Kóshpeliler órkenıeti. Kóshpelilikti zertteý tarıhy
Kóshpeliler órkenıeti
Kóshpelilikti zertteý tarıhy
Jospar:
1. Kóshpeliler órkenıetin zertteý máseleleri
2. Kóshpeliliktiń shyǵý tegi
3. Kóshpeliliktiń evolúsıasy
Kóshpelilik — kóshpeli halyqtardyń tarıhı qalyptasqan áleýmettik - ekonomıkalyq damý júıesi, sharýashylyq - mádenı tıpi.
Kóshpeliler týraly túsinik aldymen otyryqshy halyqtar arasynda qalyptasty. B. z. d. V ǵasyrda ómir súrgen tarıhshy Gerodot kóshpeli skıf taıpalarynyń turmysyn madaqtap jazdy. Kóshpelilerdiń tabıǵat aıasyndaǵy ómirin basqa da antık tarıhshylar, fılosoftar, orta ǵasyrlar oıshyldary sıpattady. Olarǵa tabıǵattyń tól balasy sıaqty kóshpeliler ómiri taza, qýlyq - sumdyqtan, otyryqshy - qalalyq órkenıettiń jaman qasıetterinen ada bolyp kórindi.
Kóshpeliler týraly ár túrli túsinikter
Kóshpeliler týraly nashar túsinikter sol erte zamanda - aq qalyptasty. Kóne Qytaıda "kóshpeliler jabaıy, mádenıettiń qas jaýy" degen túsinik qalyptasty. Eýropada da kóshpeli ǵundardy "taǵy - jabaıylardyń tuqymy, órkenıettiń jaýy" dep eseptedi.
Eýropa ǵalymdary da kóshpeliler týraly óz kózqarastaryn bildirip otyrdy. Mysaly, Monteske kóshpeliler qoǵamyn "ádiletti, teńdikti qoǵam" dese,
Fergúson, Adam Smıt: "Kóshpelilerde múlik teńsizdigi, áleýmettik teńsizdik erte paıda boldy", — degen. Al fılosof Kant: "Memlekettiń ózi kóshpeliler men otyryqshy - eginshilerdiń ózara qaqtyǵysynan, qorǵanys maqsatynda paıda boldy" degen tujyrym jasaıdy. Ataqty fılosof F. Gegel: "Kóshpelilerde áleýmettik qarama - qaıshylyq bolǵanymen, memleket bolǵan joq", — dep eseptegen.
HH ǵasyrdaǵy Eýropa ǵalymdarynyń kóshpelilikke kózqarasy ár túrli bolǵanymen, bul qoǵamnyń jaǵymsyz jaqtaryna ǵana nazar aýdarý basym boldy. Mysaly, Rasel, Gýmplúvıch, Tornvald, Toınbı degen ǵalymdar: "Kóshpeliler óz betimen órkenıet jasaýǵa qabiletsiz, olar memleketti, basqa da órkenıet jetistikterin otyryqshy elderdi jaýlap alý arqyly ǵana úırendi" degen tujyrymdar aıtty
Olardyń jáne bul ǵalymdardyń jolyn qýýshy qazirgi zamanǵy zertteýshilerdiń pikirinshe: "Kóshpeli qoǵam — bul bir ornynda toqyrap, óz betinshe damı almaıtyn qoǵam, otyryqshy mádenıettiń áserinsiz órkenıet jasaı almaıtyn qoǵam, bolashaǵy joq qoǵam".
Kóshpelilik keńes ǵylymynda HH ǵasyrdyń 20 — 40 - jyldarynan bastap zerttelip keledi. Bul saladaǵy keńes tarıhshylarynyń eńbekterinde de markstik - lenındik kózqaras basym boldy, zertteýshiler, negizinen alǵanda, kóshpelilerdiń qoǵamdyq qurylysyna ǵana mán berdi. Mysaly, A. P. Chýlúiınıkov degen zertteýshi: "Kóshpelilerde taptyq qoǵam bolǵan joq, tek rýlyq qaýym boldy", — dese
P. Kýshner: "Kóshpelilerde "rýlyq memleket", feodalızmniń bastapqy nyshandary ǵana paıda boldy", — deıdi.
S. P. Tolstovtyń pikiri boıynsha: "Kóshpeliler otyryqshy halyqtar sıaqty aldymen qulıelenýshilik, sodan soń feodaldyq qoǵamdy basynan ótkizdi. Biraq kóshpelilerdiń qulıelenýshilik qoǵamy áskerı qulıelenýshilik demokratıa nemese patrıarhattyq monarhıa túrinde quryldy". "Kóshpelilerdegi menshiktiń negizi jer me, mal ma?" degen máseleniń tóńireginde pikirtalas júrdi. Bir top ǵalymdar: "Kóshpelilerde rýlyq qoǵam qaldyqtarymen aralasqan feodaldyq qoǵam boldy jáne feodaldyq menshiktiń jerge qatysty negizin jerge jeke menshik qurady", — degendi aıtty.
Ekinshi bir top zertteýshiler: "Eýrazıa kóshpelileri patrıarhaldyq - feodaldyq qoǵamda ómir súrdi, osy taptyq qoǵamdaǵy menshiktiń negizgi túri malǵa qatysty jeke menshik boldy, al jer rýlyq qaýymnyń ortaq ıeliginde boldy", — degen pikirdi ustandy.
Arheolog K. Aqyshevtyń pikiri boıynsha, Qazaqstan jerinde kóshpeli mal sharýashylyǵynyń qalyptasa bastaýy qola dáýiriniń sońy, temir dáýiriniń basyna, ıaǵnı b. z. d. İH — VIII ǵasyrlarǵa jatady. Osy kezden bastap, Ortalyq, Batys Qazaqstan jerinde merıdıan boıymen kóshý, al Shyǵys Qazaqstan men Jetisýda qysta jazyqtar men qar az túsetin taýlardyń qoınaýyn qystap, jazda bıik taýly jaılaýlarǵa kóshý qalyptasqan.
Kóshpeliler órkenıeti. Kóshpelilikti zertteý tarıhy. júkteý
Kóshpelilikti zertteý tarıhy
Jospar:
1. Kóshpeliler órkenıetin zertteý máseleleri
2. Kóshpeliliktiń shyǵý tegi
3. Kóshpeliliktiń evolúsıasy
Kóshpelilik — kóshpeli halyqtardyń tarıhı qalyptasqan áleýmettik - ekonomıkalyq damý júıesi, sharýashylyq - mádenı tıpi.
Kóshpeliler týraly túsinik aldymen otyryqshy halyqtar arasynda qalyptasty. B. z. d. V ǵasyrda ómir súrgen tarıhshy Gerodot kóshpeli skıf taıpalarynyń turmysyn madaqtap jazdy. Kóshpelilerdiń tabıǵat aıasyndaǵy ómirin basqa da antık tarıhshylar, fılosoftar, orta ǵasyrlar oıshyldary sıpattady. Olarǵa tabıǵattyń tól balasy sıaqty kóshpeliler ómiri taza, qýlyq - sumdyqtan, otyryqshy - qalalyq órkenıettiń jaman qasıetterinen ada bolyp kórindi.
Kóshpeliler týraly ár túrli túsinikter
Kóshpeliler týraly nashar túsinikter sol erte zamanda - aq qalyptasty. Kóne Qytaıda "kóshpeliler jabaıy, mádenıettiń qas jaýy" degen túsinik qalyptasty. Eýropada da kóshpeli ǵundardy "taǵy - jabaıylardyń tuqymy, órkenıettiń jaýy" dep eseptedi.
Eýropa ǵalymdary da kóshpeliler týraly óz kózqarastaryn bildirip otyrdy. Mysaly, Monteske kóshpeliler qoǵamyn "ádiletti, teńdikti qoǵam" dese,
Fergúson, Adam Smıt: "Kóshpelilerde múlik teńsizdigi, áleýmettik teńsizdik erte paıda boldy", — degen. Al fılosof Kant: "Memlekettiń ózi kóshpeliler men otyryqshy - eginshilerdiń ózara qaqtyǵysynan, qorǵanys maqsatynda paıda boldy" degen tujyrym jasaıdy. Ataqty fılosof F. Gegel: "Kóshpelilerde áleýmettik qarama - qaıshylyq bolǵanymen, memleket bolǵan joq", — dep eseptegen.
HH ǵasyrdaǵy Eýropa ǵalymdarynyń kóshpelilikke kózqarasy ár túrli bolǵanymen, bul qoǵamnyń jaǵymsyz jaqtaryna ǵana nazar aýdarý basym boldy. Mysaly, Rasel, Gýmplúvıch, Tornvald, Toınbı degen ǵalymdar: "Kóshpeliler óz betimen órkenıet jasaýǵa qabiletsiz, olar memleketti, basqa da órkenıet jetistikterin otyryqshy elderdi jaýlap alý arqyly ǵana úırendi" degen tujyrymdar aıtty
Olardyń jáne bul ǵalymdardyń jolyn qýýshy qazirgi zamanǵy zertteýshilerdiń pikirinshe: "Kóshpeli qoǵam — bul bir ornynda toqyrap, óz betinshe damı almaıtyn qoǵam, otyryqshy mádenıettiń áserinsiz órkenıet jasaı almaıtyn qoǵam, bolashaǵy joq qoǵam".
Kóshpelilik keńes ǵylymynda HH ǵasyrdyń 20 — 40 - jyldarynan bastap zerttelip keledi. Bul saladaǵy keńes tarıhshylarynyń eńbekterinde de markstik - lenındik kózqaras basym boldy, zertteýshiler, negizinen alǵanda, kóshpelilerdiń qoǵamdyq qurylysyna ǵana mán berdi. Mysaly, A. P. Chýlúiınıkov degen zertteýshi: "Kóshpelilerde taptyq qoǵam bolǵan joq, tek rýlyq qaýym boldy", — dese
P. Kýshner: "Kóshpelilerde "rýlyq memleket", feodalızmniń bastapqy nyshandary ǵana paıda boldy", — deıdi.
S. P. Tolstovtyń pikiri boıynsha: "Kóshpeliler otyryqshy halyqtar sıaqty aldymen qulıelenýshilik, sodan soń feodaldyq qoǵamdy basynan ótkizdi. Biraq kóshpelilerdiń qulıelenýshilik qoǵamy áskerı qulıelenýshilik demokratıa nemese patrıarhattyq monarhıa túrinde quryldy". "Kóshpelilerdegi menshiktiń negizi jer me, mal ma?" degen máseleniń tóńireginde pikirtalas júrdi. Bir top ǵalymdar: "Kóshpelilerde rýlyq qoǵam qaldyqtarymen aralasqan feodaldyq qoǵam boldy jáne feodaldyq menshiktiń jerge qatysty negizin jerge jeke menshik qurady", — degendi aıtty.
Ekinshi bir top zertteýshiler: "Eýrazıa kóshpelileri patrıarhaldyq - feodaldyq qoǵamda ómir súrdi, osy taptyq qoǵamdaǵy menshiktiń negizgi túri malǵa qatysty jeke menshik boldy, al jer rýlyq qaýymnyń ortaq ıeliginde boldy", — degen pikirdi ustandy.
Arheolog K. Aqyshevtyń pikiri boıynsha, Qazaqstan jerinde kóshpeli mal sharýashylyǵynyń qalyptasa bastaýy qola dáýiriniń sońy, temir dáýiriniń basyna, ıaǵnı b. z. d. İH — VIII ǵasyrlarǵa jatady. Osy kezden bastap, Ortalyq, Batys Qazaqstan jerinde merıdıan boıymen kóshý, al Shyǵys Qazaqstan men Jetisýda qysta jazyqtar men qar az túsetin taýlardyń qoınaýyn qystap, jazda bıik taýly jaılaýlarǵa kóshý qalyptasqan.
Kóshpeliler órkenıeti. Kóshpelilikti zertteý tarıhy. júkteý
You Might Also Like
