Uıalshaqtyqtyń aldyn - alý joldary
Uıalshaqtyqtyń aldyn - alý joldary
Uıalshaqtyq - óte jasyryn uǵym jáne óz aldyna jeke másele. Ǵylymı turǵydan qarastyrsaq, zertteýshilerdiń pikirinshe, osy jaǵdaımen jastardyń teń jartysy azap shegýde. Uıalshaq bolý ishki jan dúnıesin asha almaý, qorqý, qorshaǵan ortamen baılanysqa túse almaý, soǵan bola qobaljý, oıyn erkin túsindire almaý. Ol ár adamda bolady dep ashyq aıta almaımyz. Sebebi ár tulǵanyń psıhologıasy árqıly, tabıǵaty da bólek. Biz biletindeı, minezi jumsaq, momyn, tym oıǵa berilgish keletin kisiler ómirde óz jolyn tabýda qınalady.
Bul adamdardyń dostary az, qorshaǵan ortasy tar, óziniń jan dúnıesi sıaqty muńly bolyp keledi.
Budan shyǵatyn qorytyndy, barlyq aınaladaǵy bolyp jatqan qubylys adam balasymen óte tyǵyz baılanysty. Mundaǵy basty maqsatymyz qoǵamda belsendilik tanytý. Siz múmkin adamdy tanyp bilýde, qatynas jasaýda qınalarsyz, óıtkeni, adam balasy biz biletindeı birdeı bolmaıdy. Sondyqtan qandaı qıyn jaǵdaıdy bastan ótkerseńiz de, ıaǵnı kıkiljiń kúızelis, túsinbestik, shatasý sıaqty másele bolsa, ymyraǵa kelýge tyrysyńyz. Meıli sizdiń oıyńyzdy durys túsinbeı, pikirińizge shalys aıtýy múmkin. Biraq mundaı jaǵdaıda kerisinshe, óz eńseńizdi túsirmeńiz, sebebi qazaqta «jańylmaıtyn jaq joq, súrinbeıtin tuıaq joq» demekshi árqashan ortada pikirińizdi aıtyp, ashyq bolýǵa tyrysyńyz. Qansha degenmen, bul sizdiń pikirińiz ekenin umytpańyz.
Kóptegen psıhologtar, áleýmettanýshylar jáne t. b mamandar uıalshaqtyqty keń túrde zertteýge tyrysty. Ol uıalshaqtyqtyń neden týyndaıtynyn kórsetti. Jeke adamdy tulǵa retinde zertteýshilerdiń pikirinshe ulshaqtyqtyń adamda ata - tekten taraǵan, ıaǵnı tuqymda bar dep saralanady.
Bıhevıorısterdiń aıtýynsha, uıalshaqtyq qoǵammen til tabysa almaıtyn nemese ómirge beıimdelýden, qashqyndyqtan qalyptasady. Psıhoanalıtıkterdiń oıynsha, ózine senimsizdikten, oıyn syrt ortaǵa shyǵara almaýdan. Áleýmettanýshylar nemese balalar psıhologynyń tujyrymdaýynsha, uıalshaqtyqty belgili bir jeke termın retinde qarastyra kele áleýmettik ortanyń qalyptasýyna baılanysty týyndaıdy dep kórsetedi.
Q. B. Jaryqbaevtyń aıtýynsha, uıalý – basqa adamnyń ádette jaqyndarynyń qylyǵymen ne tulǵalyq minezderiniń kórinis berýimen baılanysty bolýy múmkin. Uıalshaqtyqty ózine - ózi kemeldendirý, bilim men biliktilikke jetý, óz qabilettiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan minez - qulyqtyń
qýatty qozǵaýshy kúshi arqyly joıýǵa bolady. Uıalýdyń bastapqy shegi árkimniń qundylyq baǵdaryna árbir jeke tulǵanyń qasıetine, aınalasyndaǵy adamdardyń óz jónindegi pikirlerine, sezimtaldyǵyna baılanysty.
Joǵaryda atap kórsetkendeı, uıalshaqtyq ár adamda bolatyn jaǵdaı. Ony tanyp bilý ońaı emes. Sebebi ol ár túrli bolady. Mysaly, adammen baılanysqa túsýde kóńil tolmaýshylyq, kózin únemi tómen túsirip júrý, jaı sóıleý, qoǵammen qatynasqa túsýden qashý.
Uıalshaqtyqtyń basty kórinisiniń biri – ensizdik nemese shorqaqtyq. Bundaı belgiler kóbine tym oıǵa beriletin tuıyq adamdarda bolady. Eger birjerden qatelikter jiberip jatsa, sol isi úshin bireýler aldynda ózi uıatty sezinip, jerge kirip ketýge daıyn turady. Ózderin dármensiz, aqymaq, eshkimge kereksiz sezinedi. Qatty yrǵaqty daýystarmen olar óz boıyndaǵy uıalshaqtyqty joıǵysy keledi. Alaıda ishki sezimderi syrtqa aıdan anyq kórinedi. Qorqynysh, qobaljý, adamdarmen qatynasta qolaısyz seziný, bireýlerdiń pikirine táýeldi bolý, munyń bári ózderine degen senimniń joqtyǵy. Bular osynyń áserinen ómirde esh maqsatsyz ómir súredi.
Baıandamany aıaqtaı kele, óz is tájirıbeme toqtalyp óteıin. Tehnologıa sabaǵy oqýshylardy jeke tulǵa etip qalyptastyrýda mańyzy zor pán dep aıtar edim. Sebebi, «Aýyl sharýashylyǵy», «Mal sharýashylyǵy», «Sándik qoldanbaly óner», «Tamaq ázirleý tehnologıasy» t. b taqyryptar tóńireginde oqýshylar belgili bir mamandyqqa, jeke tulǵa bolyp qalyptasýǵa ıkemdeledi, beıimdeledi.
Ózim sabaq beretin synyptarda eńbek etý - árbir adamnyń mindeti ekenin únemi aıtyp otyramyn. 9 - synypta «Tamaq jáne jeńil ónerkásip salasyndaǵy mamandyqtar», «Saýda salasyndaǵy mamandyqtar» degen taqyryptarda ashyq sabaq ótkizdim. Maltabar Almat aýyldy jerde kópshiligi mal sharýashylyǵymen aınalysatyndyqtan, osy sharýashylyqqa qatysty mamandyq tańdaǵysy keletinin jáne aýrý maldardy emdep óz úlesin qosqysy keletinin aıtyp ótti. Basqa da oqýshylar ózderi tańdaǵan mamandyqtary, olardy ne úshin tańdaǵany týraly ózderiniń pikirlerin ashyq bildirdi. Bulda bolsa, oqýshylardyń jeke tulǵa bolyp qalyptasýynyń bir kórinisi dep bilemin.
Sabaqtarda, synyptan tys sabaqtarda qazaqtyń ulttyq taǵamdary, kıimderi, buıymdary jaıly suraqtar qoıamyn, ulttyq buıymdardy jasaýǵa, tigýge tapsyrma beremin. Mysaly, quraq quraý, kıiz úı maketin jasaý, tekemettiń oıýyn oıý t. b. Sonymen birge, urshyq ıirý, jún tutý, sabaý sekildi ata - babadan kele jatqan ulttyq muralarymyzdy qosyp otyramyn. «As – adamnyń arqaýy»,- demekshi «salat daıarlaý», «tátti taǵamdar» jasaýda da qyzdar ózderiniń sheberlikterin kórsetip jatady. Atap aıtsam, Pernebaı Sánıa, Esbolat Arýjan, Saıynbaı Úmit, Juman Nurlan, Maılybaı Rústem t. b oqýshylar.
Ulttyq buıymdar, taǵamdar t. b taqyryptar tóńireginde referat jazýǵa beremin. Mundaı jumystar oqýshylardy izdenimpazdyqqa, materıaldy jan - jaqty zerttep, taldaýǵa, qorytyndy jasaýǵa úırenedi. Sonymen birge ulttyq dúnıelerimizdi este saqtaıdy.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Mekteptegi tehnologıa. №7 - 2010 jyl
2. Mekteptegi tehnologıa. №11 - 2011 jyl
3. «Eńbekke baýlý» páni oqytý ádistemesi. 1-4 synyp. Kúnpeıis Jumahan. Almaty «Daryn» 2005 j.
4. Internetten alǵan materıal.
Uıalshaqtyq - óte jasyryn uǵym jáne óz aldyna jeke másele. Ǵylymı turǵydan qarastyrsaq, zertteýshilerdiń pikirinshe, osy jaǵdaımen jastardyń teń jartysy azap shegýde. Uıalshaq bolý ishki jan dúnıesin asha almaý, qorqý, qorshaǵan ortamen baılanysqa túse almaý, soǵan bola qobaljý, oıyn erkin túsindire almaý. Ol ár adamda bolady dep ashyq aıta almaımyz. Sebebi ár tulǵanyń psıhologıasy árqıly, tabıǵaty da bólek. Biz biletindeı, minezi jumsaq, momyn, tym oıǵa berilgish keletin kisiler ómirde óz jolyn tabýda qınalady.
Bul adamdardyń dostary az, qorshaǵan ortasy tar, óziniń jan dúnıesi sıaqty muńly bolyp keledi.
Budan shyǵatyn qorytyndy, barlyq aınaladaǵy bolyp jatqan qubylys adam balasymen óte tyǵyz baılanysty. Mundaǵy basty maqsatymyz qoǵamda belsendilik tanytý. Siz múmkin adamdy tanyp bilýde, qatynas jasaýda qınalarsyz, óıtkeni, adam balasy biz biletindeı birdeı bolmaıdy. Sondyqtan qandaı qıyn jaǵdaıdy bastan ótkerseńiz de, ıaǵnı kıkiljiń kúızelis, túsinbestik, shatasý sıaqty másele bolsa, ymyraǵa kelýge tyrysyńyz. Meıli sizdiń oıyńyzdy durys túsinbeı, pikirińizge shalys aıtýy múmkin. Biraq mundaı jaǵdaıda kerisinshe, óz eńseńizdi túsirmeńiz, sebebi qazaqta «jańylmaıtyn jaq joq, súrinbeıtin tuıaq joq» demekshi árqashan ortada pikirińizdi aıtyp, ashyq bolýǵa tyrysyńyz. Qansha degenmen, bul sizdiń pikirińiz ekenin umytpańyz.
Kóptegen psıhologtar, áleýmettanýshylar jáne t. b mamandar uıalshaqtyqty keń túrde zertteýge tyrysty. Ol uıalshaqtyqtyń neden týyndaıtynyn kórsetti. Jeke adamdy tulǵa retinde zertteýshilerdiń pikirinshe ulshaqtyqtyń adamda ata - tekten taraǵan, ıaǵnı tuqymda bar dep saralanady.
Bıhevıorısterdiń aıtýynsha, uıalshaqtyq qoǵammen til tabysa almaıtyn nemese ómirge beıimdelýden, qashqyndyqtan qalyptasady. Psıhoanalıtıkterdiń oıynsha, ózine senimsizdikten, oıyn syrt ortaǵa shyǵara almaýdan. Áleýmettanýshylar nemese balalar psıhologynyń tujyrymdaýynsha, uıalshaqtyqty belgili bir jeke termın retinde qarastyra kele áleýmettik ortanyń qalyptasýyna baılanysty týyndaıdy dep kórsetedi.
Q. B. Jaryqbaevtyń aıtýynsha, uıalý – basqa adamnyń ádette jaqyndarynyń qylyǵymen ne tulǵalyq minezderiniń kórinis berýimen baılanysty bolýy múmkin. Uıalshaqtyqty ózine - ózi kemeldendirý, bilim men biliktilikke jetý, óz qabilettiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan minez - qulyqtyń
qýatty qozǵaýshy kúshi arqyly joıýǵa bolady. Uıalýdyń bastapqy shegi árkimniń qundylyq baǵdaryna árbir jeke tulǵanyń qasıetine, aınalasyndaǵy adamdardyń óz jónindegi pikirlerine, sezimtaldyǵyna baılanysty.
Joǵaryda atap kórsetkendeı, uıalshaqtyq ár adamda bolatyn jaǵdaı. Ony tanyp bilý ońaı emes. Sebebi ol ár túrli bolady. Mysaly, adammen baılanysqa túsýde kóńil tolmaýshylyq, kózin únemi tómen túsirip júrý, jaı sóıleý, qoǵammen qatynasqa túsýden qashý.
Uıalshaqtyqtyń basty kórinisiniń biri – ensizdik nemese shorqaqtyq. Bundaı belgiler kóbine tym oıǵa beriletin tuıyq adamdarda bolady. Eger birjerden qatelikter jiberip jatsa, sol isi úshin bireýler aldynda ózi uıatty sezinip, jerge kirip ketýge daıyn turady. Ózderin dármensiz, aqymaq, eshkimge kereksiz sezinedi. Qatty yrǵaqty daýystarmen olar óz boıyndaǵy uıalshaqtyqty joıǵysy keledi. Alaıda ishki sezimderi syrtqa aıdan anyq kórinedi. Qorqynysh, qobaljý, adamdarmen qatynasta qolaısyz seziný, bireýlerdiń pikirine táýeldi bolý, munyń bári ózderine degen senimniń joqtyǵy. Bular osynyń áserinen ómirde esh maqsatsyz ómir súredi.
Baıandamany aıaqtaı kele, óz is tájirıbeme toqtalyp óteıin. Tehnologıa sabaǵy oqýshylardy jeke tulǵa etip qalyptastyrýda mańyzy zor pán dep aıtar edim. Sebebi, «Aýyl sharýashylyǵy», «Mal sharýashylyǵy», «Sándik qoldanbaly óner», «Tamaq ázirleý tehnologıasy» t. b taqyryptar tóńireginde oqýshylar belgili bir mamandyqqa, jeke tulǵa bolyp qalyptasýǵa ıkemdeledi, beıimdeledi.
Ózim sabaq beretin synyptarda eńbek etý - árbir adamnyń mindeti ekenin únemi aıtyp otyramyn. 9 - synypta «Tamaq jáne jeńil ónerkásip salasyndaǵy mamandyqtar», «Saýda salasyndaǵy mamandyqtar» degen taqyryptarda ashyq sabaq ótkizdim. Maltabar Almat aýyldy jerde kópshiligi mal sharýashylyǵymen aınalysatyndyqtan, osy sharýashylyqqa qatysty mamandyq tańdaǵysy keletinin jáne aýrý maldardy emdep óz úlesin qosqysy keletinin aıtyp ótti. Basqa da oqýshylar ózderi tańdaǵan mamandyqtary, olardy ne úshin tańdaǵany týraly ózderiniń pikirlerin ashyq bildirdi. Bulda bolsa, oqýshylardyń jeke tulǵa bolyp qalyptasýynyń bir kórinisi dep bilemin.
Sabaqtarda, synyptan tys sabaqtarda qazaqtyń ulttyq taǵamdary, kıimderi, buıymdary jaıly suraqtar qoıamyn, ulttyq buıymdardy jasaýǵa, tigýge tapsyrma beremin. Mysaly, quraq quraý, kıiz úı maketin jasaý, tekemettiń oıýyn oıý t. b. Sonymen birge, urshyq ıirý, jún tutý, sabaý sekildi ata - babadan kele jatqan ulttyq muralarymyzdy qosyp otyramyn. «As – adamnyń arqaýy»,- demekshi «salat daıarlaý», «tátti taǵamdar» jasaýda da qyzdar ózderiniń sheberlikterin kórsetip jatady. Atap aıtsam, Pernebaı Sánıa, Esbolat Arýjan, Saıynbaı Úmit, Juman Nurlan, Maılybaı Rústem t. b oqýshylar.
Ulttyq buıymdar, taǵamdar t. b taqyryptar tóńireginde referat jazýǵa beremin. Mundaı jumystar oqýshylardy izdenimpazdyqqa, materıaldy jan - jaqty zerttep, taldaýǵa, qorytyndy jasaýǵa úırenedi. Sonymen birge ulttyq dúnıelerimizdi este saqtaıdy.
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Mekteptegi tehnologıa. №7 - 2010 jyl
2. Mekteptegi tehnologıa. №11 - 2011 jyl
3. «Eńbekke baýlý» páni oqytý ádistemesi. 1-4 synyp. Kúnpeıis Jumahan. Almaty «Daryn» 2005 j.
4. Internetten alǵan materıal.
You Might Also Like
-
Tulǵany damytýǵa baǵyttalǵan ınovasıalyq orta qurý (prezentasıasymen)
