InfoHub Logo

Qazaq jurtynda aýyzda sóılenip júrgen bir sóz bar: «Keshe Alash Alash bolǵanda, Alasha han bolǵanda, úıimiz — aǵash bolǵanda, uranymyz — Alash bolǵanda» desip keledi. Onyń mánisi: Buqar handarynan bir han qazaq hany bolyp turǵanda báıbishesinen bala bolmapty. Qyzylbasty shaýyp, sonyń hanynyń qyzyn oljalap alyp kelip, aıaǵyn salǵan eken deıdi. «Aıaǵyn saldy» degen sóz — nekesiz aldy degendi aıtady eken.

Sol qyzdan bir bala týypty. Ózi saýysqannyń alasyndaı ala týypty. Báıbishesi hanǵa aıtypty: «Bul bala óskende jurtty ala qylyp ustap, ózińe jaý qylady eken, munan osy kúnde qutyl!» — depti.

Han báıbishesiniń aqyly men tilin alyp, jigit-jeleńderdi shaqyryp alyp, arymastan, tozbastan, taýsylmas azyǵyn berip: «osy balany meniń ókimetim júrmeıtin jerge alyp baryp, asyrap-saqtap ósirińder. Bul Buqardy bala kórmesin, sender de kórmeńder!» — dep, jer aýdaryp jiberipti.

Sol qyryq jigit balany alyp, Syr-darıasynan ótip, Alataý, Qarataýdan ótip, aralyq jerindegi jaılap, kóship júrgen jurttyń ortasyna kelip, bir jáıdi meken qylyp, balany asyrap ósirip, bala 12 jasqa jetkennen soń qyryq jigitpen balanyń isi bolmaı, balamen qyryq jigittiń isi bolmaı aldy-aldyna ketipti.

Sol zamanda ol jerlerde: Qotan, Qoǵam, Qondyker, Qobań degen tórt atanyń eli bar eken. Sol eldiń ishinde: «Túgel sózdiń túbi bir, túp atasy — Maıqy bı» degen bı bar eken. Ol Maıqy bıdiń Úısin degen balasy at júgirtip, qus salyp júrip on eki jasar balaǵa kez bolypty. Bala bul Úısinge til qatyp sóılespepti. Tili joq mylqaý kisideı bedireıgennen bedireıip turyp qala beripti. Kesh bolyp qas qaraıyp, Úısin batyr aýylyna aıtyp, ákesi Maıqy bıge aıta kelipti:

— Dalada búgin bir aǵashtyń túbinde otyrǵan bir bala kórdim, aıdary ash beline túsedi. «Aı» deıin desem, aýzy bar, «Kún» deıin desem, kózi bar, bir qasyq sýmen jutyp jibergendeı, biraq sóılesýge tili joq eken, qulaǵy da estimese kerek, ágar qulaǵy men tili bolǵan kúnde dúnıede eshkimniń qolyna túspeıtin, ekse bitpeıtinniń ózi eken, — deıdi.

Maıqy bı aıaǵy aqsaq, arbamen júretin kisi eken. Erteńinde: «Meni arbaǵa salyp, alyp baryńdar, kóreıin», — depti.

Erteń tań atqan soń Maıqy bıdi arbaǵa mingizip, balanyń otyrǵan jaıyna alyp barǵan eken. Bala ushyp túregelip:

— Assalaýmaǵalaıkým, támam hannyń qazyǵy, paqyr jurttyń shirimeıtin, taýsylmaıtyn azyǵy, — depti.

Sonda Maıqy bı:

— Ýaǵalaıkým as-salam, qursaqta jatyp nesibesin alystan tilep týǵan balam. Bolamyn dep týǵan ór ekensiń, bolatyn jerińe jete almaı tur ekensiń, kel, balam, qasyma min, — dep, balanyń mańdaıynan naýap qylyp, arbasyna mingizip, aýylyna kelip, qoı soıyp, asyqty jilik ustatyp, on kún meıman qylyp, erteń tań atqan soń Úısindi shaqyryp alyp, júz jigit joldas qosyp:

— Myna balany aldaryńa salyp, tý qylyp ustap, jaǵa qylyp bastaryńa shanshyp, Qarataýdan ármen qaraı asyńdar! «Shý» degen, «Sarysý» degen eki ózen bar, sony kese-kóldeneń basyńdar! Ulytaý, Kishitaý degen taý bar, sonyń o jaq bir jaǵynda qara halyq «Qatty Syban» degen jaý bar jáne Esil, Nura degen eki ózenniń arasynda Toǵanastyń toqsan eki kóli bar, sonyń boıynda on san noǵaı ormanbettiń eli bar. Sol
eki jurttyń aralyq jerinen kıligińder, kıligip tas tússe, tańdaıyńnan, altyn tússe, mańdaıyńnan, úsh jylǵasha baq, talaptaryńdy baıqańdar! — dep pana beripti.

Bular sol júrgennen júrip, Qarakeńgir, Sarykeńgir, Jezdikeńgir — úsh Keńgirdiń boıyna kelip, aq naızanyń úshimen, aq bilektiń kúshimen úsh jyldyń ishinde aldaryna mal salyp, ústerine úı tigip, óz aldyna jurt boldy deıdi.

Sonan soń Maıqy bı úsh jyldan soń Aqjol degendi júz jigitke bas qylyp, «Solarǵa baryp qosyl» dep jiberdi deıdi. O da kelip bularǵa qosyldy. Onyń artynan júz jigitke bas qylyp, Alshyn degendi jiberdi deıdi. o da kelip qosyldy. Baıaǵy qyryq jigitti izdep tapty. Al endi óz jurtyna ókpelegen, onan qashqan, munan qashqan — bári bularǵa kelip tyǵylyp, óz aldyna bir jurt boldy deıdi.

«Kel, endi ortamyzdan han saılaıyq», — dep, alashaǵa salyp, baıaǵy ala balany han kóterip, Alasha han dep at qoıdy deıdi. «Alasha» dep óz aldyna uran qoıdy deıdi.

Bular jaýǵa shapqanda: «Alash, Alash!» — dep shabalyq, óz kisimiz ekenin sodan bileıik», — dep, al endi áýelgi kelgen Úısindi «uly júz — Úısin» dep atady. Jáne ortadan kelgen «Orta júz» dep atandy, sońǵy kelgendi «Kishi júz — Alshyn» dep atady deıdi.

Osynan úsh júzdiń balasy qazaq atanyp, rýǵa tańba úlestirdi, sol tańbalaryn bir tasqa basyp, talas bolsa, sonan qaraıyq dep, úsh júzdiń balasy, qazaqtyń tańbasy sol tasqa basylǵan. Bul kúnde ol jerdi «Tańbaly Nura» deıdi. Qazaq atynda jurt Alasha hannyń aýyzyna qarap, úsh Keńgirdiń boıyn jaǵalap, qystap júrdi deıdi.

---