Kıiz úı jáne onyń jasaýy
Synyby: 6 (altynshy)
Sabaqtyń taqyryby: Kıiz úı jáne onyń jasaýy
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: kıiz úı jáne onyń jasaý - jabdyqtary týraly túsinik berý.
á) tárbıelik: sabaq barysynda óz ultymyzdyń ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan qundy tájirbıeleri men qolónerin oqýshy boıyna sińirý. Ulttyq qolónerdi qadirleýge tárbıeleý.
b) damytýshylyq: balanyń júregine ulttyq sana - sezimdi uıalatý, tanymdyq qabiletin jáne ulttyq óner jaıly bilimin keńeıtý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaq
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq (oıyn)
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, suraq - jaýap, áńgime, tarıhı derekter.
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, kıiz úı jáne onyń jasaýlarynyń sýretteri (slaıd), tirek syzbalar.
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
- Sálemdesý
- Oqýshylardy túgendeý
- Sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
İİ. Úı tapsyrmasyn pysyqtaý. («Kim tapqyr?» oıyny. Jasyryn suraqtar)
1. Kıiz kilemderdi daıyndaýǵa paıdalanatyn negizgi materıal. (qoı júni )
2. Syrmaq degenimiz ne? (kıizden syrylyp, oıýlap jasalǵan tósenish )
3. Toqyma kilemniń neshe túri bar?( eki túri bar: taqyr kilem jáne túkti kilem)
4. Tuskıiz degenimiz ne? (aplıkasıalanǵan, bezendirilgen, kestelengen qabyrǵa kilemderi)
5. Tuskıizdi neden jasaıdy? (barqyttan, jibekten, maýyttan, maqta - matadan jasaıdy)
6. Kilem oıýlarynda qandaı formalar basym bolady? (iri boıtumar, japyraq formalary, gúl tizbekteri, gúlder, gúlshanaq, taýyq qaýyrsyny formalary)
7. Qazaq ulttyq kestesiniń neshe túri bar?(biz keste, baspa keste, kenebe keste )
8. «Kóshpendiler ómirinde kilem baıǵa da kedeıge de ómirlik qajettiligi zor buıym», - dep jazǵan etnograf kim? (A. A. Bogolúbov).
İİİ. Kirispe sóz:
«Mańdaısha, bosaǵa men tabaldyryq,
Alty qanat kerege, qalamdy oq.
«Shirkin - aı, qandaı sheber jasady», - dep
Kórgende tańdaı qaǵyp, qalam turyp».
- Balalar, bul óleń joldary ne jaıly?
- Olaı bolsa, balalar búgingi sabaqtyń taqyrybymen tanysaıyq.
İÚ. Jańa sabaq.
Kıiz úı – «Atamyz – Alash, keregemiz aǵash», «Kıiz týyrlyqty, aǵash ýyqty qazaqpyz» dep, ataly sóz aıtyp qaldyrǵan ata - babalarymyzdyń negizgi baspanasy. Kıiz úı – qazaq halqynyń ulttyq murasy. Kıiz úı tek qazaq halqynyń ǵana emes, búkil túrki, tipti oǵan kórshiles elderdiń de turaq - mekeni. Bizdiń zamanymyzǵa deıingi ǵasyrlarda paıda bolǵan kıiz úıdi bizdiń halyq qasıetti, kıeli shańyraǵymyz dep dáripteıdi. Óıtkeni kıiz úı qazaqtyń turaǵy, qutty meken - jaıy, baspanasy, múlki, maqtanyshy dep baǵalandy. Taǵy bir erekshe aıta ketetin jaı: bizdiń kıiz úıimiz tek baspana ǵana emes, ol sáýlet, qurylys, sýret, qolóner sıaqty birneshe ónerdiń basyn quraıtyn ǵajaıyp týyndy desek te bolady.
Kıiz úıdiń qazaqy jáne qalmaqy dep atalatyn eki túri bar. Qazaqy úıler tolyq kúmbezdi bolady da, qalmaqy túriniń tóbesi shoshaqtaý keledi. Qazaqy úıler paıdalanylýyna qaraı, sán - saltanatyna qaraı birneshe túrlerge bólinedi. Mysaly: qara úı, boz úı, aq úı, aq ala orda, aq orda, aq shańqan, altyn úzik, altyn orda. Kóship - qonýǵa, ýaqytsha panalaýǵa nemese sharýashylyq jumys retinde beıimdelgen úı túrleri bolady. Olar: qos, abylaısha, kúrke, kepe, ıtarqa, jappa, jolym úı, as úı, qalqa dep atalady.
Kıiz úıdiń súıekteri
shańyraq kerege ýyq syqyrlaýyq
Kıiz úı bólikteri
úıdiń súıekteri kıizderi baý - shýlary(baýlary men basqur arqandary)
Kıiz úıdiń ishi tórtke bólinedi:
Tór - Úı ishindegi eń qurmetti oryn, munda júk jınalady, qonaqtar otyrady
Sol jaq - Úı ıesiniń otyratyn jáne jatatyn orny
Oń jaq - Balalar ornalasady. Bosaǵa jaqta er - turmandar, kıimder ilinedi
Ot orny - Qasıetti oryn bolyp sanalady. Munda ot jaǵylady, qazan asylady
Ú. Jańa túsinikter men is - áreketter tásilin qalyptastyrý.
Sózdikpen jumys
Basqur - kerege basy týyrlyqty tesip ketpeýi úshin úı aınala júrgiziletin jalpaq oıýly qur.
Qur – úı tikkende keregelerdi bir – birine qosyp baılaıtyn terme baý.
Týyrlyq – kerege boıyn, shaǵyn úılerde shańyraqqa deıin jabatyn kıiz.
Shı – kıiz úı bólshegin, turmys buıymdaryn jasaıtyn ósimdik.
Úİ. Jańa túsinikti tekserý:
1. Kıiz úı negizi neshe bólikten turady? (kıiz úıdiń ishi, kıizderi, baý - shýlary)
2. Shańyraq qandaı maǵynany bildiredi? (úı, otbasy)
3. Kıiz úıdiń súıekterin ata. (shańyraq, ýyq, kerege, syqyrlaýyq)
4. Sandyqtyń astyna qoıatyn jıhaz. (júkaıaq)
5. Ábdire degenimiz ne? (zat, buıym, kıim salyp qoıatyn úlken sandyq)
6. Kıiz úıdiń ishi neshege bólinedi? (tórtke: tór, oń jaq, sol jaq, ot orny)
7. Kıiz úıdiń súıekterin jasaıtyn adamdy kim dep ataıdy? (úıshi)
8. Qońyr úı dep qandaı úıdi ataıdy?
Úİİ. Sabaqty bekitý (tehnologıalyq dıktant):
1. Kıiz úı bólshegin, turmys buıymdardy jasaıtyn bólshekti...... dep ataıdy. (shı)
2. Eki bosaǵany tómengi jaǵynan ustap turatyn aǵash..... dep ataıdy. (tabaldyryq)
3. Úı tikkende.... bir – birine qosyp baılaıtyn terme baýdy qur dep ataıdy. (kerege)
4. Kerege men shańyraq ortasyn qosatyn negizgi bólik... dep atalady. (ýyq)
5. Kıim ilýge arnalǵan...., oıý - órnekti aǵash adalbaqan dep atalady. (ashaly)
Úİİİ. Sabaqty qorytý:
Berilgen sózderdi tómendegi bólikterge bólip jazamyz:
1. Kıiz úı jabdyqtary –
2. Kıiz úı jasaýlary –
3. Artyq sózder –
Berilgen sózder: shańyraq, kerege, týyrlyq, mańdaısha, syqyrlaýyq, sandyq, kebeje, júkaıaq, aǵashtósek, kımeshek, shashbaý, qymyran, barqyt.
İH. Oqýshylardy baǵalaý:
H. Úı tapsyrmasy:
1. Kıiz úı jáne onyń jasaýy
2. Kıiz úıge baılanysty uǵymdar týraly jazyp kelý.
3. Kıiz úıdiń jasaý – jabdyqtaryna qatysty sózjumbaq qurastyrý.
Sabaqtyń taqyryby: Kıiz úı jáne onyń jasaýy
Sabaqtyń maqsaty:
a) bilimdilik: kıiz úı jáne onyń jasaý - jabdyqtary týraly túsinik berý.
á) tárbıelik: sabaq barysynda óz ultymyzdyń ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan qundy tájirbıeleri men qolónerin oqýshy boıyna sińirý. Ulttyq qolónerdi qadirleýge tárbıeleý.
b) damytýshylyq: balanyń júregine ulttyq sana - sezimdi uıalatý, tanymdyq qabiletin jáne ulttyq óner jaıly bilimin keńeıtý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaq
Sabaqtyń túri: Aralas sabaq (oıyn)
Sabaqtyń ádisi: Túsindirý, suraq - jaýap, áńgime, tarıhı derekter.
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, kıiz úı jáne onyń jasaýlarynyń sýretteri (slaıd), tirek syzbalar.
Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
- Sálemdesý
- Oqýshylardy túgendeý
- Sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
İİ. Úı tapsyrmasyn pysyqtaý. («Kim tapqyr?» oıyny. Jasyryn suraqtar)
1. Kıiz kilemderdi daıyndaýǵa paıdalanatyn negizgi materıal. (qoı júni )
2. Syrmaq degenimiz ne? (kıizden syrylyp, oıýlap jasalǵan tósenish )
3. Toqyma kilemniń neshe túri bar?( eki túri bar: taqyr kilem jáne túkti kilem)
4. Tuskıiz degenimiz ne? (aplıkasıalanǵan, bezendirilgen, kestelengen qabyrǵa kilemderi)
5. Tuskıizdi neden jasaıdy? (barqyttan, jibekten, maýyttan, maqta - matadan jasaıdy)
6. Kilem oıýlarynda qandaı formalar basym bolady? (iri boıtumar, japyraq formalary, gúl tizbekteri, gúlder, gúlshanaq, taýyq qaýyrsyny formalary)
7. Qazaq ulttyq kestesiniń neshe túri bar?(biz keste, baspa keste, kenebe keste )
8. «Kóshpendiler ómirinde kilem baıǵa da kedeıge de ómirlik qajettiligi zor buıym», - dep jazǵan etnograf kim? (A. A. Bogolúbov).
İİİ. Kirispe sóz:
«Mańdaısha, bosaǵa men tabaldyryq,
Alty qanat kerege, qalamdy oq.
«Shirkin - aı, qandaı sheber jasady», - dep
Kórgende tańdaı qaǵyp, qalam turyp».
- Balalar, bul óleń joldary ne jaıly?
- Olaı bolsa, balalar búgingi sabaqtyń taqyrybymen tanysaıyq.
İÚ. Jańa sabaq.
Kıiz úı – «Atamyz – Alash, keregemiz aǵash», «Kıiz týyrlyqty, aǵash ýyqty qazaqpyz» dep, ataly sóz aıtyp qaldyrǵan ata - babalarymyzdyń negizgi baspanasy. Kıiz úı – qazaq halqynyń ulttyq murasy. Kıiz úı tek qazaq halqynyń ǵana emes, búkil túrki, tipti oǵan kórshiles elderdiń de turaq - mekeni. Bizdiń zamanymyzǵa deıingi ǵasyrlarda paıda bolǵan kıiz úıdi bizdiń halyq qasıetti, kıeli shańyraǵymyz dep dáripteıdi. Óıtkeni kıiz úı qazaqtyń turaǵy, qutty meken - jaıy, baspanasy, múlki, maqtanyshy dep baǵalandy. Taǵy bir erekshe aıta ketetin jaı: bizdiń kıiz úıimiz tek baspana ǵana emes, ol sáýlet, qurylys, sýret, qolóner sıaqty birneshe ónerdiń basyn quraıtyn ǵajaıyp týyndy desek te bolady.
Kıiz úıdiń qazaqy jáne qalmaqy dep atalatyn eki túri bar. Qazaqy úıler tolyq kúmbezdi bolady da, qalmaqy túriniń tóbesi shoshaqtaý keledi. Qazaqy úıler paıdalanylýyna qaraı, sán - saltanatyna qaraı birneshe túrlerge bólinedi. Mysaly: qara úı, boz úı, aq úı, aq ala orda, aq orda, aq shańqan, altyn úzik, altyn orda. Kóship - qonýǵa, ýaqytsha panalaýǵa nemese sharýashylyq jumys retinde beıimdelgen úı túrleri bolady. Olar: qos, abylaısha, kúrke, kepe, ıtarqa, jappa, jolym úı, as úı, qalqa dep atalady.
Kıiz úıdiń súıekteri
shańyraq kerege ýyq syqyrlaýyq
Kıiz úı bólikteri
úıdiń súıekteri kıizderi baý - shýlary(baýlary men basqur arqandary)
Kıiz úıdiń ishi tórtke bólinedi:
Tór - Úı ishindegi eń qurmetti oryn, munda júk jınalady, qonaqtar otyrady
Sol jaq - Úı ıesiniń otyratyn jáne jatatyn orny
Oń jaq - Balalar ornalasady. Bosaǵa jaqta er - turmandar, kıimder ilinedi
Ot orny - Qasıetti oryn bolyp sanalady. Munda ot jaǵylady, qazan asylady
Ú. Jańa túsinikter men is - áreketter tásilin qalyptastyrý.
Sózdikpen jumys
Basqur - kerege basy týyrlyqty tesip ketpeýi úshin úı aınala júrgiziletin jalpaq oıýly qur.
Qur – úı tikkende keregelerdi bir – birine qosyp baılaıtyn terme baý.
Týyrlyq – kerege boıyn, shaǵyn úılerde shańyraqqa deıin jabatyn kıiz.
Shı – kıiz úı bólshegin, turmys buıymdaryn jasaıtyn ósimdik.
Úİ. Jańa túsinikti tekserý:
1. Kıiz úı negizi neshe bólikten turady? (kıiz úıdiń ishi, kıizderi, baý - shýlary)
2. Shańyraq qandaı maǵynany bildiredi? (úı, otbasy)
3. Kıiz úıdiń súıekterin ata. (shańyraq, ýyq, kerege, syqyrlaýyq)
4. Sandyqtyń astyna qoıatyn jıhaz. (júkaıaq)
5. Ábdire degenimiz ne? (zat, buıym, kıim salyp qoıatyn úlken sandyq)
6. Kıiz úıdiń ishi neshege bólinedi? (tórtke: tór, oń jaq, sol jaq, ot orny)
7. Kıiz úıdiń súıekterin jasaıtyn adamdy kim dep ataıdy? (úıshi)
8. Qońyr úı dep qandaı úıdi ataıdy?
Úİİ. Sabaqty bekitý (tehnologıalyq dıktant):
1. Kıiz úı bólshegin, turmys buıymdardy jasaıtyn bólshekti...... dep ataıdy. (shı)
2. Eki bosaǵany tómengi jaǵynan ustap turatyn aǵash..... dep ataıdy. (tabaldyryq)
3. Úı tikkende.... bir – birine qosyp baılaıtyn terme baýdy qur dep ataıdy. (kerege)
4. Kerege men shańyraq ortasyn qosatyn negizgi bólik... dep atalady. (ýyq)
5. Kıim ilýge arnalǵan...., oıý - órnekti aǵash adalbaqan dep atalady. (ashaly)
Úİİİ. Sabaqty qorytý:
Berilgen sózderdi tómendegi bólikterge bólip jazamyz:
1. Kıiz úı jabdyqtary –
2. Kıiz úı jasaýlary –
3. Artyq sózder –
Berilgen sózder: shańyraq, kerege, týyrlyq, mańdaısha, syqyrlaýyq, sandyq, kebeje, júkaıaq, aǵashtósek, kımeshek, shashbaý, qymyran, barqyt.
İH. Oqýshylardy baǵalaý:
H. Úı tapsyrmasy:
1. Kıiz úı jáne onyń jasaýy
2. Kıiz úıge baılanysty uǵymdar týraly jazyp kelý.
3. Kıiz úıdiń jasaý – jabdyqtaryna qatysty sózjumbaq qurastyrý.
You Might Also Like
