Kompozıtor Shámshi Qaldaıaqovty eske alý keshi
Án qanatynda.
Qazaqstannyń halyq artısi, kompozıtor Shámshi Qaldaıaqovty eske alý keshi.
Jospar.
1. Slaıd boıynsha kompozıtordyń ómirbaıanyna sholý jasaý.
2. Oqýshylardyń ádebı mýzykaly montajy.
3. Shámshi Qaldaıaqovtyń halyqqa keń tanymal ánderi.(oryndaý)
4. Shámshige arnaý óleńder oqý.
5. Qorytyndy.
Keshtiń maqsaty: 1. Tanymal kompozıtor Sh Qaldaıaqovtyń
shyǵarmashylyǵy men, ómirimen tanystyrý.
2. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
3. Estetıkalyq tárbıe berý.
Keshtiń kórnekiligi: slaıdtar, sýretter, mýzykalyq aspaptar, fonogram.
Keshtiń barysy:
1 - Júrgizýshi:(slaıd boıynsha)
«Asa kórnekti sazger, án janrynyń negizin salýshy maıtalmany,, Qazaqstan mádenıetine eńbegi sińgen qaıratker, osy zamanǵy qazaq estradasynyń negizin salýshylardyń biri, Qazaqstannyń halyq ártisi Shámshi Qaldaıaqov - Ońtústik Qazaqstan oblysy, Qyzylqum aýdanynda dúnıege kelgen. Bala kezinen boıyndaǵy bar talantyn alqaly jıyn, alaman báıgelerde kórsete bildi. 1950 — jyldan bastap shyǵarmashylyqpen túbegeıli túrde shuǵyldandy. 1956 - 1962 - jyldary Qurmanǵazy atyndaǵy Memlekettik konservatorıada V. V. Velıkanovtyń klasynda oqydy».
2 - Júrgizýshi:(Slaıd kórsetilip turady)
«Shámshi ánderi ǵajaıyp sazdylyǵymen, lırıkalyq nazdylyǵymen erekshelenedi. Onyń shyǵarmashylyq jaǵynan sińirgen eńbegi qazaq estradalyq ánderiniń áýenin ulttyq naqyshpen qunarlandyrýynda, ıaǵnı halyqtyń qaınarymen qabystyrýynda jatyr. Al, bul onyń qazaq jurtynyń mýzykalyq dástúri sútin emip óskenine dálel.
Osylaısha baǵzy men búgingi maqamdardy keremet ushtastyrýy Shámshi Qaldaıaqov týyndylarynyń dańqyn dúrildetip shyǵaryp, dúıim dalaǵa keń jaıylýǵa kepildik berdi.
1 - Júrgizýshi: «Dańqty jazýshymyz Muhtar Áýezov ómirden ozar tusynda ýnıversıtet stýdentteri aldynda sóılegen sózinde Shámshi sazdaryn Aqan seri, Birjan sal ónerpazdyǵynan keıingi bir «jyl kelgendeı jańalyq sezindiretin úzdik qubylys retinde baǵalaǵany málim. Jurt aýyzynda búkil qazaq eline án saldyrǵan Shámshi atanýynyń syry sonda. Sazger ánderi ásirese 60 - 70 - jyldardaǵy jastardyń aýzynda júrdi.
M. Shahanov: «Qaldaıaqov ózeni» (oqýshylar kezektesip mánerlep oqıdy)
Bar qazaqty tamsandyrǵan
Tańnan tańǵa án saldyrǵan,
Ózin ánmen qarsy aldyrǵan
Shámshi ediń.
Zorsynǵannyń kóbisi qur súlde
Eshkim kózi tirisinde
Án kóginen dál ózińdeı
Taba alǵan joq nar senim
Qandaı ǵajap keremetiń bar seniń.
Ulylyqqa eliktegish otsyz, nársiz kózder kóp.
Bireýler júr saýsaǵynyń kómegimen sazger bop.
Al, sen, uly júregińmen,
Peıilińmen, tilegińmen
Daryn ediń aldyńa jan salmaǵan.
Ult sezimin arqalaýdan talmaǵan.
Otyrardyń eńkeımegen rýhyn,
Ár qazaqqa án arqyly jalǵaǵan.
Bálkim sodan mańdaıyńnyń
Qasireti tym qalyń.
Pendelik pen keńdikti kóp
Kórseń de sen synbadyń.
Zamanyńda ushyrsań da
Ánniń nebir suńqaryn,
Tipti sazger qoǵamyna múshe bolmaı kettiń aý,
Erlik shyǵar sondaı sátte,
Eńkeımesten turǵanyń.
Ókpeleme qazaǵyńa,
Ókpeleme ińkárim.
Jigittiń bir jarqyny ediń,
Dáýirdiń som altyny ediń,
Eldiń jáne araıy,
Biraq sennen áldeqaıda qymbatqa,
Baǵalandy qalaıy.
Solaı kóshken bul daladan
Ulylardyń talaıy.
Myna shaqta izgiliktiń taýy tozǵan kezeńde,
Qyrandardan qorazdar men
Taýyq ozǵan kezeńde,
Has tulpardy top jabaǵy,
Qalyń shańǵa jaýyp ozǵan kezeńde,
Aınaldyń sen endi eshkim
Bógeı almas ózenge.
Endi saǵan óshpes ólmes,
Ataq dańqtyń kezegi.
Kelgendigin dosyń túgil
Qastaryń da sezedi.
Kesh bolsa da jadyrap aq
Erkelep aq elińe
Ultymyzdyń uly ózeni,
Qaldaıaqov ózeni.
3) Shámshi Qaldaıaqovtyń halyqqa keń tanymal ánderi oqýshylardyń oryndaýynda shyrqalady.
Shámshi Qaldaıaqovtyń halyqqa keń tanymal ánderi.(oryndaý)
1. «Ánim sen ediń»
Óleńi T Moldaǵalıev. oryndaıtyn qyzdar vokaly.
Áni Sh Qaldaıaqov.
2. «Ana týraly jyr»
Óleńi: Ǵ Qaıyrbekov. oryndaıtyn: Aqnıet
3. «Arys jaǵasynda»
Óleńi M Shahanov. Oryndaıtyn: Tolǵanaı.
4. «Baqyt qushaǵynda»
Sózi: T Moldaǵalıev. Oryndaıtyn Aıdar
5. «Qaıyqta» Sózi: N Álimqulov. Oryndaıtyn: Merýert
Qorytyndy: Jıyrmasynshy ǵasyrdaǵy qazaqtyń mýzyka ónerindegi eń iri tulǵanyń biri sóz joq Shámshi Qaldaıaqov. Qazaq Shámshige qaryzdar. Óıtkeni Uly Sazger ultymyzdyń janshyla bastaǵan rýhyn tabanynyń astynan taýǵa súırep shyqty. Ol jylatýdy bilmeıdi, kerisinshe janary jasqa tolǵandardy jubata bilgen tulǵa. Ol sondaı aq ult patrıoty. Elin egile súıgen perzenti. Durysy qazaqtyń jazbaı ketken uly aqyny da Shámshi edi.
Olaı deıtin sebebimiz án mátinin tańdaýda, án mátinine tapsyrys bergende Shámshideı talǵampaz sazger áı, qazaqta az aý. Aqyn bolmasa sóıter me edi. Bizdiń qazirgi kásibı sazgerlerde Shámshideı aqyndyq talǵam kemshin. Ol sonysymen de dara. Dara bolý baqyt, dara bolý azap. Oǵan shydaý, ony kóterip turý úshin de orasan tózim kerek. Shámshi mine, sol tózimniń jemisi. Qazaq jazýshylarynyń sózimen aıtsaq:
Ábish Kekilbaev: «Shámshi án shyǵara bastaǵan aýyr kez soǵystyń jarasy jazylyp bitpegen kez edi. Jesirler baqqan jetim urpaq endi-endi jetile bastaǵan dy. Ana zaryna, joqtaý únine qulaǵy úırenip qalǵan halyqtyń sherli júregin diktegen sherý emes, syrshyl naz áýenimen jibite bilgen, talaı jerde taýy shaǵylǵan jurttyń shermende kókireginde kóktem ornatyp, gúl ekken edi aý onyń ánderi.
Halyq qaharmany, jazýshy Qasym Qaısenovtyń sózimen aıtsaq: «Men mýzyka áleminiń asa bilgirimin dep ózimdi aıta almasym aqıqat bola tura, halqymnyń án kúıine bir kisideı qulaq qoıyp, sodan janym jaı taýyp, rýhanı lázzat alatynym ras. Shámshi — qazaq án ónerine úlken jańalyq jáne ulttyq boıaýy qanyq ólmeıtin týyndylar oljalaǵan asa daryndy sazger ekendigin dáleldegen ónerpaz.
Shámshiniń ánderin ótken ǵasyrdyń 60 jyldarynan beri búkil qazaq shyrqap, válsterimen qanshama jas urpaq terbelip, bılep keledi desem, artyq aıtqandyq emes. Shámshi batys ónerindegi válsti qazaq topyraǵyna, qazaq tabıǵatyna jaqyndatyp, ultymyzdyń tól óneri sanatyna qosyp jibergen edi. Sondyqtan da ony turǵylastary «qazaq válsiniń koroli» dep qurmettep, maqtan etedi.
Paıdalanylǵan ádebıetter: «Ańyz adam» jýrnaly. Qaldarbek Qurmanalıev «Shámshi týraly ańyz», «Shámshi ánderi jınaǵy» «Qazaqstan mádenıeti» ensıklopedıasy.
Qazaqstannyń halyq artısi, kompozıtor Shámshi Qaldaıaqovty eske alý keshi.
Jospar.
1. Slaıd boıynsha kompozıtordyń ómirbaıanyna sholý jasaý.
2. Oqýshylardyń ádebı mýzykaly montajy.
3. Shámshi Qaldaıaqovtyń halyqqa keń tanymal ánderi.(oryndaý)
4. Shámshige arnaý óleńder oqý.
5. Qorytyndy.
Keshtiń maqsaty: 1. Tanymal kompozıtor Sh Qaldaıaqovtyń
shyǵarmashylyǵy men, ómirimen tanystyrý.
2. Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
3. Estetıkalyq tárbıe berý.
Keshtiń kórnekiligi: slaıdtar, sýretter, mýzykalyq aspaptar, fonogram.
Keshtiń barysy:
1 - Júrgizýshi:(slaıd boıynsha)
«Asa kórnekti sazger, án janrynyń negizin salýshy maıtalmany,, Qazaqstan mádenıetine eńbegi sińgen qaıratker, osy zamanǵy qazaq estradasynyń negizin salýshylardyń biri, Qazaqstannyń halyq ártisi Shámshi Qaldaıaqov - Ońtústik Qazaqstan oblysy, Qyzylqum aýdanynda dúnıege kelgen. Bala kezinen boıyndaǵy bar talantyn alqaly jıyn, alaman báıgelerde kórsete bildi. 1950 — jyldan bastap shyǵarmashylyqpen túbegeıli túrde shuǵyldandy. 1956 - 1962 - jyldary Qurmanǵazy atyndaǵy Memlekettik konservatorıada V. V. Velıkanovtyń klasynda oqydy».
2 - Júrgizýshi:(Slaıd kórsetilip turady)
«Shámshi ánderi ǵajaıyp sazdylyǵymen, lırıkalyq nazdylyǵymen erekshelenedi. Onyń shyǵarmashylyq jaǵynan sińirgen eńbegi qazaq estradalyq ánderiniń áýenin ulttyq naqyshpen qunarlandyrýynda, ıaǵnı halyqtyń qaınarymen qabystyrýynda jatyr. Al, bul onyń qazaq jurtynyń mýzykalyq dástúri sútin emip óskenine dálel.
Osylaısha baǵzy men búgingi maqamdardy keremet ushtastyrýy Shámshi Qaldaıaqov týyndylarynyń dańqyn dúrildetip shyǵaryp, dúıim dalaǵa keń jaıylýǵa kepildik berdi.
1 - Júrgizýshi: «Dańqty jazýshymyz Muhtar Áýezov ómirden ozar tusynda ýnıversıtet stýdentteri aldynda sóılegen sózinde Shámshi sazdaryn Aqan seri, Birjan sal ónerpazdyǵynan keıingi bir «jyl kelgendeı jańalyq sezindiretin úzdik qubylys retinde baǵalaǵany málim. Jurt aýyzynda búkil qazaq eline án saldyrǵan Shámshi atanýynyń syry sonda. Sazger ánderi ásirese 60 - 70 - jyldardaǵy jastardyń aýzynda júrdi.
M. Shahanov: «Qaldaıaqov ózeni» (oqýshylar kezektesip mánerlep oqıdy)
Bar qazaqty tamsandyrǵan
Tańnan tańǵa án saldyrǵan,
Ózin ánmen qarsy aldyrǵan
Shámshi ediń.
Zorsynǵannyń kóbisi qur súlde
Eshkim kózi tirisinde
Án kóginen dál ózińdeı
Taba alǵan joq nar senim
Qandaı ǵajap keremetiń bar seniń.
Ulylyqqa eliktegish otsyz, nársiz kózder kóp.
Bireýler júr saýsaǵynyń kómegimen sazger bop.
Al, sen, uly júregińmen,
Peıilińmen, tilegińmen
Daryn ediń aldyńa jan salmaǵan.
Ult sezimin arqalaýdan talmaǵan.
Otyrardyń eńkeımegen rýhyn,
Ár qazaqqa án arqyly jalǵaǵan.
Bálkim sodan mańdaıyńnyń
Qasireti tym qalyń.
Pendelik pen keńdikti kóp
Kórseń de sen synbadyń.
Zamanyńda ushyrsań da
Ánniń nebir suńqaryn,
Tipti sazger qoǵamyna múshe bolmaı kettiń aý,
Erlik shyǵar sondaı sátte,
Eńkeımesten turǵanyń.
Ókpeleme qazaǵyńa,
Ókpeleme ińkárim.
Jigittiń bir jarqyny ediń,
Dáýirdiń som altyny ediń,
Eldiń jáne araıy,
Biraq sennen áldeqaıda qymbatqa,
Baǵalandy qalaıy.
Solaı kóshken bul daladan
Ulylardyń talaıy.
Myna shaqta izgiliktiń taýy tozǵan kezeńde,
Qyrandardan qorazdar men
Taýyq ozǵan kezeńde,
Has tulpardy top jabaǵy,
Qalyń shańǵa jaýyp ozǵan kezeńde,
Aınaldyń sen endi eshkim
Bógeı almas ózenge.
Endi saǵan óshpes ólmes,
Ataq dańqtyń kezegi.
Kelgendigin dosyń túgil
Qastaryń da sezedi.
Kesh bolsa da jadyrap aq
Erkelep aq elińe
Ultymyzdyń uly ózeni,
Qaldaıaqov ózeni.
3) Shámshi Qaldaıaqovtyń halyqqa keń tanymal ánderi oqýshylardyń oryndaýynda shyrqalady.
Shámshi Qaldaıaqovtyń halyqqa keń tanymal ánderi.(oryndaý)
1. «Ánim sen ediń»
Óleńi T Moldaǵalıev. oryndaıtyn qyzdar vokaly.
Áni Sh Qaldaıaqov.
2. «Ana týraly jyr»
Óleńi: Ǵ Qaıyrbekov. oryndaıtyn: Aqnıet
3. «Arys jaǵasynda»
Óleńi M Shahanov. Oryndaıtyn: Tolǵanaı.
4. «Baqyt qushaǵynda»
Sózi: T Moldaǵalıev. Oryndaıtyn Aıdar
5. «Qaıyqta» Sózi: N Álimqulov. Oryndaıtyn: Merýert
Qorytyndy: Jıyrmasynshy ǵasyrdaǵy qazaqtyń mýzyka ónerindegi eń iri tulǵanyń biri sóz joq Shámshi Qaldaıaqov. Qazaq Shámshige qaryzdar. Óıtkeni Uly Sazger ultymyzdyń janshyla bastaǵan rýhyn tabanynyń astynan taýǵa súırep shyqty. Ol jylatýdy bilmeıdi, kerisinshe janary jasqa tolǵandardy jubata bilgen tulǵa. Ol sondaı aq ult patrıoty. Elin egile súıgen perzenti. Durysy qazaqtyń jazbaı ketken uly aqyny da Shámshi edi.
Olaı deıtin sebebimiz án mátinin tańdaýda, án mátinine tapsyrys bergende Shámshideı talǵampaz sazger áı, qazaqta az aý. Aqyn bolmasa sóıter me edi. Bizdiń qazirgi kásibı sazgerlerde Shámshideı aqyndyq talǵam kemshin. Ol sonysymen de dara. Dara bolý baqyt, dara bolý azap. Oǵan shydaý, ony kóterip turý úshin de orasan tózim kerek. Shámshi mine, sol tózimniń jemisi. Qazaq jazýshylarynyń sózimen aıtsaq:
Ábish Kekilbaev: «Shámshi án shyǵara bastaǵan aýyr kez soǵystyń jarasy jazylyp bitpegen kez edi. Jesirler baqqan jetim urpaq endi-endi jetile bastaǵan dy. Ana zaryna, joqtaý únine qulaǵy úırenip qalǵan halyqtyń sherli júregin diktegen sherý emes, syrshyl naz áýenimen jibite bilgen, talaı jerde taýy shaǵylǵan jurttyń shermende kókireginde kóktem ornatyp, gúl ekken edi aý onyń ánderi.
Halyq qaharmany, jazýshy Qasym Qaısenovtyń sózimen aıtsaq: «Men mýzyka áleminiń asa bilgirimin dep ózimdi aıta almasym aqıqat bola tura, halqymnyń án kúıine bir kisideı qulaq qoıyp, sodan janym jaı taýyp, rýhanı lázzat alatynym ras. Shámshi — qazaq án ónerine úlken jańalyq jáne ulttyq boıaýy qanyq ólmeıtin týyndylar oljalaǵan asa daryndy sazger ekendigin dáleldegen ónerpaz.
Shámshiniń ánderin ótken ǵasyrdyń 60 jyldarynan beri búkil qazaq shyrqap, válsterimen qanshama jas urpaq terbelip, bılep keledi desem, artyq aıtqandyq emes. Shámshi batys ónerindegi válsti qazaq topyraǵyna, qazaq tabıǵatyna jaqyndatyp, ultymyzdyń tól óneri sanatyna qosyp jibergen edi. Sondyqtan da ony turǵylastary «qazaq válsiniń koroli» dep qurmettep, maqtan etedi.
Paıdalanylǵan ádebıetter: «Ańyz adam» jýrnaly. Qaldarbek Qurmanalıev «Shámshi týraly ańyz», «Shámshi ánderi jınaǵy» «Qazaqstan mádenıeti» ensıklopedıasy.
You Might Also Like
-
1 synypqa arnalǵan ana tilinen test suraqtary
