«Kórkemónerpazdar» drama úıirmesi
Taqyryby: «Otyrar» dastany sahnalyq qoıylymy.
Maqsaty: Bastaýysh synyp oqýshylaryna ejelgi Otyrar qalasynyń tarıhymen tanystyrý. Qazaqtyń tarıhynan tálim – tárbıe berý. Ultjandylyqqa, ádeptilikke tárbıeleý. Sahnada, kópshilikte ózin – ózin ustaýǵa daǵdylandyrý.
Kórnekilikteri: kórpe, jastyq, patsha taǵy, ınter taqtadan «Otyrardyń kúıreýi» fılminiń úzindileri kórsetilip turady, t. b
Barysy: Úntaspadan kúńirengen áýen estiledi, ınteraktıvti taqtadan Otyrardyń qırap jatqan ejelgi sýretteri kórsetilip jatady.
Avtor: HI - XII ǵasyrda Otyrar qalasy mádenıeti damyǵan ásem qala bolady. 1218 jyly Otyrar qalasynyń bıleýshisi Qaıyrhannyń ámirimen Shyńǵyshannyń kerýendegi kópesteri óltiriledi. Bul oqıǵa Shyńǵyshannyń Orta Azıaǵa shabýyl jasaýyna sebep boldy. Tarıhta bul qyrǵyn «Otyrar apaty» degen atpen belgili. 1219 jyly monǵoldar qalany qıratyp, tiri qalǵandaryn Mońǵolıaǵa aıdap áketti.
Áýen toqtap, sahnada Shyńǵyshan qaharlanyp otyr. Qasynda nókerleri jáne basyn tómen salyp Balasy Shaǵataı tur.
Shyńǵyshan:
- Dańqyń qaıda tóske órlegen?
Eki júz myń áskermenen
Alty aı boıy kip-kishkentaı
Otyrardy ala almaý,
Alty aı boıy Otyrardyń osal tusyn taba almaý,
Oıy – daýyl,
Sezimi – aspan,
Tek jeńispen kózin ashqan
Meniń alǵyr urpaǵymnyń súıegine zor tańba,
Namysyma syzat tústi myna seniń arqańda.
(Shaǵataıǵa oqty kózin qadaıdy).
Shaǵataı:
- Osy ókinish meni de órtep barady.
Otyrardyń baqytyna ornaǵan
Bolar bálkim,
Aldyrmaı tur sol qamal.
Biraq, áke, júrgenim joq aıanyp,
Qansha úmitim jelge ushty,
Qansha áskerim jer qushty,
Dala jatyr qyzyl qanǵa boıalyp.
Eger búkpeı baıandasam shyndyqty,
Rýhy - er, Táni – bekem,
Bul bir qaısar halyq eken,
Tirlikten de artyq qoıǵan birlikti.
Shyńǵyshan:
- Shalalaýsyń (jymıady)
... Qaı kezde de aıla kesken naryqty,
Jaqyn baryp, úńilmesten jaýyńa,
Shyǵam deme, ulym jeńis taýyna.
Adam az ba kúshke senip adasqan?
Jaýyń myqty,
Buǵan sirá, talaspan,
Ár myqtynyń osal jeri bolmaı ma?
Bolsa - qaısy?
Oǵan bastar jol qaıda?
Al bul suraq ár kez seniń júrý kerek basyńda,
Meniń kúlli jeńisimniń qupıasy osynda!
Shaǵataı: - Uqtym áke! (basyn ıedi)
Sahna shetinde 1 - avtor:
Alty aı boıy erlik saltqa tórin bergen Otyrar,
Alty aı boıy alapatta jeńilmegen Otyrar,
Alty - aq kúnde jermen jeksen qırady.
Aqyl – oıyn jalyndatqan,
Óner, ǵylym shamyn jaqqan
Uly qala Azıanyń mańdaıyna syımady.
Sahna shetinde 2 - avtor:
Úsh kúnnen soń eki adamdy Shyńǵyshanǵa ap keldi
Onyń bir – aty ańyzǵa aınalǵan,
Alty aı boıy Otyrardy
Qutqaram dep arpalysqan qaırannan,
Aman ótken san alapat maıdannan,
Júrek shamy izgiliksiz janbaıtyn
Qanattyny talaptyǵa jalǵaıtyn,
Farabı men Iassaýıdyń jyrlaryn
Tańnan – tańǵa jatqa aıtýdan talmaıtyn,
Ári ózgeshe el basqarý máneri
Otyrardyń qaıyr atty hany edi.
1 - avtor:
Ekinshisi – qara murtty, qara tún,
Qara túnde qaqqan qara qanatyn.
Shaǵataıǵa Otyrardyń qaqpasyn
Ashyp bergen Qarashoqy bolatyn
Qaıran tirlik baq penen sor qyrqysqan,
Túlki – saıǵa, qyryn órge tyrmysqan,
Ekeýine alma – kezek kóz tastap,
Uzaq únsiz oıǵa shomdy Shyńǵyshan.
Shyńǵyshan:
Ia, Qaıyrhan, (sál oılanyp kidiris jasaıdy)
Rýh erdiń ózegi ǵoı qaıda da,
Eń árisi – jeńilistiń ózin de
Sheshkim kep tur ózińniń paıdańa.
Jigitterim rýhyń qarmaqty
Salmaq bolyp, tánińdi ábden qorlapty.
Qorlapty ábden
Qulaǵyńdy quntıtyp,
Murnyńdy da kesip apty shuntıtyp.
Batyrlyqtan baǵyń biraq janǵan, á!
Maǵan qarap kúlip tursyń sonda da.
Olar seniń jeńgenmenen tánińdi,
Amal neshik jeńe almapty janyńdy.
Mysqyl kúlkiń saldy maǵan qanshama oı!
Shirkin sendeı bes qolbasshym bolsa ǵoı,
Qalyń qolym uqsap dúleı tasqynǵa
Bólep darhan kúıge meni
Búkil álem bıler edi!
Aıaǵymnyń astynda
Ha - ha - ha - ha! Al myna bir satqyndy
Qudaı saǵan qaıdan ǵana tap qyldy?
Ha - ha - ha - ha!
Qaıǵyly ári kúlkili,
Qaıran ańqaý dara tulǵa
Ańǵarmaısyń qanatyńa jasyrynǵan túlkini!
Órligińe osy bolsyn syılyǵym,
Saǵan qıdym bul satqynnyń bıligin.
Qarashoqy: (baǵanadan beri masattanyp turǵan Qarashoqy myna sózden keıin shoshyp ketti)
- Uly hanym!
Ádildik pe munyńyz?
Óle – ólgenshe bop óteıin, qulyńyz,
Otyrardy men qol ushyn bermesem,
Onaı jaýlap alar me edi ulyńyz.
Shyńǵyshan: (Túnerip, ornynan turady)
Oǵan daý joq
Senen asqan bar ma tiri ólik?
Qasterliniń bárin jyqqan tabanǵa
Azǵyn sen be?
Álde myna zaman ba?
Tym qurysa, qasıetti bir sezim,
Qalý kerek emes pe árbir adamda?
Ras, meniń nókerlerim bezbúırek.
Zulymdyqty erlik dep te tanıdy.
Olar tipti ókshesimen ezgilep,
Kete alady jazyǵy joq sábıdi.
Odan da iri haıýandyqqa jete alady tózimi.
Bárin ózim úıretkenmin o basta.
Satqyndyqqa satqyndyqpen til qatý
Uqsamaı ma tabıǵattyń zańyna?
Qulaq túrer kim qaldy endi seniń zaryńa?
O dúnıe saparyna satqynym,
Senip attan ádildiktiń baryna.
Shyńǵyshan nókerlerine qarap, buıryq beredi)
- Qane, qylysh ustatyńdar,
- Qaısar batyr Qaıyr hannyń qolyna!
Qaıyr: - Toqta, Shyńǵys: (daýysy sańq etip)
Bul balanyń ákesi bir nar tekti,
Adam edi elge syıly, zıaly,
Adam edi adal ushqyr qıaly.
Ákesi úshin perzentine senip em,
Satqyn bolyp shyqty myna tuıaǵy
Ony oılasam ot júregim qan bolar,
Senimime odan túsken tańba bar.
Maqul kórseń, ákesi bul satqynnyń
Osy araǵa aldyrǵany jón bolar.
(Shyńǵyshan nókerlerine buıryq beredi)
Shyńǵyshan: Aldyryńdar ákesin:
(Qaba saqal qart kisini alyp keledi)
Qaıyr:
Jylan týsa jylannan,
Qulan týsa qulannan,
Tańdanatyn túk te joq.
Biraq jylan qalaı týdy qyrannan? (basyn tómen salyp)
Qarıa:
- Syıly basym qýardy,
Jarıa etip jalǵanymdy,
Meniń qyran bolǵanymdy,
Zaman búgin ótirikke shyǵardy.
Ádili sol, kónbe meıliń, kón meıliń.
Ár adymy qıyndaǵan,
Adal ólim buıyrmaǵan
Menen sorly jan bar deseń senbeımin
Kórinetin betim bar ma elime?
Myna satqyn perzentime qosaqtap,
Óltirýge mindettisiń meni de!
Azǵyndaqtyń sońy bizben qurysyn
Sabaq bolsyn erteńgi atar kún úshin.
Shyńǵyshan:
Ókingenmen bolmaıdy,
Eshkimge de berilmeıdi bas saýǵa.
Buıryq ettim túgel qyryp tastaýǵa
Otyryrda erkek kindik qalmaıdy.
Qarıa: (Qarashoqynyń ákesi)
- Qatelestiń qalady,
Juma buryn
Shetki Elshi qaqpadan Júzin jalyn qaqtaǵan
Men qutqaryp jiberdim bir balany
Qaıyr:
- Bárekeldi, (júzi kóterilip)
Bul eńbegiń jarady,
Biraq odan urpaq tarap,
Odan aqyn týǵansha,
Al, ol aqyn ata jolyn qýǵansha,
Keýdesine sıǵyzǵansha dalany,
Talaı ózen aǵyp óter..... (dep únsiz oılanyp, tizerlep otyra ketedi)
Kúńirengen áýen oınaıdy, sahna jabylady
Maqsaty: Bastaýysh synyp oqýshylaryna ejelgi Otyrar qalasynyń tarıhymen tanystyrý. Qazaqtyń tarıhynan tálim – tárbıe berý. Ultjandylyqqa, ádeptilikke tárbıeleý. Sahnada, kópshilikte ózin – ózin ustaýǵa daǵdylandyrý.
Kórnekilikteri: kórpe, jastyq, patsha taǵy, ınter taqtadan «Otyrardyń kúıreýi» fılminiń úzindileri kórsetilip turady, t. b
Barysy: Úntaspadan kúńirengen áýen estiledi, ınteraktıvti taqtadan Otyrardyń qırap jatqan ejelgi sýretteri kórsetilip jatady.
Avtor: HI - XII ǵasyrda Otyrar qalasy mádenıeti damyǵan ásem qala bolady. 1218 jyly Otyrar qalasynyń bıleýshisi Qaıyrhannyń ámirimen Shyńǵyshannyń kerýendegi kópesteri óltiriledi. Bul oqıǵa Shyńǵyshannyń Orta Azıaǵa shabýyl jasaýyna sebep boldy. Tarıhta bul qyrǵyn «Otyrar apaty» degen atpen belgili. 1219 jyly monǵoldar qalany qıratyp, tiri qalǵandaryn Mońǵolıaǵa aıdap áketti.
Áýen toqtap, sahnada Shyńǵyshan qaharlanyp otyr. Qasynda nókerleri jáne basyn tómen salyp Balasy Shaǵataı tur.
Shyńǵyshan:
- Dańqyń qaıda tóske órlegen?
Eki júz myń áskermenen
Alty aı boıy kip-kishkentaı
Otyrardy ala almaý,
Alty aı boıy Otyrardyń osal tusyn taba almaý,
Oıy – daýyl,
Sezimi – aspan,
Tek jeńispen kózin ashqan
Meniń alǵyr urpaǵymnyń súıegine zor tańba,
Namysyma syzat tústi myna seniń arqańda.
(Shaǵataıǵa oqty kózin qadaıdy).
Shaǵataı:
- Osy ókinish meni de órtep barady.
Otyrardyń baqytyna ornaǵan
Bolar bálkim,
Aldyrmaı tur sol qamal.
Biraq, áke, júrgenim joq aıanyp,
Qansha úmitim jelge ushty,
Qansha áskerim jer qushty,
Dala jatyr qyzyl qanǵa boıalyp.
Eger búkpeı baıandasam shyndyqty,
Rýhy - er, Táni – bekem,
Bul bir qaısar halyq eken,
Tirlikten de artyq qoıǵan birlikti.
Shyńǵyshan:
- Shalalaýsyń (jymıady)
... Qaı kezde de aıla kesken naryqty,
Jaqyn baryp, úńilmesten jaýyńa,
Shyǵam deme, ulym jeńis taýyna.
Adam az ba kúshke senip adasqan?
Jaýyń myqty,
Buǵan sirá, talaspan,
Ár myqtynyń osal jeri bolmaı ma?
Bolsa - qaısy?
Oǵan bastar jol qaıda?
Al bul suraq ár kez seniń júrý kerek basyńda,
Meniń kúlli jeńisimniń qupıasy osynda!
Shaǵataı: - Uqtym áke! (basyn ıedi)
Sahna shetinde 1 - avtor:
Alty aı boıy erlik saltqa tórin bergen Otyrar,
Alty aı boıy alapatta jeńilmegen Otyrar,
Alty - aq kúnde jermen jeksen qırady.
Aqyl – oıyn jalyndatqan,
Óner, ǵylym shamyn jaqqan
Uly qala Azıanyń mańdaıyna syımady.
Sahna shetinde 2 - avtor:
Úsh kúnnen soń eki adamdy Shyńǵyshanǵa ap keldi
Onyń bir – aty ańyzǵa aınalǵan,
Alty aı boıy Otyrardy
Qutqaram dep arpalysqan qaırannan,
Aman ótken san alapat maıdannan,
Júrek shamy izgiliksiz janbaıtyn
Qanattyny talaptyǵa jalǵaıtyn,
Farabı men Iassaýıdyń jyrlaryn
Tańnan – tańǵa jatqa aıtýdan talmaıtyn,
Ári ózgeshe el basqarý máneri
Otyrardyń qaıyr atty hany edi.
1 - avtor:
Ekinshisi – qara murtty, qara tún,
Qara túnde qaqqan qara qanatyn.
Shaǵataıǵa Otyrardyń qaqpasyn
Ashyp bergen Qarashoqy bolatyn
Qaıran tirlik baq penen sor qyrqysqan,
Túlki – saıǵa, qyryn órge tyrmysqan,
Ekeýine alma – kezek kóz tastap,
Uzaq únsiz oıǵa shomdy Shyńǵyshan.
Shyńǵyshan:
Ia, Qaıyrhan, (sál oılanyp kidiris jasaıdy)
Rýh erdiń ózegi ǵoı qaıda da,
Eń árisi – jeńilistiń ózin de
Sheshkim kep tur ózińniń paıdańa.
Jigitterim rýhyń qarmaqty
Salmaq bolyp, tánińdi ábden qorlapty.
Qorlapty ábden
Qulaǵyńdy quntıtyp,
Murnyńdy da kesip apty shuntıtyp.
Batyrlyqtan baǵyń biraq janǵan, á!
Maǵan qarap kúlip tursyń sonda da.
Olar seniń jeńgenmenen tánińdi,
Amal neshik jeńe almapty janyńdy.
Mysqyl kúlkiń saldy maǵan qanshama oı!
Shirkin sendeı bes qolbasshym bolsa ǵoı,
Qalyń qolym uqsap dúleı tasqynǵa
Bólep darhan kúıge meni
Búkil álem bıler edi!
Aıaǵymnyń astynda
Ha - ha - ha - ha! Al myna bir satqyndy
Qudaı saǵan qaıdan ǵana tap qyldy?
Ha - ha - ha - ha!
Qaıǵyly ári kúlkili,
Qaıran ańqaý dara tulǵa
Ańǵarmaısyń qanatyńa jasyrynǵan túlkini!
Órligińe osy bolsyn syılyǵym,
Saǵan qıdym bul satqynnyń bıligin.
Qarashoqy: (baǵanadan beri masattanyp turǵan Qarashoqy myna sózden keıin shoshyp ketti)
- Uly hanym!
Ádildik pe munyńyz?
Óle – ólgenshe bop óteıin, qulyńyz,
Otyrardy men qol ushyn bermesem,
Onaı jaýlap alar me edi ulyńyz.
Shyńǵyshan: (Túnerip, ornynan turady)
Oǵan daý joq
Senen asqan bar ma tiri ólik?
Qasterliniń bárin jyqqan tabanǵa
Azǵyn sen be?
Álde myna zaman ba?
Tym qurysa, qasıetti bir sezim,
Qalý kerek emes pe árbir adamda?
Ras, meniń nókerlerim bezbúırek.
Zulymdyqty erlik dep te tanıdy.
Olar tipti ókshesimen ezgilep,
Kete alady jazyǵy joq sábıdi.
Odan da iri haıýandyqqa jete alady tózimi.
Bárin ózim úıretkenmin o basta.
Satqyndyqqa satqyndyqpen til qatý
Uqsamaı ma tabıǵattyń zańyna?
Qulaq túrer kim qaldy endi seniń zaryńa?
O dúnıe saparyna satqynym,
Senip attan ádildiktiń baryna.
Shyńǵyshan nókerlerine qarap, buıryq beredi)
- Qane, qylysh ustatyńdar,
- Qaısar batyr Qaıyr hannyń qolyna!
Qaıyr: - Toqta, Shyńǵys: (daýysy sańq etip)
Bul balanyń ákesi bir nar tekti,
Adam edi elge syıly, zıaly,
Adam edi adal ushqyr qıaly.
Ákesi úshin perzentine senip em,
Satqyn bolyp shyqty myna tuıaǵy
Ony oılasam ot júregim qan bolar,
Senimime odan túsken tańba bar.
Maqul kórseń, ákesi bul satqynnyń
Osy araǵa aldyrǵany jón bolar.
(Shyńǵyshan nókerlerine buıryq beredi)
Shyńǵyshan: Aldyryńdar ákesin:
(Qaba saqal qart kisini alyp keledi)
Qaıyr:
Jylan týsa jylannan,
Qulan týsa qulannan,
Tańdanatyn túk te joq.
Biraq jylan qalaı týdy qyrannan? (basyn tómen salyp)
Qarıa:
- Syıly basym qýardy,
Jarıa etip jalǵanymdy,
Meniń qyran bolǵanymdy,
Zaman búgin ótirikke shyǵardy.
Ádili sol, kónbe meıliń, kón meıliń.
Ár adymy qıyndaǵan,
Adal ólim buıyrmaǵan
Menen sorly jan bar deseń senbeımin
Kórinetin betim bar ma elime?
Myna satqyn perzentime qosaqtap,
Óltirýge mindettisiń meni de!
Azǵyndaqtyń sońy bizben qurysyn
Sabaq bolsyn erteńgi atar kún úshin.
Shyńǵyshan:
Ókingenmen bolmaıdy,
Eshkimge de berilmeıdi bas saýǵa.
Buıryq ettim túgel qyryp tastaýǵa
Otyryrda erkek kindik qalmaıdy.
Qarıa: (Qarashoqynyń ákesi)
- Qatelestiń qalady,
Juma buryn
Shetki Elshi qaqpadan Júzin jalyn qaqtaǵan
Men qutqaryp jiberdim bir balany
Qaıyr:
- Bárekeldi, (júzi kóterilip)
Bul eńbegiń jarady,
Biraq odan urpaq tarap,
Odan aqyn týǵansha,
Al, ol aqyn ata jolyn qýǵansha,
Keýdesine sıǵyzǵansha dalany,
Talaı ózen aǵyp óter..... (dep únsiz oılanyp, tizerlep otyra ketedi)
Kúńirengen áýen oınaıdy, sahna jabylady
You Might Also Like
