InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Kóknár, alabota tuqymdastary (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty:
a) Darajarnaqtylar klasyna jatatyn kóknár jáne alabota tuqymdastarymen tanystyrý.
á) Kóknár jáne alabota tuqymdastaryna jatatyn ósimdikterin tanı bilýge, tabıǵatty qorǵaýǵa tárbıeleý.
b) Kóknár jáne alabota tuqymdastaryna jatatyn ósimdikterdiń erekshelikteri, emdik qasıetterin paıdalanýǵa tárbıeleý, oı óristerin damytý, óz betimen jumys jasaýǵa daǵdylandyrý.
Úı tapsyrmasyn tekserý.
Lezde suraqtar.
1. Jabyq tuqymdy ósimdikke sıpattama ber jáne de keń taralýy.
2. Jabyq tuqymdy ósimdikter qandaı jolmen kóbeıedi?
3. Jabyq tuqymdy ósimdikterdiń tabıǵattaǵy jáne sharýashylyqtaǵy mańyzy.
4. Gúldi ósimdikterdi túrlerge, týystarǵa, tuqymdastarǵa, klastarǵa toptastyrǵanda qandaı belgiler negizge alynady?
5. Qosjarnaqtylar klasynyń qandaı tuqymdastary bar?
6. Dıagram degenimiz ne?

Qos jáne dara jarnaqty ósimdikterdi belgileri boıynsha salystyryńdar.
r/s --- Belgileri -------------- Qosjarnaqty --------- Dara jarnaqty
1 ----- Tuqym jarnaǵy
2 ----- Tamyr júıesi
3 ----- Kambıı
4 ----- Júıkelenýi
5 ----- Japyraq quramy

Jaýaby:
r/s ---- Belgileri --------------- Qosjarnaqty ---------------------- Dara jarnaqty
1 ------ Tuqym jarnaǵy ------- 2 --------------------------------------- 1
2 ------ Tamyr júıesi --------- Kindik --------------------------------- shashaq
3 ------ Kambıı ----------------- bar ------------------------------------- joq
4 ------ Júıkelenýi ------------ Qaýyrsyndy saýsaq salaly.---- Qatar, doǵaly
5 ------ Japyraq quramy ---- Jaı, kúrdeli ------------------------ Taspa, qandaýyr.
Gúldi ósimdikter
↓
● Darajarnaqtylar
Shashaq tamyrly, japyraqtary qatar jáne doǵaly júıkeli ósimdikter. Tuqymy bir ǵana jarnaqtan turatyn gúldi ósimdikter klasy. Mysaly pıaz bıdaı, qurtqashash, pálma jáne basqa ósimdikter.
● Qosjarnaqtylar
Tuqymynda eki tuqym jarnaǵy bolatyn gúldi ósimdikter qosjarnaqtylar klasyna jatady. Bular shóp, buta, aǵash túrinde barlyq jerlerde kezdesedi. Kópshiliginde júzýshi ulpa – kambıı bolady

Kóknár tuqymdasy.
Shóptekti, buta nemese kishkene aǵash túrinde qosjarnaqty ósimdikter toby. Bular – birjyldyq nemese kópjyldyq ósimdikter. Ǵalamsharda 700 - ge jýyq túrleri bar. Qazaqstanda kóknár tuqymdastardyń 44 túri ósedi. Kóknárdiń gúli qosjynysty. Jemisi – qaýashaq, tuqymdary – usaq, túsi qara bolyp keledi.
Kóknárlar tuqymdasynyń formýlasy: jabaıy kóknár T2K2+2A βJβ
Túrleri:
• Kóknár tuqymdastardan jabaıy kóknár, seppe kóknár, t. b. kóbirek belgili. Jalańsabaq aıdarshóp, jińishke aıdarshóp - bular da kóknár tuqymdas ósimdikter.

Alabota tuqymdastary.
● Basym kópshiligi aramshóp túrinde belgili birjyldyq jáne kópjyldyq shóptekti ósimdikter. Shala butaly keıde buta kishkene aǵash túrinde kezdesedi. 1500 - ge jýyq túrleri bar. Alabota tuqymdastar – kindik tamyrly, kópshiligi kóriksiz, óte keń taralǵan ósimdikter. Kópshiliginde sabaǵy men butaǵy býnaqty bolyp keledi. Gúlderi usaq, kózge birden baıqalmaıdy. Olardyń túsi jasyl jasyl nemese sary bolyp keledi. Tuqymyn jel nemese janýarlar taratady.
● Alabota tuqymdasynyń formýlasy: T4A4J1
Alabota tuqymdastaryna.
● Aq alabota
● Sekseýil
● Qyzylsha
● Shpınat
● Buıyrǵyn
● Kókpek
● sorań
● terisken
Aq alabota
● Óte keń taralǵan alabota tuqymdas birjyldyq aramshóp. Topyraqtaǵy qorektik zattardy, ásirese azot, kalıı, fosfordy kindik tamyrymen boıyna sińiredi. Gúli – iri gúlshoǵyrly, kúltesi bolmaıdy. Gúl formýlasy – T4A4J1
● Aq alabotanyń paıdaly jaqtary da bar. Qazaqtar alabotany órtep, kúlinen saqar alǵan jáne ony sabyn jasaýǵa paıdalana bildi.

Sekseýil
● Buta nemese kishkene aǵash túrindegi alabota tuqymdas ósimdikterdiń bir týysy. Bıiktigi 12 metrge deıin jetedi. Qazaqstanda 3 túri ósedi. Olar qara sekseýil, aq sekseýil jáne buta sekseýil dep atalady. Sekseýildiń gúli usaq, qosjynysty – birúıli, qabyrshaq tárizdigúl japyraqtyń qoltyǵynda 4 - ten ornalasady. Kóktemde gúldeıdi. Jemisi – qanatty jańǵaqsha, qyrkúıek - qazan aılarynda pisip jetilip, qarasha – jeltoqsan aılarynda jerge tógiledi.

Shpınat
● Bir jáne ekijyldyq shóptekti alabota tuqymdastardyń bir týysy. Bulardyń 3 túri bar. Vıtamınderge de baı: A1, V1, V2, S jáne RR bolǵandyqtan, asty dámdeýge óte paıdaly.
Baqsha shpınaty – eki úıli. Atalyq gúliniń formýlasy:

Buıyrǵyn
● Alabota tuqymdastardyń týystastylar da qosjarnaqty ósimdikterge jatady. Qazaqstanda buıyrǵyn týysty ósimdikterdiń 17 túri bar. Kádimgi buıyrǵyndy túıe, qoı - eshki, jylqy jeıdi. Alaıda japyraqsyz buıyrǵyn nemese ıtsıgek degen túri óte ýly.

Qyzylsha
● Alabota tuqymdastarǵa jatatyn bir, eki, kópjyldyq shóptekti ósimdikter týysy. Qyzylsha týystastyń 6 túri bar. Kádimgi qyzylsha – qyzylshanyń mádenı túri. Oǵan ashanalyq qyzylsha, malazyqtyq qyzylsha, qant qyzylshasy qamtylady. Qant qyzylshasy respýblıkamyzda Taldyqorǵan, Jambyl oblystarynda ósiriledi. Etti, jýan tamyry jemtamyr dep atalady.

Jańa sabaqty bekitý:
Kóknár tuqymdasy - ………….., buta nemese aǵash túrinde ósetin qosjarnaqty ósimdikter toby. Kóknár tuqymdasynyń ǵalamsharda...... ge jýyq túrleri bar. Onyń.... túri Qazaqstanda ósedi. Jemisi – qaýashaq. Jabaıy kóknárdiń formýlasy: ……………..
Alabota tuqymdasynyń qazirgi kezde..... jýyq túrleri bar.
Alabota tuqymdasynyń formýlasy:.............
Alabota tuqymdasyna:...................................... jatady.

Sáıkestigin tap.
1. Boıyna azot, kalıı, fosfordy kindik tamyrymen boıyna sińiretin ósimdik. (A. Sekseýil)
2. Qaı alabota tuqymdasynyń 23% ǵa deıin qant bolady. (B. Súıelshóp)
3. Qazaqstanda 3 túri kezdesetin alabota tuqymdasynyń týysy. (V. Qant qyzylshasy)
4. Quramynda A, V, S jáne RR dárýmenderi kezdesetin alabotanyń týysy. (G. Aq alabota)
5. Halyqtyq medısınada súıeldi ketirýge paıdalanatyn kóknár tuqymdasy. (D. Shpınat)