InfoHub Logo

Mádenıet- adam álemi.Mádenıet kórinisterinde adamdyq parasat,aqyl-oı,izgilik pen ádemilik zattandyrylyp,ıgilikter dúnıesi quralǵan.Sonymen birge mádenıet adam tulǵa deńgeıine kóteretin negizgi qural.

Ál-Farabı aıtqandaı, adam – «haıýanı madanı», ıaǵnı, adam mádenıetti jan.
Adam – tabıǵat týyndysy jáne ol úshin tabıǵı orta máńgilik qajettilik bolyp qalady. Mádenıet adamnan tabıǵatty bólip alady degen pikir qansha ret aıtylsa da, adamnyń tabıǵı shyǵarmashylyqtyń eń joǵary úlgisi ekenine kúmán joq. I.Gerderdiń tilimen aıtqanda, adam – tabıǵattyń birinshi azattyq alǵan pendesi.

Ǵasyrlar – adamnyń mádenı damýynyń kýási. Biraq osy alǵa qaraı jyljý Jer-Anaǵa ár ýaqytta jaıly bola bermedi. Adam qorshaǵan ortany ózine yńǵaıly turaqqa aınaldyrýǵa tyrysty, alaıda osy belsendilik kóp jaǵdaıda tabıǵatty kúızeltip, quldyratyp jiberdi.
Adam jáne mádenıet máselesin tereńdete túsetin taǵy bir jaıt adamnyń qabilettiligine, jan-jaqtylyǵyna, sheksizdigine baılanysty. K.Popper aıtqandaı, adam birdeı úsh dúnıege: fızıkalyq, mentaldyq (psıhıkalyq) jáne ıdeıaldyqqa jatady. Sonda mádenıet osylardyń qaısysymen kóbirek anyqtalady degen zandy suraq týady. Eger biz mádenıetti tek materıaldyq jáne rýhanı bólikterge bólýdiń qaradúrsin sheńberinen shyǵa alsaq, onda mádenıettiń óziniń ishki maǵynasynda ıdealdy ekendigine kózimiz jetedi. Sebebi, adamdy qorshaǵan zattar, dúnıe — bul mádenıettiń syrtqy kórinisi ǵana, onyń máni — rýhanılyqty adam áreketiniń nátıjesinde zattandyrýda jatyr. Mádenıettiń ishki máni qoǵamdaǵy ómir súrip jatqan adamdardyń ózindik sanasynda, parasattylyq sezimderinde, rýhanı izdenisterinde aıqyndalady.
J.P.Sartrlyq kósemsózdi qaıtalasaq, adam álemge erkin jiberilgen, ol eriktilik jazasyna kesilgen. Osy sıpatta mádenıettiń qupıasy — adamdaǵy «Mendik». Odan syrtqa erekshe bir nur — azattyq, jaýapkershilik, adamgershilik sáýlesi nur shashyp tur. Mádenıette adam ǵajap bıik deńgeıge kóteriledi. Mádenıet degenimiz meniń ómirim, menen bólingen, men ólgennen keıin de tiri bolatyn meniń shyǵarmashylyǵym.
Qoǵam — álemniń bir bóligi, belgili bir maqsattardy iske asyrý jolynda áreket etip jatqan sýbektilerdiń (tulǵalardyń, toptardyń, etnostardyń, memleketterdiń) baılanys nysandary. Iaǵnı, qoǵam uǵymyndaǵy negizgi másele — adam jáne onyń uıymdasý nysandary, bul rette qoǵamdy zertteıtin basty ilimdi áleýmettaný dep ataıdy.
 
Adamǵa eń qıyny — adam bolý. Al onyń negizgi sharttarynyń biri retinde izgilik pen zulymdyq, aqıqat pen jalǵandyq, ádilettilik pen óktemdik, bodandyq pen azattyq, sulýlyq pen usqynsyzdyq arasyndaǵy adamnyń tańdaýyn alamyz. Sonyń nátıjesinde jeke tulǵada ózindik sana turaqtalady, ol ozyq mádenıet úlgilerin óz boıyna sińiredi. Jalpy alǵanda, mádenıettiń alǵa basýy degenimiz dúnıejúzilik tarıhtyń adam úshin, onyń múddeleri men ózindik maqsattary baǵytynda tolyqqandy ashylýy bolyp tabylady.

Kóne zamanda «kúltýra» degen uǵym «jerdi óńdeý» degen maǵynany bergen. Keıinirek, dálirek aıtqanda, Sıseronnyń eńbekterinde (b.e.d. 45 j.) bul sózdiń maǵynasy tereńdep, «jandy jetildirý» degen uǵymdy bildirdi. Ýaqyt ótken saıyn eýropalyq tilderde mádenıet sózi «bilim berý», «damý», «qabilettilik», «qurmetteý» sıaqty maǵynalarǵa ıe bola bastady.

Kóne zamannan bastap HİH ǵasyrdyń aıaǵyna deıingi mádenıettanymdyq oıdyń damýyn ǵylymı turǵydan qarastyra otyryp, mynandaı qysqasha qorytyndylar jasaýǵa bolady.

Mádenıettaný mamandyǵy 2-kýrs stýdenti Shamsýdın Aqnıet Óndiristik tájirıbe jetekshisi Esbolova M.A.

---