InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Kompúterlik vırýstardan qorǵaý.

Maqsaty: a) oqýshylarǵa kompúterlik vırýstardan qalaı qorǵaný kerek ekendigin túsindirý, vırýstyń ne ekendigin, ol qaıdan paıda bolatyny jaıly maǵulamat berý;
á) oqýshylarǵa dıdaktıkalyq materıaldar, deńgeılik tapsyrmalar berý arqyly, oı-órisin, este saqtaý qabiletin damytý;
b) oqýshyny jınaqylyqqa, uqyptylyqqa, aqparattyq mádenıetke tárbıeleý;

Sabaqtyń tıpi: Aralas sabaq
Oqytý ádisteri: Sózdik, kórnekilik, praktıkalyq
Oqýshynyń tanymdylyq is-áreketterin uıymdastyrý tásili boıynsha: túsindirme - kórneki, izdenis, zertteýshilik.
Oqytý formasy: jeke, toptyq, ujymdyq.
Kórnekilik: ınteraktıvti taqta ,oqý quraldary, taratpa materıaldar, testik materıaldar, kompúter, baǵalaý paraqtary.

İ. Uıymdastyrý kezeńderi.
İİ. Úı tapsyrmasy.
İİİ. Ótilgen materıaldardy qaıtalaý, bekitý.
İV. Jańa sabaqty túsindirý.
V. Jańa sabaqty bekitý ( test, qupıa sózderdi tabý ).
Vİ. Praktıkalyq jumys. ( test )
Vİİ. Úıge tapsyrma berý.
Vİİİ. Oqýshy bilimin baǵalaý.

Sabaq barysy: İ. Ótken sabaqty qaıtalaý.
Úıge Faıldar men býmalardy izdeý.
1.Faıl degenimiz ne? Faıl – baıttardyń jıyntyǵy arqyly qatty nemese ıilgish magnıttik dıskige jazylǵan ataý.
2. Faıl neshe bólikten turady? Faıl 2 bólikten turady. Olar 1- shi óz ataýy, ózimiz at bergen ataý, 2- shi keńeıtilýi. Ol 3 áripten aspaıdy. Mys. Araı.doc desek onda ol mátindik qujat ekenin bilemiz.

3. Qandaı faıldardyń keńeıtilýlerin bilesiz? Mys: bmp.- grafıkalyq, xls.- kestelik prosesor, txt.- bloknot, Wav. Mýzykalyq faıldar.
4. Faıldar men býmalardy joǵaltyp alýymyzǵa bola ma? Bolsa ony qalaı izdeısiz? Basty menúden Pýsk- Poısk komandalary arqyly izdeımiz. Óaı jerden, qaı qujattan tabýyn kórsetip izdeý batyrmasyn basamyz.
Sózjumbaq sheshý.

1. Kóldeneńinen. Ol esepteý prosesteri men kompúterdi basqarý jáne paıdalanýshymen aparatýrany baılanystyratyn jınaqtalǵan prog. ( OJ )
2. Tiginen. Komandalyq ınterpretator, programmalyq tilden « temir tilinen » aýdaratyn aýdarmashy. ( Iadro )
3. Tiginen. Kompúterge aqparat engizýge arnalǵan qurylǵy. ( pernetaqta )

4. Kóldeneńinen. Kompúterden qujattardy joıǵan kezde ýaqytsha saqtalatyn oryn. ( sebet )
5. Tiginen. Aqparatty qaǵazǵa basyp shyǵarý qurylǵysy. ( prınter )
6. Tiginen. Qaǵaz betine túsiriletin aqparat jaryq sezgish jamylǵysy bar aınalmaly barabanǵa lazer sáýlesi arqyly proeksıalanady. ( lezerlik )
7. Kóldeneinen. Bul energıaǵa táýelsiz, málimetterdi mıkro sulbalarda jazýǵa jáne saqtaýǵa múmkindik beretin jadynyń túri. ( fleshka )
Erejeni aıaqta. Kartochkamen jumys.

№1- derbes komp. Jeke adamnyń paıdalanýyna arnalǵan qurylǵy.
№2- Kompúterler býyndary. Shamdyq esepteme. Mash-İ, tranzıstory EEM- úlken ıntegraldy syzba.-5 býyn.
№3- Aqparattyń eselik birlikterin tolyqtyr.
1Kbaıt neshe baıt bar 1024 b
1Mb kóp pe, álde 1kb kóp pe.

№4- Tasymal komp. – jeńil, yqsham, juqa ekrandy DK.
№5- Kýrsor- ekranda belgili bir operas. júzege asyratyn oryndy kórsetip turatyn jyljymaly silteme belgi.
№6- Menú- ekranda paıda bolatyn obektiler tizimi.
№7- Draıver- syrtqy qurylǵylarmen baılanys jasaıtyn júıelik programma.
№8- Abzas- mátinniń qurylymdyq elementi.
№9- Dısk- faıl túrinde berilgen aqparatty magnıttik tasymaldaýshy.
№10- Bıt- ekilik sanaý júıesiniń sıfry.

№11- Vınchester- aqparatty turaqty saqtaýǵa arnalǵan qatty magnıttik dıskidegi jınaqtaýyshtar.
№12- Qatty dısk- aqparatty turaqty saqtaýǵa arnalǵan magnıtti dısk.
№13- Operatıvti eske saqtaý- programmalardy, málimetteri jáne jumys nátıjelerin saqtaýǵa arnalǵan .
№14- Programma- kompúterge jumys isteý úshin arnaıy jazylǵan programma.
Batyrmalardy qaıtalaý. 8 batyrma.
Klavıshalardy qaıtalaý. Test.
Áripterden sózder quratý.
( B,M,O,P,S,F,A,J,N,K,I,T,D )
İİ. Ótken sabaqty bekitý.
İİİ. Jańa taqyryp.
Kompúterlik vırýs- ózdiginen kóbeıýge qabiletti arnaıy programma, ol kompúter jadysynda saqtalatyn programmalar men faıldardy qurtýy, joıýy jáne kompúterdi isten shyǵarýy múmkin.
İshinde vırýsy bar faıl nemese programma zaqymdanǵan programma nemese faıl dep atalady.
Vırýs programmaǵa enip alǵannan keıin sol programmaǵa zıan keltirip, kelesi bir programmaǵa aýysady. Zaqymdanǵan programma basynda qarapaıym programma sıaqty jumys istep turady.

Kompúterlik vırýstar programmalarǵa tyǵylyp, sol jerde kóbeıip, kelesi bir sıstemalarǵa zıandy áreketterin jasaýǵa tyrysyp, basqaǵa kóshe bastaıdy.
Osyndaı jaǵdaıda biz vırýstarǵa qarsy baǵdarlamalar arqyly kompúterdi vırýstan tazartýymyz kerek. Qanshama vırýsqa qarsy baǵdarlamalar kóbeıip jatsa da, báribir vırýstardyń túrleri kóbeıip keledi. Mysaly: Orta eseppen 1 aıda 300 vırýs túri shyǵady. Árıne vırýstar ózdiginen paıda bolmaıdy, ony krakery, hakerler, programmıstter jasap shyǵarady.

Ár túrli vırýstar ár túrli is áreketter jasaıdy:
- Ekranǵa tekstik habarlama kórsetedi;
- Dybystyq effekt berýi múmkin;
- Vıdeo effekt kórsetedi ( áripterdiń ózdiginen syrǵanaýy nemese nemese qar jaýyp turǵan beıneni keltirýi, jer silkingen sıaqty dirildeýi, ekranǵa túsiniksiz sýretter shyǵarýy bolady );

- Kompútermen jumys isteýdi baıaýlatady. Operatıvti jadtyń kólemin kishireıtedi;
- Keıbir qurylǵylardyń durys jumys istemeýi, komp. qatyp qalýy nemese qaıta júktelýi sıaqty áreketterdi oryndaıdy;
- Qatty dıskini formattap, Bıos-ty óshirip, parametrlerin ózgertip, dıskilerdiń sektorlaryn óshirip, zıandy áreketterin qupıa túrde basqa mashınalarǵa engize alady;

Osy vırýs jaıly porblemmaǵa eń alǵash 1984j. Freda Koenanyń « Kompúternye vırýsy, teorıa ı eksperımenty » degen kitaby jaryqqa shyqty.
Kúndelikti qadaǵalaý bolmaǵannyń kesirinen jeli arqyly vırýs taralǵany áıgili bolǵan. Ony 1988j. 2 qarashada Kornelskıı ýnıversıtetiniń aqyrǵy kýrs stýdenti 23 jasar Robert tapqan. Morrıs jelide óziniń baǵdarlamasyn taratqan. Nátıjesinde 6200 mashına vırýspen zaqymdanǵan.
Mekendeý ortasyna qara vırýstardy bylaı bólýge bolady.

Faıldyq Júkteıtin (zagrýzochnyı) Makrovırýstar
Bul qoldanbaly baǵdarlamalardyń ishine engizilgen baǵdarlamalyq kodtyq bloktar. Vırýstyq baǵdarlama júktelgende jiberiledi. Negizgi júkteıtin jazbaǵa nemese júkteıtin sektorǵa vırýs juqtyrady. Operasıalyq júıe júktelgende juqpaly tasýshydan vırýs juǵady. Word qujattary jáne Excel elektrondyq kestesi qujattaryna vırýs juqtyrady. Juǵý qujat faılyn ashqanda oryndalady.
Vırýstar qaýiptiligine qaraı:

« Hochý chýchý » óte qaýipti vırýs ( chernobyl ) ár aıdyń 26-da
kúsheıip qatty dıskidegi málimetterdi óshiredi.

Vırýstardyń túrleri:
 kompanon- vırýs;
 parazıtti- vırýs;
 chervı- vırýs;
 replıkator- vırýs;
 stels ( kórinbeıtin );
 prızrakı;
 mýtantty- vırýs;
 polımorfılar;
 makrovırýstar;
 troıan- vırýstar;
 monolıtti- vırýs t.b.;
Vırýspen kúresý úshin arnaıy vırýsqa qarsy baǵdarmalar jasalǵan. Olar: medısına tilimen aıtqanda baǵdarlamaǵa dıagnostıka jasaıdy, emdeıdi, vırýsty joıady, saý, zaqymdalmaǵan baǵdarlamaǵa « egý » jasaıdy.
Vırýsqa qarsy baǵdarmalar:
 Detektorlar
 Fagtar, dızenfektorlar
 Revızorlar
 Fıltrli, kúzetshiler

Tasymaldaýshylar arqyly vırýsty juqtyrmas úshin myna áreketterdi oryndaımyz. Fleshkany júıelik blokqa ornalastyramyz.
Flesh- jadyny VIRÝSQA TEKSERÝ:
1. Moı kompúter terezesin ashamyz;
2. Flesh- jadynyń ashylǵan terezesin alyp tastaý ( Otmenıt );
3. Tasymaldaýshyny belgileý;
4. Tyshqannyń oń jaǵynan Vırýsqa tekserý ( skanırovat ) pýnktin tańdaý;

Jańa sabaqty bekitý maqsatynda berilgen qupıa sózder men shatasqan áripterdi durys ornalastyrý arqyly qorytyndylaımyz