InfoHub Logo

Klod Shennon — ótken ǵasyrdyń eń danyshpan adamdarynyń biri, ony, Alan Túrıngpen birge, aqparattyq dáýirdiń qalaýshysy dep ataıdy. Zamanaýı sıfrlyq komýnıkasıalar arqa súıegen aqparat teorıasyn osy Shennon túzdi. Sondaı-aq ol krıptografıa men krıptoanalıtıka teorıasyn, odan bólek oıyndar, avtomattar teorıasyn jáne basqarý teorıasynyń damýyna eleýli úles qosty. Ol basy bútin ınnavasıalyq nárse oılap tapty. Biraq onyń oılaý tásili basqa kemeńgerler úshin klasıkalyq bolyp keldi. Mańyzdylyǵyn Klod Shennonnyń ózi atap kórsetken jáne problemalardy asqan sheberlikpen bir jaqty qylýdy qalaıtyn ár adam basshylyqqa alýy tıis ǵulamalyqtyń negizgi úsh qaǵıdatyn daralap alyp otyrmyz. Problemalardy asqan sheberlikpen sheshýdi qalaıtyn ár adam basshylyqqa alýy tıis jáne Klod Shennonnyń ózi mańyzdylyǵyn basa aıtqan negizgi úsh danalyq qaǵıdasyn usynamyz.

Klod Elvýd Shennon — amerıkalyq matematık, ınjener, aqparattardyń matematıkalyq teorıasyn jasaýshylardyń biri.

Negizgi ǵylymı jumystary logıkalyq algebraǵa, aqparat teorıasyna, kıbernetıkaǵa arnalǵan.

Usaq-túıekterge kirispes buryn negizin anyqtap alyńyz 

Qandaı da bir problemanyń sheshimin izdemeı turyp, ony uǵyp alǵan abzal. Bir joly Eınshteın eger bizdiń planetamyzdy 1 saǵat ishinde qutqarý kerek bolsa, 55 mınýtyn ony qalaı júzege asyrý kerek ekenin oılanýǵa jumsaıtynyn aıtqan.

Muny kóbi biledi. Biraq problemanyń ózegin qalaı izdeý kerek degen máselege kelgende pikirler bólinip ketedi.    

Adamdar kóbine usaq-túıekke tym kóp kóńil aýdarady. Buǵan oılaýdyń klıpızasıasy men fragmentasıasy áser etedi (aqparattyń shamadan tys bolý yqpalynyń saldary). Biz usaq-túıekterdi ysyryp tastap, negizgi máselege nazardy shoǵyrlaýdyń ornynyna, usaq-túıekter túptiń túbinde birtutas nársege birigetinine úmittenip, bir usaqtan ekinshisine oıysa beremiz.  

Shennon basqa jolmen júrdi. Tipti ómirbaıanshylarynyń aıtýynsha, tym aryǵa ketti. Sol zamannyń matematıkteri ony óz eńbekteriniń kóbinde qatal jáne aıqyn bolmady eseptedi. Eger búkil mańyzy joq usaq-túıekterdi alyp tastamasa, problemanyń túbirine jete almaısyń, durys sheshimdi taba almaısyń dep eseptedi ol.  

Kóbine, máseleniń túbine jetken kezde, ol jerde aıtarlyqtaı problemanyń joq ekenin túsinesiz. Biraq qaptaǵan usaq-túıekter túımedeıdi túıedeı qylyp turady. Bul usaq-túıekterge kirisýden aldyn, máseleniń negizin kórip alýdyń qanshalyqty mańyzdy ekenin bildiredi. Olaı etpegen jaǵdaıda siz basynan bastap-aq qate jolǵa túsip alýyńyz múmkin. 

Bunyń bári usaq-túıekterdiń mańyzy joq degendi bildirmeıdi. Olardyń keıbiri tipti beıproporsıonal túrde mańyzdy. Biraq sonshalyqty (eger odan kóp bolyp ketpese)  múldem paıdasy joqtary da bar. Siz negizin kórip almasańyz, usaq-túıekterdiń qaısysy qajet ekenin bile almaısyz. 

Bir mysal keltireıik: sizde fotosýretti tolyqtaı júktep ala almaıtyn álsiz kompúter bar delik. Bul jaǵdaıda sýrette ne beınelengenin túsiný úshin birneshe anyq úzindini kórgenshe buldyraǵan prevúdi kórgen artyq bolady. Dál osyny kez kelgen nársege paıdalana berýge bolady. 

Taptaýryn joldan shyǵyńyz

Kóbine, kóp ýaqytymyzdy problema týraly tolǵanýǵa jumsaǵanymyzda, ózimizge bizdi tek bir ǵana jolǵa salyp otyratyn týnneldik baǵyt effektin jasap alamyz. Biz bir núkteden kirip, árdaıym japadan jalǵyz nusqaǵa alyp baratyn logıkalyq oılaý júıesin qoldanamyz. Máseleni qaıta sheship kórý barysynda, bir oıtúıinge qaıtalap kele beremiz. Shyǵarmashylyq oılaý azdap basqasha júredi. Ár sátinde ártúrli oıtúıinge kele alamyz, múldem basqa sheshimder oılap taba alamyz. Olardyń barlyǵy birdeı durys bola qoımaıdy, biraq bizde múmkindik kóbıe túsedi. 

Shennonnyń ádisteriniń biri problemany barynsha kóp joldar arqyly qaıta túzý bolatyn. Bul onyń (problemanyń) ásire úlkeıtilýin nemese ásire kishireıtilýin, tujyrymnyń ózgerýin, ınversıasyn (aýdaryp-tóńkerilýin) bildirýi múmkin edi. Bul jattyǵýdyń maqsaty — ne bolyp jatqanyna birtutas kózqaras túzý. 

Mıymyz mentaldy tuzaqqa ońaı túsip qalady, ol qaqpannan bosanýdyń jaqsy tásili — keri sanaqatyń basyn ózgertý. Negizi máseleTúıindi nárse bizdiń problemanyń mánin ózgertip jibergenimizde emes, ony qalaı túsingenimizdi ózgertkenimizde. Biz problema aıtylatyn formany ǵana ózgertemiz. Máseleniń túıini biz problemanyń negizin, ony qalaı túsingenimizdi ózgertpeımiz. Biz onyń aıqyndalǵan formasyn ǵana ózgertemiz.

Ádette ózimizge «Bul máseleni sheshýdiń eń jaqsy tásili qandaı?» dep suraımyz. Alaıda ózimizden «Bul máseleni sheshýdiń eń nashar tásili qandaı?» dep te suraı alamyz. Kórip turǵandaryńyzdaı, istiń máni ózgermeıdi — tek biz oǵan basqa kózqaraspen qaraı bastaımyz. 

Ideıalardyń kirisin eki eseleńiz  

Kemeńger bolý úshin týdaratyn ıdeıalardyń sapasy ǵana emes, sondaı-aq olardyń sany da mańyzdy. Birtalaı nashar ıdeıadan jap-jaqsy bireýin «qurastyryp» alýǵa bolady. Endigi másele osy jaqsy nemese nashar ıdeıalardyń birtalaıyn qalaı shyǵara alamyz. (Onyń joldary kóp, mysaly oı-talqy (brainstorm) nemese G. Áltshýllerdiń ÓMSHT (ónertabystyq máselelerdi sheshý teorıasy) sekildi kreatıvtik ádistemeler... Biraq áńgime olar týraly emes.)

Shennonnyń ustanǵan qaǵıdasy ádistemelerdiń árqaısysyna ońaı qoldanýǵa bolady jáne ol qaǵıdat ádistemelerdi áldeneshe ese kúsheıtip beredi. Bul ıdeıalardy kóbeıtý qaǵıdasy. Shennonnyń ózi bul jóninde bylaı degen: 

Eger ıdeıany keıbir adamnyń mıyna atyp jiberseńiz, siz ıdeıanyń jartysyn ǵana alasyz. Sonymen qatar basqa adamdar da bar... olar ózderine jiberilgen ár ıdeıaǵa eki ıdeıa qylyp qaıtaryp beredi.

Bul jerde gáp ıdeıanyń sanynda ǵana emes. Eski ıdeıalarǵa súıene jańa ıdeıa túzý qabileti betine kórinbeı, tómen jaqta jatatyn mándi túsiný negizinde qurylady. Nashar ıdeıalar, «jartylaı ıdeıalar» kiris aqparatyn qate túsingen kezde paıda bolady. Siz kiris aqparatyn burmalap jiberesiz. Osydan soń, álbette, bundaı synyq telefonnan kókeıge qonymdy eshteńe shyqpaıdy.

Kiris ıdeıalardy kóbeıte berýge tyrysyńyz, biraq áýeli olardyń mán-máıegin túsinýdi úırenińiz. Kún astynda jańa eshteńe joq, degen eken Súleımen. Jańa ıdeıalardyń joq bolǵanyndaı. Bir eski ıdeıadan eki jańa ıdeıa túzetin adamdar ǵana bar.  

Qorytyndy  

Klod Shennon týmasynan kemeńger bolǵan joq. Bar bolǵany, árqaısysymyz paıdaǵa jarata alatyn qaǵıdalardy túsine bildi. Negizgini kórý úshin usaq-túıekterdi alyp tastańyz. Máseleni shyǵarmashylyq turǵydan sheshýdiń eń jaqsy tásili — oǵan basqa jaǵynan kóz salý. Barynsha kóp ıdeıany eski ıdeıalardan alyp, shyǵara berińiz. Solardyń arasynan jaýharlary — qıyndyqtardy eńserip, problemalardy bir jaqty qylýǵa jáne alǵa júrýge múmkindik beretin eń ozyq nusqalar — aldyńyzdan shyǵady. Sizderge osyndaı jaýharlardyń kóptep kezdesýin tileımiz!

Oqýǵa keńes beremiz:

Jaýapkershiliktiń mańyzy qandaı?

---