Láńgi tebý de bir óner (Úıirme jumysy)
Úıirme jumysyn qyzyq ári tıimdi etim ótkizeıik
Úıirme: «Qazaq halqynyń ulttyq oıyndary»
Sabaq№1
Sabaq taqyryby: Láńgi tebý ulttyq balalarǵa arnalǵan dene shynyqtyratyn oıyn túri.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Ultymyzdyń negizsiz umytylyp bara jatqan oıynyn jańǵyrtý, babalarymyzdyń oıyny týraly túsinik berip, qyzyǵýshylyq oıatý.
Damytýshylyq: Láńgi tebý arqyly babalarymyz eptilikke, ıkemdilikke, tepe-teńdikti ustaýǵa, óz maqsatyna jetýge, jeńiske qushtarlyqqa baýlyǵan.
Tárbıelik: Oqýshylardy ultymyzdyń qundylyqtaryn qasterleýge baýlý, qazaq halqynyń brendtterin saqtap álemdik dengeıdegi sporttyq oıyndar qataryna qostyrýǵa oı týǵyzý.
Mindet: Láńgi oınatý arqyly bolashaq fýtbolshylardy jattyqtyrý Láńgi oıynynyń barlyq erejelerin, qyr – syrlaryn zerttep, izdenis jumys jasap, asyqtyń túrlerimen erekshelerin bilý.
Sabaq barysy: I. Uıymdastyrý kezeńi
A) Oqýshylardy túgeldeý
Á) Qajetti qural jabdyqtardy taǵaıyndap, olarmen tanystyrý, psıhologıalyq ahýal týǵyzý
Láńgi tebý de bir óner
Muǵalim sózi:
Láńgi – kóshpendi qazaqtyń balalary eshkiniń týlaǵynan kesip alǵan bir japyraqtaı terige nemese eshki quıryǵyna oımaqtaı qorǵasyn quıyp jasap, teýip oınaıtyn oıyny.
Aýyl balasynyń bir kezderi shyn berilip oınaıtyn ulttyq oıyndarynyń biri – asyq bolsa, ekinshisi – osy láńgi edi. Biraq keıingi jyldary umytyla bastaǵan bul oıyndy elordada ótken jarys jańa qyrynan tanytty desek, asyra aıtqanymyz emes.
Ulttyq sıpattaǵy nárseniń bárine úrkip qarap, ulttyq sanadan óshirýge tyrysqan Keńes Odaǵy kezinde ony «bala densaýlyǵyna zıan» degen jeleýmen muǵalimder arqyly tyıym salyp qýdalap, múldem umyttyrýǵa tyrysqan bolatyn.
Bul qýdalaý soltústik óńirlerde oıyndy umyttyrǵanymen, qazaǵy qalyń ońtústik, batys jáne shyǵys óńirlerdiń qara domalaqtary kúzdiń qara sýyǵyna deıin asyq atýyn, kún sýytqan soń osy láńgi tebýin toqtatqan emesti.
Keı jaqtarda ony joǵaryda aıtqandaı týlaqtan jasasa, Almaty oblysynyń balalary shúberekten jasap tebe beretin. Aıyrma osy bolǵanymen, oıyn túri barlyq jaqta birdeı eken.
Búginginiń kompúter qumar balasy asqan sheberlikpen aıaqtyń eptiligin qajet etetin, «láńgi» dep atalatyn oıyn bar ekenin bile me eken? Balalyq shaqtary ótken ǵasyrdyń 70 – 80-shi jyldarynda ótken aǵa býyn ókilderinen bul oıyn jaıynda suraı qalsań, aýzynyń sýy quryp aıtyp berýge daıyn. Bertin, 90 - jyldardyń aıaǵyna deıin aýyldyq jerlerde oınalyp, keıin halyq qalaǵa qaraı údere kósh kende láńgi oıynynyń da dáýreni tarqaı bastapty. Sebebi, láńgi oıyny asfáltta emes, topyraqta ósken oıyn balasyna arnalǵan bolatyn. Qazir láńgi oınamaq túgili, shybyqty at qylyp minbeıtin qala balasyn tek «counter strike» qyzyqtyrady.
Qazaq jerinde kóktem týǵanda láńgi oıynynyń asqynyp ketetini sondaı, tipti ol balalardyń oqý úlgerimine áser etipti kezinde. Sovet úkimetiniń bilim júıesi muny jyldam baıqap, muǵalimderge láńgiden shap jaryǵynyń (gryja) paıda bolatyny týraly qaýesetti sińirýge tyrysqan. Biraq ony tyńdaıtyn oıyn balasy ma? Kún jylynyp, jer kebe salysymen láńgi naýqany qyzý kúshine engen. Ol kezde uldardy qoıyp qyzdardyń ózi bilek sybana kirisip ketedi eken bul oıynǵa.
Jaras aǵaıdyń sózi:
– Kósheden eski akýmýlátorlar taýyp ákelip, onyń ishindegi qorǵasyndy eritip, láńginiń túr túrin jasaıtynbyz, muǵalim kúnine ne she láńgini tartyp alsa, qaltamyzda sonsha láńgi júretin, – deıdi aǵalar.
Endi «Láńgi qaıdan shyqty?» degen suraqqa keleıik. Bilgish Ýıkıpedıa láńginiń Orta Azıa elderi balalarynyń arasynda keńinen taralǵan oıyn ekenin aıtady jáne oıynnyń Qazaqstandaǵy oınalý tártibi, erejeleri jaıynda jazady. Ǵalamtor keńistigin sharlaǵanymyz da láńgi oıyny týraly azdaǵan derekterge jolyqtyq. Bul oıyn ejelgi Orta Azıa jerindegi kóshpendi taıpalar arasynda paıda bolypty. At qulaǵynda oınaǵan dala bahadúrleri úshin aıaq pen qoldan asqan qarý joq. Taqym men tize myqtylyǵyn shynyqtyrýǵa arnalǵan arnaıy jattyǵý retinde paıda bolǵan láńgi keıin balalar oıynyna aınalǵan.
Láńginiń qysqasha tarıhy osyndaı. Ol qalaı bolǵanda da, qazaqqa etene jaqyn ejelgi oıyn. Kókpar, asyq syndy ulttyq oıyndarymyzdyń qatarynda.
– Láńgini de sol qatarǵa alyp, qazaq balasyna qaıta usynsaq, ulttyq mádenıetimiz baıı túspese, kedeılenip qalmas. Onsyz da qymyzyńa nemis, aıtysyńa armán jıendik etip jatqan ýaqytta óz ulttyq qundylyqtarymyzǵa asa saq jáne qurmetpen qaraǵan jón.
Láńgi tebý barysyn kórsetip berý:
1.«Aıaq ushy»,
2.«Qosaıaq»
3. «Qaıyrý»
4.«Shanjyr»
5. Teýip berý» oıyn túrlerin kórsetý
sondaı aq aıaqtyń ishimen jáne syrtymen birdeı tebý
Jarys oqýshylarǵa kórsetip bergen soń bastalyp ketti
upaı jınaý amalyn qamtyǵandyqtan, jarys kórigi birden qyzdy.
VII. Oınatý
VIII. Jeńimpazdy anyqtaý
IX Úı tapsyrmasyn berý: Barlyq láńgige baılanysty qazaq halqynyń maqal – mátelderin, ańyz ertegilerin bilip kelý
Úıirme: «Qazaq halqynyń ulttyq oıyndary»
Sabaq№1
Sabaq taqyryby: Láńgi tebý ulttyq balalarǵa arnalǵan dene shynyqtyratyn oıyn túri.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Ultymyzdyń negizsiz umytylyp bara jatqan oıynyn jańǵyrtý, babalarymyzdyń oıyny týraly túsinik berip, qyzyǵýshylyq oıatý.
Damytýshylyq: Láńgi tebý arqyly babalarymyz eptilikke, ıkemdilikke, tepe-teńdikti ustaýǵa, óz maqsatyna jetýge, jeńiske qushtarlyqqa baýlyǵan.
Tárbıelik: Oqýshylardy ultymyzdyń qundylyqtaryn qasterleýge baýlý, qazaq halqynyń brendtterin saqtap álemdik dengeıdegi sporttyq oıyndar qataryna qostyrýǵa oı týǵyzý.
Mindet: Láńgi oınatý arqyly bolashaq fýtbolshylardy jattyqtyrý Láńgi oıynynyń barlyq erejelerin, qyr – syrlaryn zerttep, izdenis jumys jasap, asyqtyń túrlerimen erekshelerin bilý.
Sabaq barysy: I. Uıymdastyrý kezeńi
A) Oqýshylardy túgeldeý
Á) Qajetti qural jabdyqtardy taǵaıyndap, olarmen tanystyrý, psıhologıalyq ahýal týǵyzý
Láńgi tebý de bir óner
Muǵalim sózi:
Láńgi – kóshpendi qazaqtyń balalary eshkiniń týlaǵynan kesip alǵan bir japyraqtaı terige nemese eshki quıryǵyna oımaqtaı qorǵasyn quıyp jasap, teýip oınaıtyn oıyny.
Aýyl balasynyń bir kezderi shyn berilip oınaıtyn ulttyq oıyndarynyń biri – asyq bolsa, ekinshisi – osy láńgi edi. Biraq keıingi jyldary umytyla bastaǵan bul oıyndy elordada ótken jarys jańa qyrynan tanytty desek, asyra aıtqanymyz emes.
Ulttyq sıpattaǵy nárseniń bárine úrkip qarap, ulttyq sanadan óshirýge tyrysqan Keńes Odaǵy kezinde ony «bala densaýlyǵyna zıan» degen jeleýmen muǵalimder arqyly tyıym salyp qýdalap, múldem umyttyrýǵa tyrysqan bolatyn.
Bul qýdalaý soltústik óńirlerde oıyndy umyttyrǵanymen, qazaǵy qalyń ońtústik, batys jáne shyǵys óńirlerdiń qara domalaqtary kúzdiń qara sýyǵyna deıin asyq atýyn, kún sýytqan soń osy láńgi tebýin toqtatqan emesti.
Keı jaqtarda ony joǵaryda aıtqandaı týlaqtan jasasa, Almaty oblysynyń balalary shúberekten jasap tebe beretin. Aıyrma osy bolǵanymen, oıyn túri barlyq jaqta birdeı eken.
Búginginiń kompúter qumar balasy asqan sheberlikpen aıaqtyń eptiligin qajet etetin, «láńgi» dep atalatyn oıyn bar ekenin bile me eken? Balalyq shaqtary ótken ǵasyrdyń 70 – 80-shi jyldarynda ótken aǵa býyn ókilderinen bul oıyn jaıynda suraı qalsań, aýzynyń sýy quryp aıtyp berýge daıyn. Bertin, 90 - jyldardyń aıaǵyna deıin aýyldyq jerlerde oınalyp, keıin halyq qalaǵa qaraı údere kósh kende láńgi oıynynyń da dáýreni tarqaı bastapty. Sebebi, láńgi oıyny asfáltta emes, topyraqta ósken oıyn balasyna arnalǵan bolatyn. Qazir láńgi oınamaq túgili, shybyqty at qylyp minbeıtin qala balasyn tek «counter strike» qyzyqtyrady.
Qazaq jerinde kóktem týǵanda láńgi oıynynyń asqynyp ketetini sondaı, tipti ol balalardyń oqý úlgerimine áser etipti kezinde. Sovet úkimetiniń bilim júıesi muny jyldam baıqap, muǵalimderge láńgiden shap jaryǵynyń (gryja) paıda bolatyny týraly qaýesetti sińirýge tyrysqan. Biraq ony tyńdaıtyn oıyn balasy ma? Kún jylynyp, jer kebe salysymen láńgi naýqany qyzý kúshine engen. Ol kezde uldardy qoıyp qyzdardyń ózi bilek sybana kirisip ketedi eken bul oıynǵa.
Jaras aǵaıdyń sózi:
– Kósheden eski akýmýlátorlar taýyp ákelip, onyń ishindegi qorǵasyndy eritip, láńginiń túr túrin jasaıtynbyz, muǵalim kúnine ne she láńgini tartyp alsa, qaltamyzda sonsha láńgi júretin, – deıdi aǵalar.
Endi «Láńgi qaıdan shyqty?» degen suraqqa keleıik. Bilgish Ýıkıpedıa láńginiń Orta Azıa elderi balalarynyń arasynda keńinen taralǵan oıyn ekenin aıtady jáne oıynnyń Qazaqstandaǵy oınalý tártibi, erejeleri jaıynda jazady. Ǵalamtor keńistigin sharlaǵanymyz da láńgi oıyny týraly azdaǵan derekterge jolyqtyq. Bul oıyn ejelgi Orta Azıa jerindegi kóshpendi taıpalar arasynda paıda bolypty. At qulaǵynda oınaǵan dala bahadúrleri úshin aıaq pen qoldan asqan qarý joq. Taqym men tize myqtylyǵyn shynyqtyrýǵa arnalǵan arnaıy jattyǵý retinde paıda bolǵan láńgi keıin balalar oıynyna aınalǵan.
Láńginiń qysqasha tarıhy osyndaı. Ol qalaı bolǵanda da, qazaqqa etene jaqyn ejelgi oıyn. Kókpar, asyq syndy ulttyq oıyndarymyzdyń qatarynda.
– Láńgini de sol qatarǵa alyp, qazaq balasyna qaıta usynsaq, ulttyq mádenıetimiz baıı túspese, kedeılenip qalmas. Onsyz da qymyzyńa nemis, aıtysyńa armán jıendik etip jatqan ýaqytta óz ulttyq qundylyqtarymyzǵa asa saq jáne qurmetpen qaraǵan jón.
Láńgi tebý barysyn kórsetip berý:
1.«Aıaq ushy»,
2.«Qosaıaq»
3. «Qaıyrý»
4.«Shanjyr»
5. Teýip berý» oıyn túrlerin kórsetý
sondaı aq aıaqtyń ishimen jáne syrtymen birdeı tebý
Jarys oqýshylarǵa kórsetip bergen soń bastalyp ketti
upaı jınaý amalyn qamtyǵandyqtan, jarys kórigi birden qyzdy.
VII. Oınatý
VIII. Jeńimpazdy anyqtaý
IX Úı tapsyrmasyn berý: Barlyq láńgige baılanysty qazaq halqynyń maqal – mátelderin, ańyz ertegilerin bilip kelý
You Might Also Like
-
Maqsaty: Jumbaq sheshý, kúz keremetterin aıtý, maqaldar aıtý. Kókónister - bizdiń kúndelikti asymyz. Tez oılaýǵa, tolyq jaýap berýge úıretý. Toptyq jumys jasaýǵa mashyqtandyrý.
