InfoHub Logo

Baıqaýy «Meniń ólkemniń tarıhy»
Nomınasıa: «Týǵan ólkeniń shejiresi»
Zertteý jumystyń taqyryby: «Kıeli Kúreńbeldiń tarıhy»

Mazmuny
1. Zertteýshi týraly málimet
2. Anotasıa
3. Kirispe
4. Negizgi bólim
a) Qoǵaly aýylynyń geografıalyq jaǵdaıy
á) Qoǵalynyń tarıhı jaǵdaıy
b) Jaýgershilik kezindegi Kúreńbel
v) Reseı, Ýkraın, Belorýsıadan qonys aýdarýshylar
g) Jańa ekonomıkalyq saıasat kezindegi Qoǵaly
d) Ujymdastyrý saıasaty jáne asharshylyq kezeńi
j) Uly Otan soǵysyndaǵy Qoǵaly halqynyń erligi
5. Qorytyndy
6. Qoldanylǵan ádebıet tizimi

Kirispe
Men Jetisýdiń Kúreńbel degen ólkesiniń týmasymyn. Ózimniń týyp ósken aýylym, kindik qanym tamǵan jerim - Qoǵaly júregime tym jaqyn, ottaı ystyq kórinedi.
Qazaqstannyń ár aımaǵynda týyp - ósken týystarymnyń aıtýynsha bizdiń Qoǵaly naǵyz jer jánnaty, sebebi, Asanqaıǵy atamyz Jetisýdy kórgende: «Mynaý Jetisýdyń aǵashynyń ár butaǵy jemis eken, sharýaǵa jaıly qonys eken» - demekshi. 1964 - 1997 jyldary Keńes ókimeti kezinde bul óńirde búkil Qazaqstanǵa belgili kartop ósiretin Qoǵaly keńsharynyń ortalyǵy bolǵan. Kartoptyń arqasynda asharshylyq kezinde kóp adam ashtyqtan aman qalǵan. Uly Otan soǵysy kezinde jeńiske aýdandastarymyz zor úlesiń qosqan. Bıyl Uly Otan soǵysyndaǵy keńes halqynyń Jeńisine 70 jyl bolady olardyń danqyń jańǵyrtý qajet – ol bizdiń mindetimiz. Keńes dáýiri kezindegi Qoǵaly óńiri dúrkirep baǵy órlep turǵan edi. Ol kezde Gvardıa aýdanynyń ortalyǵy bolǵan, tirshilik qyzyp qaınaǵan kezeń. 1997 jyly aýdan ortalyǵy Saryózek kentine kóshirgennen keıin, bizdiń aýyldyń kórinisi kózdi qýandyrmaıdy, onyń sebebi: jastar aýyldan qalaǵa jumys izdeýmen aǵylýda, eki qolǵa bir kúrek joq, tepse temir úzetin er azamattarǵa jolaýshylardy tasymaldaýdan basqa kásip joq. Jumyssyzdyq – ol osy óńirdiń ózekti máselesi. Sondyqtan meniń qalaýym – Qoǵalyda ósiriletin kartopty, bıdaıdy, etti, terini, júndi óndeıtin kásiporyndar ashylsa, Saryózek – Qoǵaly avtotrassasy kúrdeli jańǵyrýdan ótse, aýylda avtobeketi salynsa, jumys oryndary ashylsa, meniń aýylym gúldenip ketedi. Bul meken oǵan laıyqty dep sanaımyn. Tómendegi zertteý jumysy oǵan dálel bolýyna kúmánim joq.

Negizgi bólim.
Qoǵaly aýylynyń geografıalyq jaǵdaıy.

Qoǵaly - Altynemel jotasy men Burymbaı taýlar arasyndaǵy, Qoǵaly ózeniniń boıyndaǵy ańǵar. Bıiktigi 1100metr shamasyndaǵy soltústik - shyǵysy jáne ońtústik amfıteatr tárizdi taý etegi tóbeshikterimen qorshalǵan, al batysynda Byjy ózenine qaraı birtutas, eńis jazyqqa aınalady, ańǵardy Qoǵaly jáne Byjy ózeniniń kóptegen salalary kesip ótedi. Paleozoı erasynyń gersın taý jasalý kezeńinde paıda bolǵan. Ańǵardyń tómen jatqan bólikteri saz, sazdaq jáne qumnan turatyn allúvılik shógindilerden, al shetki tóbeshikteri tórttik konglomerattardan bastap shaqpaqtasty, qaıraqtasty, ǵanyshty les tárizdi jabyndylarmen qaptalǵan. Klımaty jóninde qońyrjaı beldeýdiń turan kontınentaldik oblysyna kiredi, vertıkal beldeýlikke baǵynady. Jaýyn - shanynyń jyldyq mólsheri 330 - 590mm.
Qańtardyń ortasha temperatýrasy 8 - 120S. Býlaný kórsetkishi jaýyn - shashyn mólsherinen joǵary. Topyraǵynyń jamylǵysy qyzyl qońyr, al ózen boıynda qordaly qara. Ózen boıynda shalǵyn, al taý betkeıleri jáne jazyqtarynda jýsandy - betegeldi, betegeli - seleýli, ósimdikter ósedi. Jemisti butalar men sırek ósetin usaq japyraqty aǵashtar da kezdesedi.
Qoǵaly artezıandy alaby - Qoǵaly oıpatyndaǵy shaǵyn artezıandy alaptarynyń biri. Jerasty sýlary negizenen tómengi tórttik allúvıaldy - prolúvıaldy túzilimderge shoǵyrlanǵan. Sýly qabat oıpattyń orta sheńinde 2metr, ony qorshaǵan taý etekterinde 50 metr terendikte. Bul betkeı sýlary Keskenterek jáne Byjy ózen boıymen
soltústik - batys baǵytta jyljıtyn grýnttyq aǵymdy quraıdy. Sýly qabattyń kóshpeliligi jer bederiniń ózgeshelikterine baılanysty 3m - den 50 - 70metrge deıin ózgeredi, alaptyń orta tusynda - Holmogorkasynyń mańynda 100metr jetedi. Jer asty sýlarynyń taý etekterindegi shyǵymdy \debıti\ \10 - 15lıtr\ sekýndyna, keıde 20 lıtr sekýndyna, ortalyq jáne batys bólikterinde 1 lıtr sekýndke deıin azaıady. Sýynyń mıneraldyǵy 0, 5g\l, hımıalyq quramy jaǵynan gıdrokarbonatty magnııli - kálsıli nemese aralas sýlarǵa jatady.
Qoǵaly Kerbulaq aýdanyndaǵy aýyl, ózimen attas aýyldyq ákimshilik okrýg ortalyǵy. Aýdan ortalyǵy - Saryózek kentinen shyǵysqa qaraı 72km jerde, Qotyrqaıyń jáne Altynemel jotalary aralyǵyndaǵy taýaralyq ańǵarda, Byjy ózeniniń salasy - Qoǵaly ózen jaǵalaýyndaǵy jýsan, kóde, kókpek, boz, betege, t. b. shóptesin ósimdikter ósedi. Qoǵaly aýyldyq okrýgi ákimshiliginiń jer kólemi - 39781ga. Okrýg aýmaǵynda 5 eldi meken bar, olar: Qoǵaly aýyly, Shaǵan aýyly, Tastyózek aýyly, Kúreńbel aýyly, Kókbastaý aýyly. Jalpy halyq sany 5600 adam (2012). Okrýg aýmaǵynda ulttyń quramy tómendegideı: qazaqtar – 3800 adam, orystar – 1050adam, basqa ulttar 750. Ulttar quramy barlyǵy 13 qazaqtar, orystar, ýkraınder, belorýstar, tatarlar, dúngender, sheshender, ózbekter, kárister, nemister, uıǵyrlar, býrát jáne qyrǵyzdar. Aýyldyń turǵyndary basqa eldi mekendermen avtomobıl joldary arqyly qatynasady.