge, óz ulttarynyń rýhanı tárbıesimen tárbıeleýge yntaly.
Sonymen, İİİ aınalym «Báıge» dep atalady.
Sharty: Usynylǵan taqyryp boıynsha san jazylǵan sharshyny tańdap, jasyrylǵan suraqqa jaýap berse, sonsha upaı alady.
Suraqty ár toptyń barlyq músheleri tańdap shyǵady. Eger top músheleri besten kem bolsa eki suraqtan tańdatýǵa bolady.
Eger suraq tańdaǵan top jaýap bere almasa, qarsylastary jaýap berip upaı sanyn ózderine alýǵa bolady.
Usynylatyn taqyryptar: «Til», «Salt - dástúr», «Rámizder», «Týǵan jer» ár taqyrypta bes suraqtan jasyrylǵan, suraqtyń kúrdeliligine qaraı upaı sany ósip otyrady.
1. Til
10 – Qazaqstan halyqtarynyń tilder merekesi kúni qashan?
20 – Qazaqstanda qansha túrli ózge ult bar?
30 – «Úsh tuǵyrly til» saıasatyna qandaı tilder kiredi?
40 – Sońǵy «Til týraly» Zań qaı jyly qabyldandy?
50 – «Til – qylyshtan ótkir» maqalyn túsindirip berińiz.
2. Salt - dástúr
10 – Shahmat oıynyna uqsas qazaqtyń ulttyq oıyny.
20 – Orys halqy jańa úıge kóship kelgende, birinshi kimdi kirgizedi?
30 – «Otaý» degen kimniń úıi?
40 – Qazaq otbasynda kenje ul balany qalaı ataıdy?
50 – Qazaq halqynda er jigittiń neshe jurty bar? Olar qalaı atalady?
3. Rámizder
10 – Týdyń ortasynda kún salynǵan, al eltańbanyń ortasynda ne salynǵan?
20 – Ánurannyń avtorlaryn atap berińiz.
30 – Qazaqstan Respýblıkasynda Rámizder kúni qaı kún? (4 - maýsym)
40 – Eltańbanyń avtorlaryn atańyz. (Sh. Ýalıhanov, J. Málibekov)
50 – «Meniń Qazaqstanym» áni qashannan bastap QR ánurany bolyp qabyldandy? (2006 jyly, 6 - qańtarda)
4. Týǵan jer
10 – Astana qalasynyń basty ǵımaratyn atańyz.
20 – Elimizde neshe oblys bar?
30 – QR qaı jyly táýelsizdik aldy?
40 – Qazaqstannyń astanasy bolǵan qalalardy retimen atańyz
50 – Qazaqstanda barlyǵy 86 qala bar eken, onyń ishinde úsh qala respýblıkalyq mańyzy bar qalalar, solardy atańyz.
İV aınalym. «Sóz mergen» dep atalady.
Sharty: Ár top bir konvertten tańdaıdy. Konverttiń ishinde oryssha sózder jazylǵan paraqshalar, top músheleri jyldamdyqpen sózderdi aýdara otyryp, birinshi áripterimen sóz quraıdy, sol shyqqan sózderden qanatty sóz, maqal nemese sóz tirkesin quraý kerek. Qanatty sózdiń quramyndaǵy sózder qansha bolsa paraqshalar sany sonsha bolady
(toptar jumys istep jatqanda mýzyka qosyp qoıý)
Usynylatyn qanatty sózder: «Týǵan jer – altyn besik», «Ana tili – urpaqtar úni»
İ konvert
№1 paraqsha
Rodstvennık
Vremá
Ýchenyı
Poet
Tochka
№2 paraqsha
Doroga
Imá
Spasıbo
№3 paraqsha
Grajdanın
Planerka
Prıroda
Sotrýdnıchestvo
V aınalym. Kapıtandar saıysy «Sheshendik óner» osy aınalymnyń jalǵasy desek te bolady, sebebi top basshylary osy İİİ aınalymda shyǵarylǵan taqyryp boıynsha sóıleıdi.
Sharty: Top basshylary berilgen taqyryp boıynsha sóıleıdi.
Usynylatyn taqyryptar: «Týǵan jer – altyn besik»
«Ana tili – urpaqtar úni»
Daıyndalýǵa 3 mınýt ýaqyt beriledi.
Kapıtandar sózinen keıingi qorytyndy sóz:
(Ádil qazylar qorytyndy shyǵara beredi)
- Elimizdiń árbir turǵyny óziniń ulttyq baılyǵynyń bólshegin berip, onyń ornyna odan da artyq nárse alady, ol basqa ulttar men halyqtardyń shynaıy qurmeti, erteńgi kúnge senimdilik jáne qoldaý men túsinistik!
- Táýelsiz elimizdiń qoǵamdyq ómirinde ózgeshe orny bar bul ataýly kún – Qazaqstanda turatyn barlyq ulttar ókilderiniń ana tilderine qurmet kórsetetin ortaq meıram. Elimiz ben tilimizdiń tuǵyry asqaqtaı bersin!
Sonymen bizdiń tanymdyq oıynymyz óz máresine jetti. Qatysqandaryńyzǵa kópten - kóp rahmet!
You Might Also Like
