Kúkirt jáne onyń qosylystary
Hımıa páni muǵalimi Ermýhanbetova Gýlzıra Ýlykpanovna
Hımıa 9 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Kúkirt jáne onyń qosylystary
Sabaqtyń maqsaty
Bilimdiligi: Kúkirttiń perıodtyq kestedegi ornyn atom qurylysy turǵysynan qarastyryp, onyń fızıkalyq, hımıalyq qasıetterimen jáne onyń qosylystarymen tanystyrý
Damytýshylyǵy: Kúkirt elementi túze alatyn birneshe jaı zattary mysalynda alotropıa qubylysymen tanystyrý. Kúkirtsýtektiń emdik qasıeti týraly túsinik berý.
Tárbıeliligi: Kúkirt qosylystarynyń tiri organızmge tıgizetin zıandy áserlerin anyqtap, ekologıalyq problemalardy sheshe bilýge tárbıeleý
Oqý nátıjesi: 1. Barlyq oqýshylar kúkirt týraly málimet alady.
2. Keıbir oqýshylar onyń hımıalyq, fızıkalyq qasıetterin jáne onyń qoldanylatyn salalaryn biledi, túsinedi.
3. Kóptegen oqýshylar osy málimetterdi sabaq barysynda tapsyrmalardy oryndaýda paıdalanady.
Sabaqtyń tıpi: Jańa materıaldy meńgerý
Sabaqtyń túri: Kiriktirilgen sabaq
Sabaqty ótkizý ádisi: Jeke, toptyq jumys, túsindirý, baıandaý, problemalyq oqytý ádisteri
Sabaqta qoldanylatyn tehnologıalar: Syn turǵysynan oılaý tehnologıasy, Blým taksonomıasy
Pán aralyq baılanys: geografıa, ádep, fızıka, bıologıa
Sabaqta qoldanylatyn kórnekilikter: Perıodtyq sıstema, tirek syzbalar, ınteraktıvti taqta, Qazaqstannyń geografıalyq kartasy, slaıdtar
Reaktıvter: Kúkirt, zat jaǵatyn qasyq, spırt shamy, sý
Sabaqtyń júrý barysy: Uıymdastyrý.(2 mınýt)
Synyp oqýshylarymen sálemdesý
Oqýshylardy túgendeý
Topqa bólý
1 top – Súlfattar
2 top – Súlfıtter
Úı tapsyrmasyn tekserý (3 mınýt)
Blıs - týrnır
1. Beımetaldar perıodtyq kesteniń qaı toptarynda jáne qaı topshalarynda ornalasqan?
2. Beımetaldyq qasıet perıodtyq júıede perıod boıynsha jáne top boıynsha qalaı ózgeredi?
3. Perıodtyq júıedegi Vİİİ - toptyń negizgi topshalarynda ornalasqan beımetaldardy ata. Nelikten salǵyrt gazdar nemese ınertti elementter dep atalady?
4. Beımetaldardyń atom qurylysynda metaldarmen salystyrǵanda qandaı aıyrmashylyq bolady?
5. İ jáne İİİ topta ornalasqan beımetaldardy ata?
6. Eki atomdy jaı zatqa jatatyn beımetaldardy ata?
7. İV - toptyń negizgi topshasyndaǵy beımetaldardyń sýtekti qosylystarynyń formýlasy qandaı?
8. Syrtqy elektrondyq formýlasy ns2 np5 bolatyn beımetaldar:
A) Si, H, As; Á) V, S, Ne; B) F, Cl, Vr V) He, Ar, N G) S, Se, O
9. Vİİ - toptyń negizgi topshasyndaǵy Cl - dyń joǵarǵy ottekti qosylysynyń formýlasy qandaı?
10. Beımetaldardy bólip jazyp, attaryn ata? Li, Na, He, N, Pb, Si, Xe, As, Fe, Zn, At, I, C
Jańa sabaqty ıgerý.
Bilý. Búgingi sabaǵymyzda jańa taqyrypty túsiný úshin 8 - synypta alǵan bilimderimizdi eske túsireıik.
İ. Qyzyǵýshylyqty oıatý bólimi
Oı qozǵaý
1. D. I. Mendeleev ashqan hımıalyq elementterdiń perıodtyq júıesindegi rettik nómiri 16 - shy elementti perıodtyq júıe boıynsha sıpattańdar.
2. Kúkirtke tán fızıkalyq qasıetter.
Ómirmen baılanysy:
3. Erte zamannan bastap úıdi alastaýǵa, túrli jaralardy emdeýge qoldanylatyn element?
4. Ejelgi adamdar jer asty janartaý «qudaıynyń óti» dep, qasterlegen element
5. Sirińke nelikten tutanady?
Túsiný.
Perıodtyq júıede Vİ - toptyń negizgi topshasynda ornalasqan elementter.
-“Halkogender” -“Ken túzýshiler” dep atalady:
- O - Ottek - gaz
- S - Kúkirt - qatty, sary tústi krıstaldy zat
- Se - Selen - qatty sur tústi beımetall
- Te - Telýr - qatty, aqshyl sur tústi beımetall. Metaldyq jyltyry bar.
Elektr togyn ótkizedi.
- Po - polonıı – radıoaktıvti metal.
Toptastyrý ádisi.
Kúkirt (Sera, Sulfur)
↓
Kúkirttiń ertedegi aty «Sıra – ashyq sary»
İİİ perıod, VIA topta ornalasqan, hımıalyq tańbasy – S
Jer qyrtysyndaǵy mólsheri – 0, 1%
• Kúkirt
↓
Sary tústi, qatty krıstaldy zat
Alotropıalyq túr ózgeristeri: krıstaldy, ıilimdi
Sýda erimeıdi
Spırt pen efırde nashar erıdi
Benzolda, kúkirtti kómirtekte jaqsy erıdi
Jylýdy nashar ótkizedi, elektr togyn ótkizbeıdi
+119, 8 ⁰S - ta balqıdy
+444, 6 ⁰ S - ta erıdi
Kúkirt týraly derekter:
1. Kúkirttiń sanskrıptshe aty – «Sıra» ashyq sary», ol ertedegi úndi tilinen alynǵan.
2. Kúkirttiń qarapaıym element ekendigin 1777 jyly Antýan Lavýaze dáleldedi.
3. 19 ǵasyrdyń 80 - shi jyldarynda Anglıada analar óz balalaryna kúkirt pen sirneniń shaı qasyǵyn sergitýshi zat retinde berip otyrǵan.
4. Quramynda kúkirt bar dárilik quraldar menıngıt aýrýyn týdyratyn bakterıaǵa qarsy kúresedi.
5. Kúkirt ózine tán sary túspen, janǵanda paıda bolatyn alaýynyń kók túsimen jáne ózgeshe ıisimen (kúkirtti gazdyń (SO2) ıisi ) erekshelenedi.
6. Kóptegen halyqta ejelden kúkirtti jaǵý arqyly jyn - shaıtandy alastaýǵa bolady degen senim bar.
7. Kúkirtti jaǵý dezınfeksıalaý úshin qoldanylatynyn Gomer atap kórsetken.
8. Kúkirt erteden medısınada qoldanylǵan – onyń alaýymen aýrý adamǵa ys salǵan, kúkirtti teri aýrýlaryn emdeý úshin túrli maılardyń quramyna qosqan.
9. Sondaı - aq kúkirt shıki munaı men ilespe gaz quramynda da bar. Teńiz ken oryny munaıynyń quramyndaǵy kúkirtti sýteginiń úles mólsheri - 14 % - dy quraıdy. Teńiz gaz óńdeý zaýytynda shıki munaı men ilespe gazdy kúkirtti sýtegiden tazartý júzege asyrylady da, nátıjesinde kádimgi kúkirt alynady.
10. Boljamdar boıynsha 2008 - 2016 jyldary álemdik naryqtaǵy kúkirtke degen suranys kólemi jyl saıyn 4 paıyzǵa óspek.
11. Kúkirtti eń iri eksportqa shyǵarýshy el - Kanada, al eń iri ımportqa qabyldaýshy - Qytaı bolyp tabylady.
12. Vızantıa jazýshysy Maksım Grek 1250 j kúkirttiń «grek oty» degen atpen soǵys isinde qoldanylatyn qospanyń quramyna kretini týraly jazǵan. Bul qospa bir bólik kúkirt, eki bólik kómir jáne alty bólik selıtradan turady. Munyń HİH ǵasyrda paıdalanylǵan oq - dáriden aıyrmasy shamaly.
13. Kaýchýkty výlkanızasıalap, ıaǵnı kúkirt qosyp qyzdyryp, rezeńkege aınaldyrady.
14. Synaptyń usaq tamshylary tógilgen jerge kúkirt untaǵyn sebedi. Mundaı prosesti demerkýrızasıa dep ataıdy.
Tolyq nusqasyn júkteý
Slaıdyn júkteý
Hımıa 9 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Kúkirt jáne onyń qosylystary
Sabaqtyń maqsaty
Bilimdiligi: Kúkirttiń perıodtyq kestedegi ornyn atom qurylysy turǵysynan qarastyryp, onyń fızıkalyq, hımıalyq qasıetterimen jáne onyń qosylystarymen tanystyrý
Damytýshylyǵy: Kúkirt elementi túze alatyn birneshe jaı zattary mysalynda alotropıa qubylysymen tanystyrý. Kúkirtsýtektiń emdik qasıeti týraly túsinik berý.
Tárbıeliligi: Kúkirt qosylystarynyń tiri organızmge tıgizetin zıandy áserlerin anyqtap, ekologıalyq problemalardy sheshe bilýge tárbıeleý
Oqý nátıjesi: 1. Barlyq oqýshylar kúkirt týraly málimet alady.
2. Keıbir oqýshylar onyń hımıalyq, fızıkalyq qasıetterin jáne onyń qoldanylatyn salalaryn biledi, túsinedi.
3. Kóptegen oqýshylar osy málimetterdi sabaq barysynda tapsyrmalardy oryndaýda paıdalanady.
Sabaqtyń tıpi: Jańa materıaldy meńgerý
Sabaqtyń túri: Kiriktirilgen sabaq
Sabaqty ótkizý ádisi: Jeke, toptyq jumys, túsindirý, baıandaý, problemalyq oqytý ádisteri
Sabaqta qoldanylatyn tehnologıalar: Syn turǵysynan oılaý tehnologıasy, Blým taksonomıasy
Pán aralyq baılanys: geografıa, ádep, fızıka, bıologıa
Sabaqta qoldanylatyn kórnekilikter: Perıodtyq sıstema, tirek syzbalar, ınteraktıvti taqta, Qazaqstannyń geografıalyq kartasy, slaıdtar
Reaktıvter: Kúkirt, zat jaǵatyn qasyq, spırt shamy, sý
Sabaqtyń júrý barysy: Uıymdastyrý.(2 mınýt)
Synyp oqýshylarymen sálemdesý
Oqýshylardy túgendeý
Topqa bólý
1 top – Súlfattar
2 top – Súlfıtter
Úı tapsyrmasyn tekserý (3 mınýt)
Blıs - týrnır
1. Beımetaldar perıodtyq kesteniń qaı toptarynda jáne qaı topshalarynda ornalasqan?
2. Beımetaldyq qasıet perıodtyq júıede perıod boıynsha jáne top boıynsha qalaı ózgeredi?
3. Perıodtyq júıedegi Vİİİ - toptyń negizgi topshalarynda ornalasqan beımetaldardy ata. Nelikten salǵyrt gazdar nemese ınertti elementter dep atalady?
4. Beımetaldardyń atom qurylysynda metaldarmen salystyrǵanda qandaı aıyrmashylyq bolady?
5. İ jáne İİİ topta ornalasqan beımetaldardy ata?
6. Eki atomdy jaı zatqa jatatyn beımetaldardy ata?
7. İV - toptyń negizgi topshasyndaǵy beımetaldardyń sýtekti qosylystarynyń formýlasy qandaı?
8. Syrtqy elektrondyq formýlasy ns2 np5 bolatyn beımetaldar:
A) Si, H, As; Á) V, S, Ne; B) F, Cl, Vr V) He, Ar, N G) S, Se, O
9. Vİİ - toptyń negizgi topshasyndaǵy Cl - dyń joǵarǵy ottekti qosylysynyń formýlasy qandaı?
10. Beımetaldardy bólip jazyp, attaryn ata? Li, Na, He, N, Pb, Si, Xe, As, Fe, Zn, At, I, C
Jańa sabaqty ıgerý.
Bilý. Búgingi sabaǵymyzda jańa taqyrypty túsiný úshin 8 - synypta alǵan bilimderimizdi eske túsireıik.
İ. Qyzyǵýshylyqty oıatý bólimi
Oı qozǵaý
1. D. I. Mendeleev ashqan hımıalyq elementterdiń perıodtyq júıesindegi rettik nómiri 16 - shy elementti perıodtyq júıe boıynsha sıpattańdar.
2. Kúkirtke tán fızıkalyq qasıetter.
Ómirmen baılanysy:
3. Erte zamannan bastap úıdi alastaýǵa, túrli jaralardy emdeýge qoldanylatyn element?
4. Ejelgi adamdar jer asty janartaý «qudaıynyń óti» dep, qasterlegen element
5. Sirińke nelikten tutanady?
Túsiný.
Perıodtyq júıede Vİ - toptyń negizgi topshasynda ornalasqan elementter.
-“Halkogender” -“Ken túzýshiler” dep atalady:
- O - Ottek - gaz
- S - Kúkirt - qatty, sary tústi krıstaldy zat
- Se - Selen - qatty sur tústi beımetall
- Te - Telýr - qatty, aqshyl sur tústi beımetall. Metaldyq jyltyry bar.
Elektr togyn ótkizedi.
- Po - polonıı – radıoaktıvti metal.
Toptastyrý ádisi.
Kúkirt (Sera, Sulfur)
↓
Kúkirttiń ertedegi aty «Sıra – ashyq sary»
İİİ perıod, VIA topta ornalasqan, hımıalyq tańbasy – S
Jer qyrtysyndaǵy mólsheri – 0, 1%
• Kúkirt
↓
Sary tústi, qatty krıstaldy zat
Alotropıalyq túr ózgeristeri: krıstaldy, ıilimdi
Sýda erimeıdi
Spırt pen efırde nashar erıdi
Benzolda, kúkirtti kómirtekte jaqsy erıdi
Jylýdy nashar ótkizedi, elektr togyn ótkizbeıdi
+119, 8 ⁰S - ta balqıdy
+444, 6 ⁰ S - ta erıdi
Kúkirt týraly derekter:
1. Kúkirttiń sanskrıptshe aty – «Sıra» ashyq sary», ol ertedegi úndi tilinen alynǵan.
2. Kúkirttiń qarapaıym element ekendigin 1777 jyly Antýan Lavýaze dáleldedi.
3. 19 ǵasyrdyń 80 - shi jyldarynda Anglıada analar óz balalaryna kúkirt pen sirneniń shaı qasyǵyn sergitýshi zat retinde berip otyrǵan.
4. Quramynda kúkirt bar dárilik quraldar menıngıt aýrýyn týdyratyn bakterıaǵa qarsy kúresedi.
5. Kúkirt ózine tán sary túspen, janǵanda paıda bolatyn alaýynyń kók túsimen jáne ózgeshe ıisimen (kúkirtti gazdyń (SO2) ıisi ) erekshelenedi.
6. Kóptegen halyqta ejelden kúkirtti jaǵý arqyly jyn - shaıtandy alastaýǵa bolady degen senim bar.
7. Kúkirtti jaǵý dezınfeksıalaý úshin qoldanylatynyn Gomer atap kórsetken.
8. Kúkirt erteden medısınada qoldanylǵan – onyń alaýymen aýrý adamǵa ys salǵan, kúkirtti teri aýrýlaryn emdeý úshin túrli maılardyń quramyna qosqan.
9. Sondaı - aq kúkirt shıki munaı men ilespe gaz quramynda da bar. Teńiz ken oryny munaıynyń quramyndaǵy kúkirtti sýteginiń úles mólsheri - 14 % - dy quraıdy. Teńiz gaz óńdeý zaýytynda shıki munaı men ilespe gazdy kúkirtti sýtegiden tazartý júzege asyrylady da, nátıjesinde kádimgi kúkirt alynady.
10. Boljamdar boıynsha 2008 - 2016 jyldary álemdik naryqtaǵy kúkirtke degen suranys kólemi jyl saıyn 4 paıyzǵa óspek.
11. Kúkirtti eń iri eksportqa shyǵarýshy el - Kanada, al eń iri ımportqa qabyldaýshy - Qytaı bolyp tabylady.
12. Vızantıa jazýshysy Maksım Grek 1250 j kúkirttiń «grek oty» degen atpen soǵys isinde qoldanylatyn qospanyń quramyna kretini týraly jazǵan. Bul qospa bir bólik kúkirt, eki bólik kómir jáne alty bólik selıtradan turady. Munyń HİH ǵasyrda paıdalanylǵan oq - dáriden aıyrmasy shamaly.
13. Kaýchýkty výlkanızasıalap, ıaǵnı kúkirt qosyp qyzdyryp, rezeńkege aınaldyrady.
14. Synaptyń usaq tamshylary tógilgen jerge kúkirt untaǵyn sebedi. Mundaı prosesti demerkýrızasıa dep ataıdy.
Tolyq nusqasyn júkteý
Slaıdyn júkteý
You Might Also Like
