InfoHub Logo

Taqyryp: Kıiz basýdyń jańa tehnologıasy (júnmen sýretti beıneleý)
Maqsaty:
1. Halqymyzdyń qolóner qazynasy – osy kıiz týraly túsinik berý, bilimderin damytý; qurǵaq jáne dymqyl kıiz basýdyń jańa tehnologıasymen tanysý; júndi kıiz basý tehnıkasynda pannony ózdigimen daıyndaýdy úıretý;
2. Kıiz basýdyń tehnıkasy men tehnologıasyn meńgerte otyryp, sheberligin damytý, ónerge degen ynta – qabiletin arttyrý;
3. Jas urpaqqa osy zaman talabyna saı ózgerip kelgen júnmen jumysty úıretý negizinde ulttyq ónerdi qasterleýge, dástúrdi saqtaýǵa tárbıeleý.
Sabaq ádisi: teorıalyq bilimdi praktıkamen baılanystyrý
Kórnekiligi: túrli - tústi júnder, ıne, porolon, ramka, pınset, sýretter, nusqaý karta, prezentasıa.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
İİ. Qaıtalaý (testpen jumys)
1. Jún matany kóbine qaı júnnen óńdeıdi?
a) eshkiniń; á) túıeniń; b) qoıdyń.
2. Júnniń alǵashqy óńdeýin birizdiligin durys belgilep ber.
a) sorttaıdy; á) tazalaıdy, tútedi, qopsytady; b) irikteıdi;
3. Matanyń sapasy nege baılanysty?
a) talshyqtardyń syrt kórinisine; á) talshyqtardyń quramyna; b) talshyqtardyń ataýlaryna.
4. Jún matanyń ylǵal, shań jáne jylý ótkizgishtigi matanyń qandaı qasıetine jatady?
a) tehnologıalyq; á) fızıka - mehanıkalyq b) gıgıenalyq 5. Júndi ylǵaldy jylýmen óńdegen kezdi ólsheme kishireıedi matanyń qandaı qasıetine jatady?
a) tehnologıalyq; á) fızıka - mehanıkalyq b) gıgıenalyq
6. Qandaı matalardyń gıgıenalyq sapasy tómen bolǵanymen gıgroskopályq qasıetteri joǵary bolady?
a) sıntetıkalyq matalar; b) zyǵyr matalar; á) jún matalar; 7. Qandaı matalar adam organızmine ekologıalyq áserin tıgizedi?
a) makta mata matalar; á) sıntetıkalyq matalar; b) jún matalar.
8. Tabıǵı talshyq neden óńdeledi?
a) munaı; á) tas kómir; b) jún;
9. Negizgi jip qalaı ornalasady?
a) matanyń jıeginde; á) matanyń uzyna boıymen; b) matanyń kóldeneńinen.
10. Arqaýlyq jip qalaı ornalasqan?
a) matanyń kóldeneńinen; á) matanyń shetinen; b) matanyń uzyna boıymen.

İİİ. Jańa sabaq (teorıalyq bólimi)
Kıiz basý – Jerdegi metkeldi daıyndaýdaǵy eń kóne tehnıka. Arheologtar birinshi kıiz basylǵan buıymdardyń paıda bolýyn 8000 jyldyq merzimdi boljaıdy.
Jalpy, kıiz basý ejelden kele jatqan dástúr, bul ónerdiń bizdiń zamanymyzǵa deıingi ǵasyrlarda qazaq dalasyna keńinen taralyp ketkeni málim. Bul jerlerdi meken etken ata - babalarymyz kıizden túrli buıymdar jasaıtyn bolǵan. Mysaly, Pazyryq eldi mekeninen kıizden jasalǵan bederli, músindi buıymdar tabylǵan. Sol sebepti de kıiz basý dástúrin osy qutty mekende paıda bolǵan dep topshylaýǵa tolyq negiz bar. Búgingi kúni pıma kıip, úıine tekemet tóseıtin qazaqtar joq bolǵanymen, kıizden jasalǵan buıymdarǵa degen suranys bar. «Kıiz basý» qazaqtyń tól óneri. Sondyqtan da ony qoldanystan shyǵyp qaldy deýge bolmas. Kerisinshe, zaman ózgerip, qoldanystyń jańa formasyna endi. Iaǵnı qoldaný aıasy ǵana ózgergen.

Kıiz – túrik tilinen «jamylǵy», aǵylshyn tilinde – felt, nemis tilinde – filtz. Barlyq osy ataýlar kıiz basý tarıhy kezinde paıda boldy. Bunyń bári Nuh zamanynda ańyzǵa sáıkes bastaldy. Birinshi basylǵan kilem Nuh kemesinde paıda boldy. Sol kememen júzgen qoılar tar qoralarda ustaldy. Olardyń búıirleriniń júnderi jerge túsip, sý bolyp qalatyn, tuıaqtarynyń astynda taptalyp, urylatyn. Qoılar kemeden shyqqan kezde, jerde ádemi júndi kilem qalyp qoıatyn. Arheologtar birinshi basylǵan buıymdardy paıda bolýyn bizdiń zamanymyzǵa deıin VI - V ǵasyrdaǵy merzimdi aıtty. Túleý kezinde jınalǵan jabaıy janýarlardyń júnderin basa otyryp, ejelgi adamdar birinshi qarapaıym kıimdi daıyndady, tek bir ǵasyr ótkennen keıin ǵana olar ıirýdi, toqýdy jáne órýdi úırendi. Álemdi mádenıetke kıiz eýrazıalyq dalalardyń kóshpendileriniń, Tıbettiń, Pamırdiń, Altaıdyń, Kavkazdyń taý mal ósirýshilerdiń ónertabysy retinde kirdi. Eń kóp taralǵan orys kıiz basylǵan buıym, bul árıne pımalar bolyp tabylady. Sonymen qatar Reseı jerinde pımalarǵa qosa, olar shuǵa jáne sharýashylyqqa qajetti kıizderdi, kıiz basylǵan bas kıimderdi, temekilerdi saqtaý úshin arnalǵan dorbalardy daıyndaıtyn. Al endi ózimizdiń qazaq halqymyzdyń ónerine toqtalsaq, halqymyzdyń júndi paıdalanyp kıiz basý, arqan, jip esý, qur yzý sıaqty qolóneriniń tarıhynyń áriden bastalǵanyn kóremiz. Kıiz úı bizdiń zamanymyzdan burynǵy VII – shi ǵasyrda keńinen paıdalanǵany jaıly jazba derekterde jazylǵan. Kıizdi halqymyz kóshpendi turmysynyń barlyq qajetine jaratty. Baspanasyna jabyndy, basyna saıa, edenine tósenish, ústine kıim, sán - saltanat baǵyshtaıtyn asa qajetti tutyný materıaly retinde qadirledi.
Al qazirgi kezde jartylaı umyt bolǵan kıiz basý qol óneri sońǵy on jylda sán ındýstrıasynda órlep keledi.