Lepti sóılem. Qos sózder (kiriktirilgen ashyq sabaq)
Kiriktirilgen ashyq sabaq jospary
Synyby: 2 synyp, 4 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Lepti sóılem. Qos sózder
a) bilimdilik: sóılem túrlerin qaıtalaý; lepti sóılemmen tanysý;
- oqýshylarǵa qos sóz týraly túsindirip, jazylý emlesin meńgertý, birikken sózderden ajyrata bilýge daǵdylandyrý;
á) damytýshylyq: zeıinin, oılaý jyldamdyǵyn, este saqtaý qabiletin damytý; izdený, talpyný, arqyly shyǵarmashylyq daǵdysynyń damýyna jaǵdaı jasaý;
b) tárbıelik: úlgi etý, ujym bolyp jumys isteý qabiletterin damytý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: suraq – jaýap, túsindirý, áńgimeleý, kórnekilik, salystyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: úlestirmeli qaǵaz,, sýretter, ınteraktıvti taqta
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý. Oqýshylardyń ázirligin tekserip, nazaryn sabaqqa aýdarý.
Psıhologıalyq daıyndyq
Qaıyrly kún dostym!
Qaıyrly kún qurbym!
Sársenbi kúniń búgin,
Sáttilikke tolsyn!
Búgingi alǵan baǵań
Kileń bestik bolsyn!
2. Úı tapsyrmasyn tekserý. Ár synyp oqýshylary 2 topqa bólinedi.
a) Taqtada tómendegi sózder jazylǵan.
Kóktóbe, Jaqypbek, Kókshetaý.
2 – synyp oqýshylary osy sózderdi qatystyryp (1 - top habarly, 2 – top suraýly ) sóılem qurastyrady.
4 – synyp oqýshylary osy sózderdi sóz quramyna taldaıdy.
Bul qandaı sózder?
- Birikken sóz degenimiz ne?
- Birikken sóz qalaı jasalady?
á) «Sen maǵan, men saǵan» aıdary boıynsha 2 – synyp 2 top bir brinen habarly suraýly sóılem erejerin suraıdy.
4 – synyp. Ár topqa tapsyrma beriledi.
1 – topqa: Sózderdi tolyqtyryp jaz. Bul qanda ısózder?
______qorǵan, saıqy_________, ǵalam_________, eńbek________, tas_____.
2 - topqa: Sózderdi tolyqtyryp jaz. Bul qandaı sózder?
Jeti_______, _______baqan, shań______,________baqa,________muzdaq.
Ótken sabaqty bekitý.
3. Jańa sabaq.
2 – synyp. Oqýlyqpen jumys. Oqýlyqtyń 84 – beti 1 – jattyǵý. Sýret boıynsha tirek sózderdi qoldanyp, áńgime qurastyrý. Sporttyń paıdasy týraly aıtý.
Oqýshylar jumysyn tekserý. Keıbir sóılemderdiń kóńil kúıdi, qýaný, renjýdi bildirip turǵanyna nazar aýdartý.
- Jeńiske jetseń qandaı kóńil kúıde bolasyń?
- Jeńilis tapsań she?
4 – synyp. Slaıdpen jumys. Oqýshylarǵa sýretterdi taldaý arqyly jańa taqyrypty túsindirý.
- Balalar, berilgen sýretke qaraıyq, alýan – alýan qustar, túrli – túrli oıynshyqtar. Alýan – alýan, túrli – túrli sózderi qalaı aıtylyp tur? Iaǵnı qosarlanyp tur.
Búgingi taqyrybymyz qos sózder dep atalady. Mysaly, jalt - jult, alýan - alýan, tasyr – tusyr, gúrs – gúrs, t. b.
4. Oqýlyqpen jumys:
240 - jattyǵý. Óleńdi oqy. Kúrdeli sózderdi tap.
Qora-qora qoı jatyr
Qaryn-qaryn maı jatyr
Túıe-túıe júk jatyr
Aýyl-aýyl el jatyr.
241 – jattyǵý. Eki baǵandaǵy sóılemderdegi qaramen jazylǵan sózderdi salystyryp, maǵynalaryna nazar aýdar.
2 – synyp. 2 – jattyǵý. Óleńdi mánerlep, daýystap oqyp berý. Sońǵy sóılem qandaı daýyspen oqyldy? – Qandaı kóńil – kúımen oqydym? Qandaı tynys belgisi qoıylǵan? Endeshe, bul – sóılemniń úshinshi túri, ol lepti sóılem dep atalady. Adamnyń kóterińki kóńil kúıimen aıtylǵan sóılemdi lepti sóılem deıdi. Lepti sóılemniń sońyna lep (!) belgisi qoıylady. Qýaný, ókiný, buıyrý, tile, uran, tańdaný, seskený, ótiný. Bular kóterińki daýyspen oqylady.
Erejeni oqý: Adamnyń kóńil-kúıin, sezimin bildiretin sóılemdi lepti sóılem deımiz. Olar kóterińki daýyspen aıtylady. Lepti sóılemnen soń lep belgisi(!) qoıylady.
3 – jattyǵý. Óleńdi mánerlep oqy, dápterińe kóshirip jaz. Lepti sóılemderdi taýyp oqy.
4 – synyp. 241 - jattyǵýda neni baıqadyńdar?
Búgin bizder kúrdeli sózdiń bir túri qos sózdermen tanysamyz.
Qos sóz degenimiz eki sózdiń qosarlanyp aıtylýynan jasalǵan sózderdi aıtamyz. Qos sózder arasyna defıs qoıylyp jazylady. Mysaly: dúrkin - dúrkin, úp - úlken.
5. Sergitý sáti retinde halyq óleńin daýystap oqytyp shyǵý.
Oqyp bolǵan soń 4 – synyp osy óleńniń ishindegi qos sózderdiń este qalǵandaryn dápterlerine jazdyrtý. 2 – synyp lepti sóılemderdi tabý.
Jymyń – jymyń kúldirgen,
Jyp – jylmaǵaı malta ǵoı.
Malta – malta malta qoı,
Qaıdan shyqtyń aıta ǵoı.
Tentek pispek túskeni – aı,
Kúldir – kúldir piskeni – aı!
Pisip – pisip tolqydy,
Betine maı kólkidi.
4 – synyp. 242 jattyǵýdaǵy qos sózderdi terip jazý, salystyrý, jasalý jolyn baıqatý.
Mysalǵa: býyp – túıip, ydys – aıaq, shyǵar – shyqpas, aıqush - uıqysh, álsin – álsin, bes - alty, oıdym – oıdym, saz – batpaq, ara – arasy, týra – týra.
Aıqush – uıqysh qos sózine nazar aýdartý.
Aldyńǵy (aıqysh) syńarynyń maǵynasy túsinikti, biraq sońǵy syńary jeke túrde qoldanylmaıtyn, ári maǵynasy túsiniksiz qos sózder bolatyndyǵyn, olar maǵynasy kónergen, nemese basqa tilden engen sınonımdes sózder ekenin aıtyp ashý.
2 – synyp.
Alaqaı, qandaı, tamashasózderinqatystyrypsyzbaǵasúıeneotyrypleptisóılemderquraıyq.
6. «Sıqyrly aǵash» oıyny.
Oıynnyń maqsaty: Oqýshylardy suraqqa jaýapb ere bilýge úıretý.
Oıynnyń sharty: Taqtaǵa qatty qaǵazdan jasalǵan alma aǵashy ilinedi. (qyzyl alamalardy 4 – synyp oqýshylary alady, Sózderdiń quramyndaǵy áripterdiń ornyn ózgertý arqyly basqa sóz jasa (Tars-turs, pys - pys, lyp - lyp, qarsh-qursh, Sart - surt, syp - syp, sylp - sylp, syr – syr. Sary almalardy 2 – synyp oqýshylary alady, berilgen sózderge sóılem quraý, sóılemniń úsh túrin qatystyryp) Almalardyń syrtynda bir – bir sóz jazylǵan. Taqtaǵa shyqqan oqýshy almany alyp, tapsyrmany oryndaıdy. Eger oqýshy durys oryndasa, almany ózine qaldyrady. Muǵalim ár oqýshynyń eńbegin aǵalaıdy.
7. Shyǵarmashylyq jumys.
Tapsyrma: Berilgen bir – birine esh uıqasy, qatysy joq sózderdi baılanystyryp sóılem qurastyrý. ( Eki synyp oqýshylary da)
Tapsyrma:
Dombyra, buzaý; Dop, qar.
8. Sabaqty bekitý.
2 – synyp semantıkalyq kartamen jumys
Sóılem túrleri ------------------------------------------- Habarly ------Suraýly ----Lepti
Búgin muz aıdynyna barasyń ba?
Erteń shahmattan jarys bolady.
Alaqaı, búgin meniń týǵan kúnim!
Adamnyń kóńil - kúıin, sezimin bildiretin sóılemdi... deımiz.
Jaýap alý maqsatynda aıtylǵan sóılemdi ... deımiz.
Birdeńe jaıynda habarlaý maqsatynda aıtylǵan ... deımiz.
4 – synyp, tómende berilgen sóılemderdi oqý, qos sózderdi tabý.
Móldir aspanda shókimdeı bult joq. Jol shetinen anda – sanda shoq – shoq qaıyń kezdesedi.
Úırendik.
Qos sózder. Erejesin aıtý. Mysaly:
Qora - qora, búgin - erteń, áke - sheshe, úlken - kishi, alys–jaqyn.
9. Úıge tapsyrma:
10. Baǵalaý.
Synyby: 2 synyp, 4 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Lepti sóılem. Qos sózder
a) bilimdilik: sóılem túrlerin qaıtalaý; lepti sóılemmen tanysý;
- oqýshylarǵa qos sóz týraly túsindirip, jazylý emlesin meńgertý, birikken sózderden ajyrata bilýge daǵdylandyrý;
á) damytýshylyq: zeıinin, oılaý jyldamdyǵyn, este saqtaý qabiletin damytý; izdený, talpyný, arqyly shyǵarmashylyq daǵdysynyń damýyna jaǵdaı jasaý;
b) tárbıelik: úlgi etý, ujym bolyp jumys isteý qabiletterin damytý.
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: suraq – jaýap, túsindirý, áńgimeleý, kórnekilik, salystyrý.
Sabaqtyń kórnekiligi: úlestirmeli qaǵaz,, sýretter, ınteraktıvti taqta
Sabaqtyń barysy:
1. Uıymdastyrý. Oqýshylardyń ázirligin tekserip, nazaryn sabaqqa aýdarý.
Psıhologıalyq daıyndyq
Qaıyrly kún dostym!
Qaıyrly kún qurbym!
Sársenbi kúniń búgin,
Sáttilikke tolsyn!
Búgingi alǵan baǵań
Kileń bestik bolsyn!
2. Úı tapsyrmasyn tekserý. Ár synyp oqýshylary 2 topqa bólinedi.
a) Taqtada tómendegi sózder jazylǵan.
Kóktóbe, Jaqypbek, Kókshetaý.
2 – synyp oqýshylary osy sózderdi qatystyryp (1 - top habarly, 2 – top suraýly ) sóılem qurastyrady.
4 – synyp oqýshylary osy sózderdi sóz quramyna taldaıdy.
Bul qandaı sózder?
- Birikken sóz degenimiz ne?
- Birikken sóz qalaı jasalady?
á) «Sen maǵan, men saǵan» aıdary boıynsha 2 – synyp 2 top bir brinen habarly suraýly sóılem erejerin suraıdy.
4 – synyp. Ár topqa tapsyrma beriledi.
1 – topqa: Sózderdi tolyqtyryp jaz. Bul qanda ısózder?
______qorǵan, saıqy_________, ǵalam_________, eńbek________, tas_____.
2 - topqa: Sózderdi tolyqtyryp jaz. Bul qandaı sózder?
Jeti_______, _______baqan, shań______,________baqa,________muzdaq.
Ótken sabaqty bekitý.
3. Jańa sabaq.
2 – synyp. Oqýlyqpen jumys. Oqýlyqtyń 84 – beti 1 – jattyǵý. Sýret boıynsha tirek sózderdi qoldanyp, áńgime qurastyrý. Sporttyń paıdasy týraly aıtý.
Oqýshylar jumysyn tekserý. Keıbir sóılemderdiń kóńil kúıdi, qýaný, renjýdi bildirip turǵanyna nazar aýdartý.
- Jeńiske jetseń qandaı kóńil kúıde bolasyń?
- Jeńilis tapsań she?
4 – synyp. Slaıdpen jumys. Oqýshylarǵa sýretterdi taldaý arqyly jańa taqyrypty túsindirý.
- Balalar, berilgen sýretke qaraıyq, alýan – alýan qustar, túrli – túrli oıynshyqtar. Alýan – alýan, túrli – túrli sózderi qalaı aıtylyp tur? Iaǵnı qosarlanyp tur.
Búgingi taqyrybymyz qos sózder dep atalady. Mysaly, jalt - jult, alýan - alýan, tasyr – tusyr, gúrs – gúrs, t. b.
4. Oqýlyqpen jumys:
240 - jattyǵý. Óleńdi oqy. Kúrdeli sózderdi tap.
Qora-qora qoı jatyr
Qaryn-qaryn maı jatyr
Túıe-túıe júk jatyr
Aýyl-aýyl el jatyr.
241 – jattyǵý. Eki baǵandaǵy sóılemderdegi qaramen jazylǵan sózderdi salystyryp, maǵynalaryna nazar aýdar.
2 – synyp. 2 – jattyǵý. Óleńdi mánerlep, daýystap oqyp berý. Sońǵy sóılem qandaı daýyspen oqyldy? – Qandaı kóńil – kúımen oqydym? Qandaı tynys belgisi qoıylǵan? Endeshe, bul – sóılemniń úshinshi túri, ol lepti sóılem dep atalady. Adamnyń kóterińki kóńil kúıimen aıtylǵan sóılemdi lepti sóılem deıdi. Lepti sóılemniń sońyna lep (!) belgisi qoıylady. Qýaný, ókiný, buıyrý, tile, uran, tańdaný, seskený, ótiný. Bular kóterińki daýyspen oqylady.
Erejeni oqý: Adamnyń kóńil-kúıin, sezimin bildiretin sóılemdi lepti sóılem deımiz. Olar kóterińki daýyspen aıtylady. Lepti sóılemnen soń lep belgisi(!) qoıylady.
3 – jattyǵý. Óleńdi mánerlep oqy, dápterińe kóshirip jaz. Lepti sóılemderdi taýyp oqy.
4 – synyp. 241 - jattyǵýda neni baıqadyńdar?
Búgin bizder kúrdeli sózdiń bir túri qos sózdermen tanysamyz.
Qos sóz degenimiz eki sózdiń qosarlanyp aıtylýynan jasalǵan sózderdi aıtamyz. Qos sózder arasyna defıs qoıylyp jazylady. Mysaly: dúrkin - dúrkin, úp - úlken.
5. Sergitý sáti retinde halyq óleńin daýystap oqytyp shyǵý.
Oqyp bolǵan soń 4 – synyp osy óleńniń ishindegi qos sózderdiń este qalǵandaryn dápterlerine jazdyrtý. 2 – synyp lepti sóılemderdi tabý.
Jymyń – jymyń kúldirgen,
Jyp – jylmaǵaı malta ǵoı.
Malta – malta malta qoı,
Qaıdan shyqtyń aıta ǵoı.
Tentek pispek túskeni – aı,
Kúldir – kúldir piskeni – aı!
Pisip – pisip tolqydy,
Betine maı kólkidi.
4 – synyp. 242 jattyǵýdaǵy qos sózderdi terip jazý, salystyrý, jasalý jolyn baıqatý.
Mysalǵa: býyp – túıip, ydys – aıaq, shyǵar – shyqpas, aıqush - uıqysh, álsin – álsin, bes - alty, oıdym – oıdym, saz – batpaq, ara – arasy, týra – týra.
Aıqush – uıqysh qos sózine nazar aýdartý.
Aldyńǵy (aıqysh) syńarynyń maǵynasy túsinikti, biraq sońǵy syńary jeke túrde qoldanylmaıtyn, ári maǵynasy túsiniksiz qos sózder bolatyndyǵyn, olar maǵynasy kónergen, nemese basqa tilden engen sınonımdes sózder ekenin aıtyp ashý.
2 – synyp.
Alaqaı, qandaı, tamashasózderinqatystyrypsyzbaǵasúıeneotyrypleptisóılemderquraıyq.
6. «Sıqyrly aǵash» oıyny.
Oıynnyń maqsaty: Oqýshylardy suraqqa jaýapb ere bilýge úıretý.
Oıynnyń sharty: Taqtaǵa qatty qaǵazdan jasalǵan alma aǵashy ilinedi. (qyzyl alamalardy 4 – synyp oqýshylary alady, Sózderdiń quramyndaǵy áripterdiń ornyn ózgertý arqyly basqa sóz jasa (Tars-turs, pys - pys, lyp - lyp, qarsh-qursh, Sart - surt, syp - syp, sylp - sylp, syr – syr. Sary almalardy 2 – synyp oqýshylary alady, berilgen sózderge sóılem quraý, sóılemniń úsh túrin qatystyryp) Almalardyń syrtynda bir – bir sóz jazylǵan. Taqtaǵa shyqqan oqýshy almany alyp, tapsyrmany oryndaıdy. Eger oqýshy durys oryndasa, almany ózine qaldyrady. Muǵalim ár oqýshynyń eńbegin aǵalaıdy.
7. Shyǵarmashylyq jumys.
Tapsyrma: Berilgen bir – birine esh uıqasy, qatysy joq sózderdi baılanystyryp sóılem qurastyrý. ( Eki synyp oqýshylary da)
Tapsyrma:
Dombyra, buzaý; Dop, qar.
8. Sabaqty bekitý.
2 – synyp semantıkalyq kartamen jumys
Sóılem túrleri ------------------------------------------- Habarly ------Suraýly ----Lepti
Búgin muz aıdynyna barasyń ba?
Erteń shahmattan jarys bolady.
Alaqaı, búgin meniń týǵan kúnim!
Adamnyń kóńil - kúıin, sezimin bildiretin sóılemdi... deımiz.
Jaýap alý maqsatynda aıtylǵan sóılemdi ... deımiz.
Birdeńe jaıynda habarlaý maqsatynda aıtylǵan ... deımiz.
4 – synyp, tómende berilgen sóılemderdi oqý, qos sózderdi tabý.
Móldir aspanda shókimdeı bult joq. Jol shetinen anda – sanda shoq – shoq qaıyń kezdesedi.
Úırendik.
Qos sózder. Erejesin aıtý. Mysaly:
Qora - qora, búgin - erteń, áke - sheshe, úlken - kishi, alys–jaqyn.
9. Úıge tapsyrma:
10. Baǵalaý.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
