InfoHub Logo

Oqýshy dápteriniń paraqtaryna qansha súzilse de qalamynyń ushy júrmeı qoıdy. Eshteńe jaza almady. İshtegi sher-shemendi bir aqtarǵysy-aq kelip edi. Bárin jazǵysy,bárin aıtqysy kelgen. Kózi jasaýrady. Osy jeti-segiz jyldaǵy ishke tyǵylǵan zar-zapyrannyń tyǵynyn ashyp, qamyryqty syrdy jaıǵysy-aq kelip edi. Aınaladaǵy adamdar da tirshilikte sońǵy kezderi buǵan birtúrli jatsyna, sýyq qaraıtyndaı syńaı baıqatady. Barlyǵy keshegi kúnnen bastalyp edi ǵoı ózi. Keshe qatty iship edi. İshtegi jalyndy basý úshin óle ishken. Ózekti órtegen ókinish, nala júıkesin ábden-aq juqartyp edi. Sony umytý úshin ishken edi. Qaıdan?! Ózekti órtegen ókinishte nala da burynǵydan ármen júreginiń basynda jalqyndanyp, sary sý bop turyp aldy. Ótken jyldardyń saǵynyshty elesi Beısenniń qýarǵan júzine sál shyraı kirgizip, nur uıalatty. Kóz janarynda qamsyz shaqtyń álsiz ushqyndary oınaǵandaı boldy. Qýanyshtyń ne ekenin de umytyp qalǵandaı. Ýaqyttyń súldesiz tutqynyna aınalǵan onyń qaıaýly júregi shynynda da qýanyshtyń ne ekenin múldem umytqandaı eken-aý ózi?! Shýaqty kúnderdiń sáýleli shaqtary muz bop qatqan júregin jibitetindeı, ótken kúnderine oısha oralǵandaı boldy. Jazıra ekeýi kórshi bolatyn. Jas kúnderinen aralarynan qyl ótpeıtindeı tatý bolyp ósti. Ul, qyz dep bólinbeı birge oınady, birge turdy.

Alańsyz da, qamsyz balalyq shaq-aı deseńshi! Alǵaýsyz shaqtyń sholaq qamshynyń sabyndaı jylt etip, óte shyǵaryn baqyr basty pende oılap kórdi me eken sirá dá?! Beısen basynyń shyńyldap qatty aýyryp turǵanyn sezdi. Bas-terisi qurysyp qalǵandaı. Keshegi qatty ishistiń saldary bolar. Ol ornynan turyp, tońazytqyshty ashty. Jartylaı ishilgen syra bótelkesin aldy da oılanbastan loq-loq etkizip, aqyryna deıin ishe saldy. Basy sál jeńildegendeı boldy. Kózi shyradaı janbasa da kóńili sol bir shýaqty kúnderin qaıta izdegendeı. Qandaı baqytty shaq edi ol! Qandaı baqytty edi ózderi! Bal dáýren, bula shaqtary taýsylmastaı kóringen.

Ekeýiniń birge júrip, birge oınap, turǵandaryna qarap aýyldastary bireýin «kúıeý», ekinshisin «qalyńdyq» dep, ne bolmasa Qozy men Baıan deıtin qaljyndap. Beısen aýyldastarynyń sol aqjarqyn minezin, jarasymdy ázil-qaljyńyn qatty saǵynǵanyn sezdi. Ekeýiniń jarasyp oınap-kúlgenin, mektepke birge baryp, birge kele jatatynyn úlken de kishi de qup kórip, súısine qaraıtyn. Bir kúngideı bolmaı óte shyqqan balalyq altyn dáýren-aı, shirkin! Ótken kúnderdiń qımas sátterin eske alyp, ókinip, barmaq tistep otyrǵany mynaý!

Jubyn jazbaı bir synypqa baryp, bir partada otyryp, olar onynshyny da bitirdi. Ýaqyt áne-mine degenshe zýyldap tez óte shyqty.

Jarasqan júrekter mektep bitirgen soń kóp sozbaı úılendi. Otaý qurdy. Ekeýiniń jarasty jubyna, úılesimdi otaý qurǵanyna barsha aýyl bop qýandy. Beısen suńǵaq boıly, aqquba ádemishe jigit bolyp erjetti. Al Jazıra bolsa orta boıly, qyr muryndy, bıdaı óńdiniń ádemisi edi. Olardyń ajar-kórki de bir-birine saı edi. Átteń talaısyz taǵdyr olardyń bul baqytyn kóp kórgen sekildi. İshi qyjyldady. Artynan kishkentaı qyzdary dúnıege keldi. Atyn Jazıraǵa uqsastyryp Názıra dep qoıdy. Atyn da ózi qoıyp edi-aý.

Buryn baıqamaı júrgen eken. Asa balajan bolyp shyqty. Qyzy dese janyn qoıarǵa jer tappaıdy. Qol jetpes aıy da, kóktegi kúni de Názıra. Basynan qus ushyrmaıdy. Onyń sábı byldyryn kún uzaq tyńdaı berýge bar. Jumystan qatty qaljyrap kelgende, aldynan eńbektep shyqqan Nazırany kóterip alyp, ıiskegende tula boıy ıip, eljirep, sharshap turǵanyn umytyp ketýshi edi. Názırany oılasa ishi qanjylap ketedi. Endi ǵana qaz-qaz turyp, byldyrlap tili shyǵa bastaǵan edi.

Bári neden bastalyp edi ózi. Ol aýylda qurylysta jumys isteıtin. Sovhozdyń (keńshardyń) maýsymdyq jumystaryna da qatysatyn. Sodan beri segiz-toǵyz jyldyń júzi bolypty. Ol kezde aýylda jappaı alasapyran áli bastalmaǵan edi. Estýinshe naryq qyspaǵy aýyldy ábden turalatyp bitirgenge uqsaıdy. Biren-saran burynnan qory bar áldiler bolmasa, jurt balapan basyna, turymtaı tusyna dep, turmys qamymen jan-jaqqa jan baǵyp bytyrapty. Kóbi qalaǵa kóship ketken. Osy qalanyń ózinde ol kóptegen aýyldastaryn kezdestirdi. Solardan aýyldyń kúrmeýge kelmes qıyn jaǵdaıyn estip, jany kúızeledi. Qolynan keler kómegi, dármeni joqtyǵyna ókinedi. İship alǵanda qatty nazalanyp, kóp kúrsinedi. Súıikti Jázırasy men kishkentaı bóbegi Názıra ne istep júr eken?! Jurtqa túsken aýyrtpalyq olardy ne kúıge túsirdi eken? Kúnderin qalaı kórip júr eken? Názırasy qazir toǵyz-ondarǵa kelip qalǵan bolar.

Ol Názırany oılasa baıaǵy sábı kezindegi túr-tulǵasyn eske alady. Ol baıaǵy sábı kezinen ózgermeı qalatyndaı kóredi. Qazir kórse tanyr ma edi? Sodan sol bir jyldary sovhoz dırektory muny, Qabyshty jáne Álibek degen ózinen eki-úsh jas úlken jigitti qalaǵa shoferlyq kýrsqa oqýǵa jibergen. Sovhozǵa júrgizýshiler jetispeı jatqan bolatyn. Sodan Álibek, Qabysh úsheýin alty aılyq júrgizýshiler daıyndaıtyn kýrstaǵy oqýlaryna kirisip te ketti. Buryn qalaǵa kóp shyqpaǵan aýyl jigitterine qaladaǵynyń bári tańsyq. Aýyldaǵy qarbalasy kóp jumystan moıyndary bosaǵan úsh jigit bastarynan júgen-shylbyryn alyp «aıt, shý!» — dep, bos qoı bergen jylqylardaı ózderin birtúrli erkin sezindi. Qala turmysyna tez úırendi. Oıyn-saýyqty jaǵalaıtyndy da shyǵardy. Ózderiniń otbasy qurǵan, tútin tútettken úıli-barandy adamdar ekenin de umytqandaı. Aldy-artyn oılatpas albyrt jastyq aı-deseńshi! Oınap, júrip, ot basamyn dep oılap pa? Artynyń osyndaı bolaryn bilse, mundaı iske ǵumyry aıaq baspas edi-aý! Qala qyzyǵy olardy tez eliktire bastaldy.

Qasyndaǵy Álibektiń aǵa-jeńgeleri áldebir jaqqa jolaýshylap, saparǵa shyǵyp ketse kerek. Úı-jaılaryna qaraýdy Álibekke tapsyrypty. Ońasha úı-jaıdyń qyzyǵyn jigitter utymdy paıdalanyp qalǵysy keldi. Bárin uıymdastyrý Álibektiń óz moıynda. Bir kúni Álibek alqyn-julqyn kirip keldi de: «Jigitter, búgin ózimiz-óz bolyp jaqsylap bas qosatyn boldyq. Ózimizdiń úsh-tórt jigit pen avtoparkte qyzmet isteıtin tórt-bes qyz-kelinshekti de qosa shaqyrdym. Otyrysymyz qyzyqtyraq bolýy úshin», — dedi ezeýrep. Eki ezýi eki qulaǵynda. Ózine bir jelik bitkendeı. Tym kóńildi. Sonargúlmen tanysýynyń da basy osy otyrystan bastalǵan edi. Keıingi baqytsyzdyqqa bastap turǵan qaıyrsyz taǵdyrynyń, talaıly jolynyń da túp-sebep, tórkinin de osy kúnmen baılanystyrady. Áldenege bastap turǵan osy buralań joldy sol kúni bilse ólse de barar ma edi?! Kóńil kóginde tıtteı de selkeý túsirer, sekem alar kúdik bulty joq bolatyn. Kóńil túkpirinde shókimdeı de, syzat joq edi-aý?! Qara basaıyn dese qıyn emes eken. Sol kúndi eske alsa áli kúnge deıin júreginiń basyna sary jalqyn sý tolǵandaı, shymyrlap ketedi.

— O,o Álibek, dostaryń kóp-kórim jigitter eken ǵoı! — degen kóńildi de syńǵyrlaǵan jas kelinshektiń áp-ásem úni qarsy alyp edi sol kúni bulardy. Ol Sonargúlmen osylaısha tanysyp edi. Otyrysqa ózderinen úsh-tórt jigit jáne avtoparkte qyzmet etetin tórt-bes kelinshek jınalypty. As-sý ishildi. Araq-sharap, konák, jeńil sharaptar rúmkalarǵa quıylyp, tilekter aıtyldy, tost kóterildi. Túgeldeı saýlyqqa iship qoıysty. Artynan barlyǵy da jelpinip bı bıledi. Bul aýylda, mektepte júrgende de bıdi tamasha bıleıtin. Qyz-jigitter onyń jaqsy bıleıtinine tań qalatyn. Qazirde jınalǵandar alqyn-julqyn eki qolyn sermep tastap, ásem bılegen Beısenniń qımylyna súısinbeske amaly qalmady. Búgingi otyrystyń gúli de ózi boldy.

— O, jaraısyń, Beısen, sen degen naǵyz tansorsyń ǵoı! Ortekedeı qımylyńa tipti de kóz ilespeıdi eken. Jaradyń jarqynym, jaradyń. Erteden salsa, keshke ozǵan qasqa azbannyń ózi bolyp júrme, — dep, Álibek te jelpindirip qoıady. Ári bılep, ári sóılep, jurtty da máz qylyp, qaıta-qaıta tost aldyryp, Beısen de bir tynym kórmedi. Jınalǵan qyz-qyrqyn da buǵan erekshe qaraıtyn sıaqty. Ásirese Sonargúl. Qońyrqaı qoı kózderin erekshe tóńkere qarap, aqsary júzi albyrap, tek súıýge jaralǵandaı túrińki erni ashyla, marjandaı tisterin jarqyrata kúlgende, baıǵus júreginiń eriksiz óz-ózinen dúrsildeı, atqaqtaı jónelgeni de qazirgideı esinde. Ol Sonargúlmen birneshe ret bıledi. Kelinshek te jigittiń ishi-baýryna kirip ketkendeı, ony qaıta-qaıta bıge shaqyrdy. Sonargúl aqsarynyń ádemisi eken.

Beısen ony endi baıqaǵandaı. Jas kelinshektiń dem alǵan saıyn kóterilip-basylyp turǵan qaz moıyn, tyǵynshyqtaı omyraýy, ash beli jaraǵan baıtaldaı bádendi músini, jas jigittiń qushtar sanasyn tumshalap arbaǵandaı, kóńil túkpirindegi otyn qozdyryp jibergendeı boldy.

— Beısen, sen tamasha bıleıdi ekensiń — dedi Sonargúl.

— E,e áketip bara jatqan eshteńemiz joq sıaqty. Jurt sıaqty bıleımiz ǵoı.

— Já, já, maqtady deme, kózge kórinip tur ǵoı.

— Men ózim olaı oılamaımyn.

— Maqtandy súımeıtin boldyń ǵoı.

— Nege súımeımin, pende emespiz be. Áıtkenmen de sizder tym qoıýlatyp, asyra dáriptep otyrǵan sıaqtysyzdar.

— Qalaı degenmende Beısen sizde jurtta baıqala bermeıtin erekshe bir qasıet bar sekildi.

— O, o siz tuzdyǵyn tym asyryp jiberdińiz. Endigi kezekti maǵan berińiz. Meni qoıyńyzshy, búgingi otyrysymyzdyń aıy da, kúni de ózińiz sıaqtysyz.

— Qoıyńyzshy. Baıqaımyn, biz bir-birimizdi maqtaýǵa kóshkenge uqsaımyz.

— Qalaı oılasańyz, olaı oılańyz. Men álgindegi pikirimnen qaıtpaýǵa tyrysamyn. Osynda otyrǵan qyzdar bir tóbe de, sizdeı aı mańdaıy jarqyrap, aq maraldaı kerilgen, kerim, kerbez sulý bir tóbe.

— O,o maqtaýymdy asyrdyńyz. Ózińiz maqtaýǵa asa sheber ekensiz. Endigi birazdan keıin men týraly madaq oda shyǵaryp júrmeńiz.

— Shyǵarsaq, shyǵararmyz. Sizdeı sulýǵa shyǵarmaǵanda kimge shyǵaramyz. Sol sulýlarǵa jyr arnap júrgen aqyndardan, bizde kem emes shyǵarmyz.

Beısen baǵanaǵydaı emes óziniń madaq sóziniń Sonargúlge unaı bastaǵanyn sezdi. Kelinshektiń anda-sanda jalt, etip qıyla qaraǵan kózderi, ózin erkinen tys baılap-matap tastaǵandaı. Ózine de beımálim ishki bir tegeýrindi kúsh, ony kelinshekke jaqyndata túskendeı. Sonargúldiń aıaly qońyrqaı kózderi, ony erekshe bir jyly shýaǵyna kómgendeı, esin alyp bara jatqanyn, jigit suńǵyla bir túısigimen sezgendeı. İshimdik ýyty boıyn jaýlap, batyldanǵan jigit: «Júrshi, Sonargúl, kórshi bólmege baryp, sál áńgimelessek qaıtedi? — dedi.

— Erkiń bilsin, — dep, Sonargúl ońaı kóne ketti. Jeńil sharap boıyna dendeı tarap, býynyn alǵan kelinshek bylq-sylq etedi.

Olar kórshi bólmedegi keń dıvanǵa shalqalaı, emin-erkin jaıǵasa berip, bir-birine birtúrli emirene qaraǵandaı boldy.

— Sonargúl, sen bir túrli ádemisiń.

— Qoıshy ...

— Shynymdy aıtamyn.

— Kóringenge sene beretin men aqymaq qyz emespin ǵoı.

— Men seni aqymaq dep turǵam joq.

— Áı, qaıdam, túbi solaı bolsa jaqsy ǵoı, qý jigit!

Kelinshek óziniń nazdy kúlkisimen syńǵyrlaı kúldi. Kúlkisi ádemi eken. Kúlkisinde erkek zatyn baýrap alatyndaı sıqyrly ún bar. Ásem omyraýy kóterilip-basylyp, Sonargúl eki aıaǵyn aıqastyryp otyrǵanda, kóterilip ketken ıýbkanyń eteginen Beısenniń kózine, onyń aq sazandaı ásem sandary jarq etip men mundalady. Jumyr tize, oqtaýdaı toq baltyrlar kelinshek sulýlyǵyn odan saıyn pash etkendeı.

— Kelshi jaqynyraq otyraıyq-dep, Beısen qolyn Sonargúldiń moınynan oraı, ózine ıkemdeı tartty. Murnyna fransýz átiriniń jaǵymdy ıisi keldi. Eliktiń erke laǵyndaı kelinshekte jigittiń qarýly qushaǵyna tyǵyla tústi. Áldeneden qorǵan kútkendeı baýryna kire berdi. Budan ári boıyn ystyq aǵyn kernep, sezimin irke almaǵan jigit, sezimniń ystyq aǵynyna qaırat kórsete almaı Sonargúldiń erninen bas salyp súıe berdi, súıe berdi. Erin men erin aıqasa ketti... Keń dıvannyń ústi qumarlyq otyna boı aldyrǵan eki tánniń jan alysyp, jan berisken qushtarlyq maıdanynyń alańyna aınaldy... Bir kezde lázzattyń tuńǵıyǵyna shym batqan olar, osy essiz kúılerinen arylyp, esterin jınap bir-birin asa qushtar yntyzarlyqpen qushaqtaǵan kúıi áli de talyǵyp, maýjyrap biraz jatty.

— Qoı, jurt bizdi izdep qalǵan shyǵar, — dep aldymen Sonargúl ústi-basyn jóndep, kórshi bólmege bettedi. Beısen de ústin jóndep sońynan ilesti. Jurt dastarhanǵa otyra bastaǵan eken. Qabyshtyń emen-jarqyn kóńildi daýysy jıi shyǵady. Osyndaǵy Álibekten keıingi otyrystyń uıytqysy bolyp júrgen de Qabysh. Qabysh Beısennen bes-alty jas úlkendigi bar, ómir kórip qalǵan tisqaqqan jigit. Aqyndyqtan da dámesi bar, ádebıetke de qumar. Kezinde fılfaktyń bir-eki kýrsyn bitirip tastap, deneshynyqtyrý ınstıtýtyna aýysyp ketken.

Instıtýtta júrip, sport gımnastıkasymen ájeptáýir aınalysqan sportshy jigit. Dene bitimi de kelisti, atletterdikindeı bileginiń bulshyq etteri – býyltyq kelgen. Qyz-qyrqynǵa da óte juǵymdy. Sporttyq dene bitimimen birge ol bıdi de túbin túsirip, sheber bıleıdi. Ásirese, úndi, shyǵys bılerindegi ishpen bıleýdi «tanes jıvota» tamasha keltirip, jurtty máz-meıram etip, qyz-kelinshekterdi eliktirip áketetin. Ol aýylda deneshynyqtyrý pániniń muǵalimi bolyp eki-úsh jyl istedi de, keıinnen júrgizýshilikti qalap, Beısendermen birge osy kýrsqa kelgen bolatyn. Jalpy otyrystardyń shyraıyn kirgizetin ázil-qaljynǵa, anekdottarǵa sheber. Mine qazirde ol: «Men qazaq qyzdarynyń sulýlyǵyna arnalǵan bir óleń oqıyn» — dep, belgili klasık aqynnyń sulý qyzǵa arnalǵan óleńin tógilte jóneldi.

Túlki qyz qyzyl altaı, ker maral qyz,

Aq qoıan, bozsha baıtal, aqsha nar qyz.

Qymyzdaı balǵa ashytqan tátti qyzǵa,

Jigitter, bárińiz de suqtanarsyz.

— Oı, páli! Qandaı tamasha teńeýler! — dep jigitter jaǵy súısinip, shýyldaı jóneldi. Birdi-ekili qyz-kelinshek bolmasa, barlyǵy birdeı maquldaı qoıǵan joq.

— Mássaǵan, sonda bizder túlki, maral, qoıan, jylqy, túıe bolyp kettik pe?! Oı, ýjas! — dep shýyldaı jóneldi.

— Joq, qyzdar sender túsinbedinder. Aqyn qyzdarǵa qatysty halqymyzdyń estetıkalyq ólshemderine saı baı teńeýlerdi qoldanyp otyr. Halqymyzdyń sulýlyq týraly túsinigi qandaı ǵajap! — dep, Qabysh qyzdarǵa toıtarys berip jatyr. İship-jemnen keıin jurt taǵy da bıge kiristi.

Túnniń bir ýaǵyna deıin páter úıdi basyna kóterip, qyz-jigitter túlki soqqandaı ý-shý bolyp, bıdiń túbin túsirdi. Bul joly ásirese Qabysh ártúrli qımylǵa salyp, bıdiń aldyn bermedi. Jaı ǵana bılep qoımaı, qyz-kelinshekterge de kóz salyp, Aıgúl esimdi taldyrmash kelgen, kózi jaınap turǵan, qońyrqaı óńdi, ádemishe qyzdy ózine ıkemdep alypty. Endi bir qaraǵanda ekeýiniń sytylyp, kórinbeı ketkenin baıqady. Budan arǵysy Beısenniń esinde joq. Qalaı shyǵyp ketkeninderin de bilmeıdi.

Esin jınasa jumsaq, keń tósektiń ústinde jatyr. Kózin ashyp, Sonargúl jaqqa qarasa, onyń arshyǵan jumyrtqadaı appaq denesi jaıylyp, juntaı týyrylǵan jas baıtaldyń denesindeı jup-jumyr, jalańash táni kózge tústi.

Aq sazandaı býra sandar jatyr jarqyrap. Aq mramordaı bádendi músin. Maqpaldaı jumsaq dene. Óńi me, túsi me?!

Ash belden tómen jotalanyp, eki sannyń arasynan oryn tepken qundyzdaı jyltyraǵan túkti óńir men mundalap, kóz qaryqtyrady. Jigittiń boıyn taǵy da ystyq aǵyn kerneı jóneldi. Ol kelinshekke qarady. Olar kózben uǵynysyp, tilsiz túsinisti. Emeýirinmen tabysty. Sana býaldyrlandy. Janar solǵyn tartty. Bólme ishi tússiz saǵymǵa bólendi. Budan ári jigit shydap tura almady. Janyndaǵy beti albyrap, ásem keýdesi kóterilip-basylyp, yńyrsı dem alǵan jas kelinshekti jumarlaı bas saldy. Kópten beri erkek zatyn kórmeı baısyrap júrgen tumsa (tý) kelinshek te aıanyp qalmady. Lázzat darıasyna kúmp berdi. Ekeýi de qushtarlyqtyń túpsiz teńizine shym batty. Suǵanaq ta ashkóz dúnıe erikti alyp bara jatty. Kelinshek jigittegi tegeýrindi kúshke erik berdi. Izektegen qımyl úılesimdiligi oryn aldy. Bebeýlegen, bezektegen, qumyqqan, úzdikken, tunshyqqan, alqynǵan dybystar qurdymǵa sińdi... O, o essiz dúnıe! Bolary boldy. Boıaýy sińdi...

Qatty sharshap uıyqtap qalypty. Erteńine keshteý turyp, jan-jaǵyna qarasa Sonargúl turyp ketipti. Áldeqashan jýynyp, halatyn kıip alyp, tamaq ázirleýge kirisken. Dámdi de hosh ıisti qoıý shaıdyń ıisi muryndy jaryp, áketip barady. Turmasqa bolmady. Ol da vanaǵa baryp, ábden jýynyp-shaıynyp, qyrynyp shaıǵa otyrdy. Tap-taza jınaqy eki bólmeli jaıly páter. Keń de jaryq. Balkony da qalanyń soltústik-batysyn alyp jatqan aıdyny jarqyrap jatqan ásem kólge qaraǵan. Ekeýara áńgimege kiristi. Beısen óz jaıyn tolyq tanystyrdy. Tanystyqtyń arty jyly iltıpatqa aýysa berdi. Jigit te kelinshektiń jaı-kúıin jaqsy uǵynǵysy keldi. Kelinshek ómirindegi keleńsiz jáıttardyń da syryn bilýge qumarlyǵy artty.

— Men burynǵy kúıeýimmen qaladaǵy esepshi-ekonomıster daıarlaıtyn kýrsta oqyp júrgende tanysqam. Kúıeýimniń aty Kenebaı bolatyn. Matematıka pániniń muǵalimi edi. Keıin áskerı qyzmetke aýysty. Ofıser. Aralas-quralasymyz múlde joq deýge keledi. Bylaıynsha jaman jigit emes edi. Aqkóńil. Ne aıtsań da yrjıyp kúle beretin. Keıde minezsiz be dep qalamyn. Meniń minezim tik, kidi. Keıde unamaǵan nárselerdi týra betke aıtqandy unatamyn. Onyń kez-kelgen nársege qalbalaqtap, jalpyldaǵan minezin unatpaıtynmyn. Janym súmeıtin. Ne qylsa da qazirgi zamanda sánge aınalyp ketken «minezimiz úılespedi» degen sózdi men de aıtqaly otyrmyn. Osy bir minez degen pále ekeýmizdiń jarasyp, birge tútin tútetýimizge qalaıda qyrsyǵyp tıgizdi. Aqyry ajyrasyp tyndyq.

— Qansha ýaqyt birge turdyńyzdar?

— Kóp turǵamyz joq. Aınalasy úsh jyl birge turdyq. Ókinishke qaraı otbasylyq ǵumyrymyz qysqa boldy. Tórtke kelip qalǵan qyzymyz bar. Ol aýyldaǵy áke-sheshemniń baýyrynda. Kishkentaıynan asyrap alǵan. Keıde saǵynamyn ózin. Qazir osy páterde jalǵyz turyp jatyrmyn.

Sonargúldiń ózi jaıly aıtqan ashyq áńgimesi, qazirgi jaı-kúıi nege ekeni belgisiz Beısenniń júregine áldebir aıanysh sezimin, ózine de belgisiz muń uıalatty. Endi birde kelinshekti qushaqtaı alyp, oǵan óziniń qatty jany aýyratynyn, kerek dese qorǵan, tirek bola alatynyn aıtyp aqtarylǵysy keldi.

— Búgin kún jeksenbi, osynda qalsaıshy, — dep, qıyldy Sonargúl.

Ózi de kóńiline muń aıalap, qamkóńil bop otyrǵan jigit únsiz bas ızedi. Beısen osynda qonyp qaldy. Erteńinde de, arǵy kúni de, odan keıingi kúni de ol ózi jatqan jataqhanaǵa oralǵan joq.

Bir batyl sheshimge kelip, aýyldaǵy kelinshegine: «Men basqa janmen tabystym. Meni kútpeńder», - — degen ráýishtegi eki-úsh sóılemnen turatyn qysqa hat jazyp jiberdi. Olardyń erli-zaıypty tirligi osy kúnderden bastalyp edi. Sonargúldiń tamyr-tanystary arqyly júrgizýshilikten avtoparktiń bildeı bas mehanıgi bolyp aldy. Sonargúldiń ózi avtoparkte bas esepshi. Kelinshektiń aǵasy Jambyl oblystyq tutynýshylar odaǵynyń bildeı tóraǵasy edi. Sonyń da yqpaly bolǵanǵa uqsaıdy. Páterlerin qalanyń ortasyndaǵy keń de jaıly úsh bólmeli páterge aýystyryp aldy. Úıdiń ishi jıhazǵa, dúnıe-múlikke tolyp tur. Biraq birdeńe jetispeıtindeı. Jan-dúnıesi jadaý tartyp, qulazıdy. Ekeýiniń birge turǵanyna segizinshi jylǵa aıaq bassa da perzentteri joq. Sonargúldiń pushpaǵy qanamady. Jup-jumyr denesi sál tolysqany bolmasa erkek zatynyń kóz qurtyndaı áli de sylań qaqqan jaraý kúıinde.

Beısen basynyń shyńyldap qaıtadan aýyra bastaǵanyn sezdi de tez kıinip, syrtqa bettedi. Sonargúl eki jumaǵa is saparǵa ketken bolatyn. Kósheniń arǵy betindegi syrahanaǵa bas suqty. Shyńyldap turǵan basyn jazyp almasa bolatyn emes. Syrahanada Ersaıyn, Dáýren, Dáýit degen tanys, dos-jar jigitter otyr. Ortalarynda syılas aǵalary Esenjol Yrysulyn qaýmalap gýildesip ketken. Esenjol Yrysuly – baıyrǵy tarıhshy ustaz. Qaladaǵy bir joǵarǵy oqý ornynyń bildeı dosenti. Óz salasynyń bilgiri. Keıde óz múmkindigin shamalaı almaı múlt ketetin jaılary bar. Ol ózi jańsaq ketken tustarda da múdirmeı óz bilgenin zýyldatyp, sapyra beredi. Mundaı jaǵdaılarda ol aýyzdyǵa sóz, aıaqtyǵa jol bermeı ketedi.Tek Ersaıyn ǵana óziniń ýájdi sózderimen toqtatyp otyr. Al, Dáýren men Dáýit ol ne aıtsada yrjıyp, kúle beredi. Adam qarasy búgin sırekteý eken. Jigitter adam, qoǵam, ómir jaıly bir pálsapalyq áńgimeniń tıegin aǵytyp otyrsa kerek, munyń kirgenin birden ańǵarmady. Beısendi kórisimen bári de qaýqyldasyp: «Kel, kel mynda otyr», — dep jik-japar bolysty. Beısen olardyń janyna otyra ketti. Qamyryqty kóńil-kúıin jigitterdiń áńgimesi sál de bolsa sergite me dep oılady. Olardyń qyzýly, lepti únderinen bir-eki júz gramdy tartyp alǵany baıqalady. Aldaryndaǵy tobylǵy tory syrany eptep urttap qoıady. Beısen de tez zakaz berip, aldyna kelgen bir-eki rúmkany jópeldete birinen-soń birin, tartyp jiberdi.

Qurysyp turǵan bas terisi jibip, shyńyldap turǵan basynyń aýyrǵany sál jeńildegendeı boldy. Kóbigi kópirshigen tobylǵy syradan da urttap qoıdy. Jigitterdiń ishinen Beısenniń qabaǵyndaǵy kirbińnen onyń ishki jan-dúnıesindegi jaısyzdyqty, mazasyzdyqty birden ańǵarǵan Ersaıyn qoıyn kitapshasyn alyp jiger janıtyn jyrlar oqýǵa kiristi. Qaladaǵy gazette isteıtin Ersaıyn jurtqa belgili qarymdy jýrnalıs bolýmen qatar, talantty aqyn da edi. Umytpasa jaqynda jaryq kórgen jyr jınaǵy «Altaıdan bıik taý qaıda» ma edi, qalaı edi? Biraq qamyryqty kóńil-kúıden Beısen jýyq arada aryla qoımady.

— Kóńiliń búgin pás tartyp tur-aý jigitim, — dedi Ersaıyn qamqor únmen.

— E, e, jigitter pás kóńilge dárý bolmaı tur-aý! Syrtym bútin bolsa da, ishimniń kópten beri tútin ekenin qaıdan ańǵararsyńdar, jigitter-dep Beısen birtúrli súlesoq, salyńqy únmen jabyǵa sóıledi. Júzi qýań tartyp, qamyryqty kóńildiń jaıyn, ishki sher-shemendi aqtarǵysy keldi. Úni de qumyǵyńqyrap estildi.

— «Adamnyń basy – Allanyń doby» degen. Biraq taǵdyr qaıda aıdasa, jel qýǵan qańbaqtaı dalaqtap júre berý kerek pe?! Adamnyń boıyndaǵy qaırat, jiger qaıda?! Allanyń jaratqan qasıetteri emes pe bul?! Jaqsylyqta, jamandyqta, jaratqannan. Ol eshkimdi alalamaıdy. Al endi jaqsylyq kelse qabyldap, jamandyq kelse kúresý bizdiń mindetimiz emes pe?! Biz nege kúrese almaımyz?! Biryńǵaı taǵdyrǵa nege ókpe arta beremiz?! Óz dármensizdigimizdi nege kórmeımiz?! Sebebi bizde hareket az. Seń aıdaǵan salyndy shópteı, jańqadaı nege jóńile beremiz?! Nege jonymyzdy kórsete almaımyz?! Sebebi, dármensizbiz. Aǵyp-aǵyp kelip, jeter jerimizge kelip baıyrqalaımyz. Sonymen bitti. Biz de nápsiniń quly bolyp, saıqal dúnıeniń mekerligine eligip, boıymyzdy ylyqtyryp, uıyqqa nege bata beremiz. Shyǵatyn jol bar ma?! Jaryq sáýle tabylmaı ma dep qorqamyn. Taǵy da óz dármensizdigimizge kúıinemiz be?! Basym qatty jigitter, — dep, Beısen júzi qýqyl tartyp, óńi qashyńqyraı tunjyraı ún qatty.

— Árıne, adamnyń boıynda bir mezgil qaırat-jigerdiń bolǵany da durys qoı, — dep Ersaıyn qostap qoıdy.

— Jaqsylyq ta ózińen. Jamandyq ta ózińen. Bári de adamǵa baılanysty. Bir mezgil árkim óz taǵdyrynyń qojasy da bolý kerek qoı-dep, Dáýren men Dáýit te óz oılaryn aıtyp jatyr.

Óz syryn biraz taratyńqyrap aıtqan ol jigitterdiń qamqor kóńilin de túsinip otyr.

Beısen taǵy da qalyń oıǵa shomdy. Sońǵy jyldardaǵy Sonargúl ekeýiniń qarym-qatynasyn oısha sarapqa saldy. Kóńili kidi alǵan tustardy da umytqan joq. Baıansyz taǵdyrynyń bir ushtyǵyn perzentteriniń bolmaýynan ba dep te oılady. Biraq bul da jadaý kóńilge qamsaý bola almaıtyn úmitsiz tirlikterdiń biri ekendigin uǵynady. Óziniń qaıyrsyz tirligine, ómirdiń súldesiz tutqynyna aınalǵan keıpine keıbir kezde jany ashıtyny bar. Beısenniń kóńiline túsken úlken qaıaý sońǵy kezderde jumysta áńgimeniń, ósek-aıańyn ózegine aınalyp júrgen Sonargúl men ol qyzymet isteıtin mekemeniń kásipodaq komıtetiniń tóraǵasy Esenbaı Qabylov ekýiniń arasyndaǵy ashynalyq jaǵdaı. Kóńili qurǵyr qansha senbeıin dese de órship turǵan jurttyń ósek-aıańyna quryq sala almaısyń. Seneıin dese kózben kórgen dáneńesi joq. Tek kóńilge kidi alatyn tusy ekeýiniń keıde is-saparǵa birge shyǵatyny. Byltyrǵa jazda Sonargúl eki juma «Aınakól» demalys úıinde demalǵanda, biletinder Esenbaı Qabylovtyń da sol demalys úıinde demalǵanyn rastaıdy. Osynyń barlyǵy máseleni qoıýlata túsetin sıaqty. Ne sıqyry bar ekenin bilmeıdi, qansha ashýlanyp, kúsh qaıratyn jıyp, barlyq shyndyqty laq etkizip aıamaı betine aıtqysy kelip, al endi ne qylar ekensiń dep boıyn jınap, kúsheıip kelse de jeme-jemge kelgende taıqyp júre beredi.

Aıaly qoı kózderin keń ashyp, jarqyrata, ózine ǵana jarasatyn erkelikpen tóńkere qarap, nazdy kúlkimen syńǵyrlaı kúlgende shaıǵa erigen qanttaı jumsaryp júre beredi. Kisige tiktep qaraıtyn botalaǵan aıaly janarynda erkek zatyn typyr etkizbeı arbaıtyn beıkúná bir reńk, jyly bir nur, nazdy kúlkisinde erekshe bir sıqyr bardaı. Óz dármensizdigine, sharasyzdyǵyna kúıinedi. Jaqynda qalada turatyn bir jamaǵaıyn aǵaıyndary aýylǵa barsa solardan Beısenge berersizder dep Jazıra tildeı hat jazyp jiberipti. Hatynda ol Beısendi kinálamaıtynyn alda-jalda oı túsip, aýylǵa qaıtar bolsa óz úıleriniń buǵan árqashan da ashyq ekenin, Názıra ekeýiniń buny qatty súıetinin aıtyp, sálem aıtypty. Hattaǵy árbir sóılemdi oqyǵan saıyn Beısenniń qoly dirildeı berdi. Olardyń amandyǵyn bilip, bir qýansa, ózin kútetinin, áli de súıetinin aıtqan tustarda ne bolǵanyn ózi bilmeıdi, aýzy kemseńdep, qatty egildi. Kózinen ystyq jas shyǵyp ketti. Qolynan keler qaırany joqtyǵyn sezdi. Óz dármensizdigine kúıinip, sharasyzdyǵyna nalyp, kóz jasyna erik berdi. Ón boıy egilip, júregindegi zapyran aýzyna kelgendeı boldy. Keshegi ishýdiń syry da osy edi. Qolynan kelgen bir qaırany – ishtegi sher-shemendi ashshy sýmen baspaq boldy. Barlyq muń-qaıǵyny umytý úshin esi kete, ólerdeı ishken. Sol bir ózi de unata bermeıtin janmen ashynalyq jaǵdaıy, óziniń ekiudaı bir sheshimge kele almaıtyn sharasyz hali ony del-salǵyp ezip jiberetini bar. Jaýap hat ta jazǵysy kelgen. Oqýshy dápterine túsirmek bolǵan oılarynyń basy birikpedi. Álgi hattan keıin bir sheshimge kelip, talaı oqtalyp, belin býyp múlde ketip qalmaqshy da bolǵan. Qaıdan...

Munyń oıyn júzinen oqı ma, aıaly qoı kózderin tóńkere qarap, ózine bir túrli yntazarlyqpen, sol baıaǵydaı asa bir qımastyqpen janaryna beıkúná reńk jınap, janaryn tikteı qarasa boldy, qudáýanda ne qudyret-sıqyry baryn bilmeıdi óziniń oq tıgen qustaı sylq túsip, baǵanaǵy oılarynyń shylpara bolǵanyn bir-aq biledi. Netken essiz ǵashyqtyq?! Netken esýas sezimder?!

Qor boldy janym,

Sensiz de meniń kúnim,

Bek bitti halym,

Taǵdyrdan kelgen zulym;

Taǵdyr etse Alla

Ne kórmeıdi pándá?

— degen Abaı atasynyń óleń joldary eske oralady. Dármensizdiktiń, sharasyzdyqtyń tuńǵıyǵyna shym bata túsken qaıyrsyz tirligin sezine túsedi. Osy kezde dámhanaǵa osy otyrǵan jigitterge inilik izetpen, sypaıy kóńilmen jaqsy sálemin aıamaıtyn Erbol degen tanys, jas jigit kirdi: – O,o! Starshıı brattar, demalyp otyrsyzdar ma? — dedi. Onyń ózi syılaıtyn aǵalaryn osylaısha «starshıı brat» dep ataıtyn ádeti. Avtoparkte qazaq tili kýrsyn júrgizetin oqytýshy jigit. Ol jarqyraı sálemdesip, jigitterdiń janyna kelip, barlyǵyna tobylǵy kúreń syradan taǵy da tapsyrys berdi. Beısenniń de jaǵdaıyn túsinip otyr. Olar áli de uzaq otyrdy. Beısen aýyr oıdan basy shyńyldap aýyra bastaǵanyn sezdi. Jigittermen hosh aıtysyp syrtqa bettedi. Jigitter de qımas qabaqpen oǵan eljireı qarady. Keshki salqyndaǵy aýa taza eken. Basynyń zeńgigeni taraǵansha ol uzaq qydyrdy. Úıge kelgen soń da ol del-sal bop, uzaq oıdyń shyrmaýynda otyrdy. Radıony ashty. Seken Turysbekovtyń «Aq jaýyn» kúıi tógile jóneldi. Óz kóńil kúıiniń syrlary kúı tilimen úndese ketkendeı, bebeýlegen únder sezimin shabaqtap ótkendeı boldy. Telefon shyldyr etti. Sonargúl eken. Óziniń ishi-baýyryńdy órter syńǵyrlaǵan únimen, erteń keshki ondarda poıyzdan túsetinin, ózin qatty saǵynyp qalǵanyn aıtty. Aldaǵy kúrmeýli kúnderdiń túıinin oılap jatyp, Beısen uıyqtap ketti. Qatty sharshapty. Túsinde Jazıra, Názıra úsheýi birge júr eken. Názırasy qulyndaı quldyrap, botadaı erkelep, júgirip kelip betinen súıe beredi. Bul da onyń tompıǵan sábı betinen shólpildete súıip júr. Kelinshegi Jazıra da bularǵa súısine qarap, birtúrli jadyraı qaraıtyn sıaqty.

---