InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Kúrdeli efırler. Maılar
Bilimdilik maqsaty: Oqýshylarǵa kúrdeli efırler, maılar, olardyń tabıǵattaǵy kezdesýi, mańyzy, quramy men qurylysy, qasıetteri, alynýy, qoldanylýy týraly bilimdi qalyptastyrý; maılardyń aǵzaǵa óte qajetti, baǵaly qorektik zat ekendigi týraly, maılardyń gıdrolızi men maılardy tehnıkada qoldaný úshin gıdrogendeý reaksıasy týraly bilimdi qalyptastyrý;
Damytýshylyq: Kúrdeli efırler, maılardyń gomologtarynyń formýlasyn, ızomerleriniń formýlasyn qurý, hımıalyq qasıetterin, alynýyn sıpattaıtyn reaksıa teńdeýlerin qura bilý, bilim jáne daǵdylaryn jetildirý
Tárbıelik: sabaq ýaqytyn baǵalaýǵa úıretý, eńbekqorlyqqa jáne pánge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Sabaq tıpi: jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: Kooperatıvti oqytý tehnologıasy, STO tehnologıasy, Aýyzsha, jazbasha, suraq – jaýap, toppen jumys. Djıkso – ujymdyq oqytý ádisi.
Quraldar men reaktıvter: ınteraktıvti taqta, kitap, dápter, toptarǵa tapsyrmalar.

Sabaqtyń barysy: 1. Uıymdastyrý kezeńi. 3 mın
1) Oqýshylarmen sálemdesý
2) Oqýshylardy túgendeý
3) Oqýshylardy topqa bólý
4) Toptarda rolderge bólý (baıandaýshy, lıder, baqylaýshy, tekserýshi)
5) Sabaqtyń erejesimen tanystyrý
2. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý 3mın

1«Mıǵa shabýyl» (neni bilemiz?)
• Ósimdikterdiń gúlderinen, jemis - jıdekterinen hosh ıistiń bólinetinin bilemiz. Ol qandaı zattar?
• (jaýaby: gúlder men jemister quramynda kúrdeli efırler bolýy )
• Túıeniń shólge tózimdiligin qalaı túsindire alasyńdar
• (jaýaby: órkeshindegi maıdyń sý bólýinen)
• Qońyr aıý qys boıy uıqyǵa ketkende, ne sebepti qarny ashpaı jatady?
• (jaýaby: aǵzasyndaǵy maı totyǵa otyryp ydyraǵan maıdyń sýyn paıdalanady )

2. «Maǵanany taný» ( neni bilgimiz keledi?) 20 mın
Djıkso – ujymdyq oqytý ádisi.
«Januıa tobyn» qurý (5 músheden turatyn 5 top qurylady.) Sodan keıin 1, 2, 3, 4, 5 - ke sanaý arqyly 1 - ler bólek, 2, 3, 4, 5 óz aldyna “jumys” tobyn quraıdy. Oqýǵa usynylatyn materıaldyń taqyryby talqylanǵan soń osy mátindi túsiný qajet ekendigi eskertiledi.
1 - ler: Kúrdeli efırlerdiń sıpattamasy, atalýy, ızomerleri
Kúrdeli efırlerdiń sıpattamasy: Karbon qyshqyldarynyń kúrdeli efırlerin qyshqyldardyń karboksıl tobyndaǵy sýtek atomynyń ornyn kómirsýtek radıkaly basqan sýtektiń nemese spırtterdegi gıdroksıl tobynyń ornyn organıkalyq qyshqyldyń radıkaly basqan týyndylar dep qarastyrýǵa bolady
Atalýy: kúrdeli efırlerdiń attary olardyń quramyna kiretin qyshqyldar men spırtterdiń qaldyǵynan quralady. Halyqaralyq nomenklatýra boıynsha qyshqyldyń atyna spırt radıkalynyń atyn qosymsha etip, oat jalǵaýyn jalǵap ataıdy: H - COOC2H5 (metılmetanoat), qumyrsqa qyshqylynyń etıl efıri
CH ₃- COOC ₂H₅ (etıletanoat ), sirke qyshqylynyń etıl efıri
ızomerleri: Kúrdeli efırlerdiń ızomerlerin ony qurýǵa qatysqan qyshqyl men spırttiń radıkaldaryna baılanysty toptardyń ızomerlenýi boıynsha anyqtaıdy. Kúrdeli efırler karbon qyshqyldarymen klasaralyq ızomerler. Mysaly; S3N6O2 ızomerleri: H - COOC2H5 etılformıat, CH ₃- COOCH ₃metılasetat, C ₂H ₅COOH propan qyshqyly.

2 - ler: Kúrdeli efırlerdiń qasıetteri, qoldanylýy. Kúrdeli efırlerdiń fızıkalyq qasıetteri: Qarapaıym karbon qyshqyldarynyń kúrdeli efırleri tússiz suıyqtyqtar, sýda erimeıdi. Kúrdeli efırlerdiń kóbiniń ıisteri jaǵymdy. Molekýla arasynda sýtektik baılanys joq bolǵandyqtan, sáıkes qyshkyldarǵa qaraǵanda kúrdeli efırlerdiń qaınaý temperatýralary tómen bolady. Kúrdeli efırlerdiń hımıalyq qasıetteri: Gıdrolızdený reaksıasy. Kúrdeli efırlerdiń gıdrolızi eterıfıkasıa reaksıasyna keri reaksıa, qyshqyl nemese silti qatysynda júredi. Kúrdeli efır sýmen árekettesip aıyrylyp, reaksıa nátıjesinde qyshqyl jáne spırt túziledi:
CH ₃COOC ₂H ₅+ H ₂O → CH ₃- COOH + C ₂H ₅OH