Mádenıet-bilimmen
OQO, Sozaq aýdany,
«Sholaqqorǵan» jalpy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Ótepov Talǵat Rázimhanuly
Alǵy sóz
Búgingi zaman talaby ónerli, bilimdi, týǵan eliniń ozyq mádenıetinen sýsyndaǵan jigerli jastardy tárbıeleý bolyp otyr. Qoǵamnyń mádenıet deńgeıi bilimmen anyqtalary sózsiz.
Sizderge usynylyp otyrǵan «Mádenıet - bilimmen» atty ıntellektýaldyq shoý baǵdarlamasynyń maqsaty da osynda.
Mádenıettiń ár salasyn qamtyǵan dýmandy saıysta oqýshylar ónerdiń bes tarmaǵy boıynsha saıysqa túsedi. Ádebıet, mýzyka, sýret, músin, teatr óneri boıynsha berilgen suraqtar men tapsyrmalardy oryndaýǵa kúsh salady.
«Mádenıetsiz el - máńgúrt el, ádebıetsiz el - ádepsiz el, bilimsiz el - biliksiz el, ónersiz el - órissiz el, ǵylymsyz el - julynsyz el» dep túsinetin halyq úshin dál osyndaı tárbıelik qasıeti mol baǵdarlamalardyń mańyzy zor.
Mádenıet - bilimmen /ıntellektýaldyq shoý/
Maqsaty: Óner álemin, bilim - ǵylym dúnıesin, mádenıetimizdiń tarıhyn tereń bilýge baýlý, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý, estetıkalyq talǵamyn arttyrý t. b.
Júrgizilý barysy:
1. Umtylyńyz qalyspaı (topty tanystyrý)
2. Ádebıet - sóz óneri (ádebıet salasy boıynsha)
3. Án - kóńildiń ajary (án jáne mýzyka salasy boıynsha)
4. Barmaǵynan bal tamǵan (músin óneri boıynsha)
5. Beıneler syry (Beıneleý óneri boıynsha)
6. Sahna - ómir (teatr óneri boıynsha)
/ Shoý ótetin oryn bezendiriledi. Jarysqa qatysatyn toptardyń aty («Bolashaq», «Dáýir») jazylady. Toptyń upaılaryn kórsetip otyratyn ekran ilinedi. Shoý ótetin orynǵa eki ústel qoıylyp, ústine qaǵaz, qalamdar aldyn ala daıyndalyp qoıylady. Ár toptan 5 - 6 oqýshy qatysady. Aınalany bezendirý úshin ár óner salasyna baılanysty aıtylǵan qanatty sózder ilinedi:
Mádenıetti kóterý úshin mádenıet tarıhyn, adamzattyń barlyq mádenı murasyn bilý kerek.
M. I. Kalının
Bilim – ishtegi nur,
Óner - syrtqa salynǵan túr.
T. İztileýov
Muralardyń eń qymbaty - sóz, asyl sóz máńgi jasaıdy
Ǵ. Mustafın
Án - halyq úni, onyń shyndyǵy, oıy men sezimi.
Jambyl
Barmaǵyńnan bal tamǵan sheber bolǵyń kelse, barmaqtaıyńnan mashyqtan.
A. P. Chehov
Sýretshi - óz eliniń sezimtaly, onyń qulaǵy, kózi men júregi.
M. Gorkıı
Teatr negizi - dramatýrgıa.
B. Nurpeıis
Júrgizýshi: Armysyzdar qadirli qonaqtar, ustazdar, oqýshylar!
Ózderińizge belgili, óz erteńin, óz urpaǵyn órkenıet órinen kórgisi keler el mádenıetine tór usynady. Qoǵamnyń mádenıet deńgeıi bilimmen anyqtalary sózsiz. Bilimdi qoǵam - mádenıetti qoǵam.
Búgin jalpy óner álemin janyndaı súıgen oqýshylar ıntellektýaldyq shoýǵa kelip otyr. Olaı bolsa joǵary synyp oqýshylarynan quralǵan eki topty ortaǵa shaqyramyz. /Eki top kezekpen shaqyrylady. Óz ústelderine jaıǵasady./
Júrgizýshi: Biz búgin mádenıettiń bes salasy boıynsha tapsyrmalar beremiz. Ár saıystan soń qazylar alqasy upaı sanyn berip otyrady. Upaılary kórsetilip, ár saıystan soń qortyndysy berilip otyrady. Olaı bolsa, qazylar alqasynyń múshelerimen tanys bolyńyzdar.
/Qazylar alqasynyń músheleri tanystyrylady. Quramyna múmkindiginshe óner salasynan habary bar bilikti mamandar alynady./
Júrgizýshi: Sonymen saıysymyzdyń alǵashqy túri -«Umtylyńyz qalyspaı» dep atalady./ Saıystyń ár túri bastalǵanda, ekrannan kórsetip otyrady. Eki top ózderin tanystyryp ótedi. Qazylar upaıyn beredi./
Júrgizýshi: Kelesi saıys túrleriniń árqaısysynda eki tapsyrma beriledi. Teorıalyq jáne praktıkalyq. Sonymen saıysymyzdyń kelesi túri «Ádebıet - sóz óneri». Alǵashqy tapsyrma suraqqa jaýap berý.
Ústel ústine birneshe suraqtar men tapsyrmalar jazylǵan kespe qaǵazdar qoıylady. Top músheleri alǵan suraǵyna 30 sekýnd ishinde aqyldasyp, gong urylǵan soń, top músheleriniń biri jaýap beredi.
/ Suraqtar úlgisi:
1. Ádebıettiń tekterin ata.
2. Jergilikti aqyn, jazýshylar, olardyń eńbekteri.
3. Kórkem shyǵarmalarǵa baılanysty qandaı fılmder túsirilgen?
4. M. Áýezov jaıly estelik aıt.
5. S. Seıfýllınniń qandaı ánderi bar.
6. Kórermen suraǵy /kórermender qoıady/ t. b./
Júrgizýshi: Endi saıystyń osy túrinen ekinshi tapsyrma beriledi. Ol - berilgen uıqasqa óleń shyǵarý.
/ Úlgisi:
................................................................. kúnim,
................................................................. úniń,
..........................................................................
................................................................. tiliń./
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń 3 - túri - «Án - kóńildiń ajary». Alǵashqy tapsyrmamyz - suraqqa jaýap berý.
/Suraq úlgisi:
1. Qazaqtyń alǵashqy bulbul ánshileri.
2. Álemdik án baıqaýlarynyń qazaqstandyq jeńimpazdary
3. Shámshiniń bir ánin oryndaý
4. Sýrettegi kim? /ánshi, kompozıtorlardyń
sýreti beriledi/
5. Daýystyń qandaı túrleri bar?
6. Kórermen suraǵy t. b. /
Júrgizýshi: Osy saıysymyzdyń praktıkalyq tapsyrmasy - qazaq ánshilerine parodıa jasaý. /Tapsyrma aldyn ala úıge berilip qoıylady.
Saıystyń bul túriniń de qorytyndysy aıtylyp, upaılary ekranda kórsetiledi./
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń 4 - túri -«Barmaǵynan bal tamǵan». Alǵashqy tapsyrma – suraqtar men tapsyrmalar.
/Úlgisi: 1. Qazaqtyń ataqty músinshileri.
2. Elimizdegi sáýletti ǵımarattardy ata.
3. Dombyranyń qurylysyn aıtyp ber.
4. Myna músin qaı jerde, kimge arnalyp soǵylǵan?/sýretter beriledi/
5. Kompozısıa degen ne?
6. Kórermen suraǵy t. b./
Júrgizýshi: Ekinshi tapsyrmamyz – «Tórt túlik» taqyrybynda qaǵaz, ermeksaz t. b. materıaldardy qatystyryp kompozısıa jasaý. Ózderi jasaǵan músindi túsindiredi, qorǵaıdy.
/Taqyryp aldyn ala úıge beriledi. Sulbalaryn úıden jasap kelip, osy jerde qurastyrady. Oqýshylar kompozısıamen aınalysqanda, ýaqytty bosqa ótkizbes úshin kórermenderge túrli suraqtar qoıyp, durys jaýap bergenderge syılyqtar usynylady./
Júrgizýshi: Saıystyń kelesi túri - «Beıneler syry». Alǵashqy tapsyrma - suraqtarǵa jaýap berý.
/Suraq úlgisi: 1. Qazaqstannyń Týy men Eltańbasyn sıpattap ber.
2. Jıvopıs, natúrmort degenimiz ne?
3. Grafıka degenimiz ne?
4. Qazaqtyń halyq sýretshilerin ata.
5. Aýdanymyzda qandaı sýretshiler bar?
6. Kórermen suraǵy t. b./
Júrgizýshi: Osy sala boıynsha ekinshi tapsyrma - mektep ómirine ázil sýret salý. Sýret salýǵa top músheleri túgel qatysady. 5 mınýt ýaqyt beriledi. Salǵan sýretterin túsindiredi. qorǵaıdy./Upaıy beriledi/
Júrgizýshi: Búgingi saıysymyzdyń sońǵy túri - «Sahna - ómir».
Alǵashqy tapsyrmamyz – pikirtalas. Qazir «Ártis bolýdyń paıdaly jaqtary», «Ártis bolýdyń zıandy jaqtary» degen taqyryptar usynylady. Eki top tańdap alǵan taqyryptary tóńireginde pikirtalastyrady. Top músheleriniń taqyrypty qorǵaýdaǵy sóz sheberlikteri, oı - óristeri t. b. baǵalanady.
Júrgizýshi: Sońǵy saıystyń ekinshi tapsyrmasy - mektep ómirinen shaǵyn sahnalyq qoıylym kórsetý.
/Eki toptyń qorytyndy upaıy aıtylyp, syılyqtar tapsyrylady. Sońynda eki toptyń da músheleri birigip, shoýǵa arnalyp jazylǵan «Mádenıet - bilimmen» atty ándi oryndaıdy. Bul án «Qazaqy dastarqanym» ánimen oryndalady.
Án mátini:
Sharyqtap ónerimen,
Jasaıdy eldigimiz.
Tasytyp kemerinen,
Jalǵaıtyn biz bolamyz
Mádenıet - bilimmenen
Kórkeıer qolymyzda.
q/sy Mádenıet - kúnim meniń
Nur shashar jolymyzǵa.
Mádenıet oshaqtaryn
Usyndyq tórimizge.
Qushaqqa alsaq bárin,
Qut bolar bárimizge
Mektebim - altyn uıam
Bilimniń nárin bergen.
Oıymda san myń qıal
Ózińsiń tálim bergen
/sońy/
«Sholaqqorǵan» jalpy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti pániniń muǵalimi
Ótepov Talǵat Rázimhanuly
Alǵy sóz
Búgingi zaman talaby ónerli, bilimdi, týǵan eliniń ozyq mádenıetinen sýsyndaǵan jigerli jastardy tárbıeleý bolyp otyr. Qoǵamnyń mádenıet deńgeıi bilimmen anyqtalary sózsiz.
Sizderge usynylyp otyrǵan «Mádenıet - bilimmen» atty ıntellektýaldyq shoý baǵdarlamasynyń maqsaty da osynda.
Mádenıettiń ár salasyn qamtyǵan dýmandy saıysta oqýshylar ónerdiń bes tarmaǵy boıynsha saıysqa túsedi. Ádebıet, mýzyka, sýret, músin, teatr óneri boıynsha berilgen suraqtar men tapsyrmalardy oryndaýǵa kúsh salady.
«Mádenıetsiz el - máńgúrt el, ádebıetsiz el - ádepsiz el, bilimsiz el - biliksiz el, ónersiz el - órissiz el, ǵylymsyz el - julynsyz el» dep túsinetin halyq úshin dál osyndaı tárbıelik qasıeti mol baǵdarlamalardyń mańyzy zor.
Mádenıet - bilimmen /ıntellektýaldyq shoý/
Maqsaty: Óner álemin, bilim - ǵylym dúnıesin, mádenıetimizdiń tarıhyn tereń bilýge baýlý, shyǵarmashylyq qabiletterin damytý, estetıkalyq talǵamyn arttyrý t. b.
Júrgizilý barysy:
1. Umtylyńyz qalyspaı (topty tanystyrý)
2. Ádebıet - sóz óneri (ádebıet salasy boıynsha)
3. Án - kóńildiń ajary (án jáne mýzyka salasy boıynsha)
4. Barmaǵynan bal tamǵan (músin óneri boıynsha)
5. Beıneler syry (Beıneleý óneri boıynsha)
6. Sahna - ómir (teatr óneri boıynsha)
/ Shoý ótetin oryn bezendiriledi. Jarysqa qatysatyn toptardyń aty («Bolashaq», «Dáýir») jazylady. Toptyń upaılaryn kórsetip otyratyn ekran ilinedi. Shoý ótetin orynǵa eki ústel qoıylyp, ústine qaǵaz, qalamdar aldyn ala daıyndalyp qoıylady. Ár toptan 5 - 6 oqýshy qatysady. Aınalany bezendirý úshin ár óner salasyna baılanysty aıtylǵan qanatty sózder ilinedi:
Mádenıetti kóterý úshin mádenıet tarıhyn, adamzattyń barlyq mádenı murasyn bilý kerek.
M. I. Kalının
Bilim – ishtegi nur,
Óner - syrtqa salynǵan túr.
T. İztileýov
Muralardyń eń qymbaty - sóz, asyl sóz máńgi jasaıdy
Ǵ. Mustafın
Án - halyq úni, onyń shyndyǵy, oıy men sezimi.
Jambyl
Barmaǵyńnan bal tamǵan sheber bolǵyń kelse, barmaqtaıyńnan mashyqtan.
A. P. Chehov
Sýretshi - óz eliniń sezimtaly, onyń qulaǵy, kózi men júregi.
M. Gorkıı
Teatr negizi - dramatýrgıa.
B. Nurpeıis
Júrgizýshi: Armysyzdar qadirli qonaqtar, ustazdar, oqýshylar!
Ózderińizge belgili, óz erteńin, óz urpaǵyn órkenıet órinen kórgisi keler el mádenıetine tór usynady. Qoǵamnyń mádenıet deńgeıi bilimmen anyqtalary sózsiz. Bilimdi qoǵam - mádenıetti qoǵam.
Búgin jalpy óner álemin janyndaı súıgen oqýshylar ıntellektýaldyq shoýǵa kelip otyr. Olaı bolsa joǵary synyp oqýshylarynan quralǵan eki topty ortaǵa shaqyramyz. /Eki top kezekpen shaqyrylady. Óz ústelderine jaıǵasady./
Júrgizýshi: Biz búgin mádenıettiń bes salasy boıynsha tapsyrmalar beremiz. Ár saıystan soń qazylar alqasy upaı sanyn berip otyrady. Upaılary kórsetilip, ár saıystan soń qortyndysy berilip otyrady. Olaı bolsa, qazylar alqasynyń múshelerimen tanys bolyńyzdar.
/Qazylar alqasynyń músheleri tanystyrylady. Quramyna múmkindiginshe óner salasynan habary bar bilikti mamandar alynady./
Júrgizýshi: Sonymen saıysymyzdyń alǵashqy túri -«Umtylyńyz qalyspaı» dep atalady./ Saıystyń ár túri bastalǵanda, ekrannan kórsetip otyrady. Eki top ózderin tanystyryp ótedi. Qazylar upaıyn beredi./
Júrgizýshi: Kelesi saıys túrleriniń árqaısysynda eki tapsyrma beriledi. Teorıalyq jáne praktıkalyq. Sonymen saıysymyzdyń kelesi túri «Ádebıet - sóz óneri». Alǵashqy tapsyrma suraqqa jaýap berý.
Ústel ústine birneshe suraqtar men tapsyrmalar jazylǵan kespe qaǵazdar qoıylady. Top músheleri alǵan suraǵyna 30 sekýnd ishinde aqyldasyp, gong urylǵan soń, top músheleriniń biri jaýap beredi.
/ Suraqtar úlgisi:
1. Ádebıettiń tekterin ata.
2. Jergilikti aqyn, jazýshylar, olardyń eńbekteri.
3. Kórkem shyǵarmalarǵa baılanysty qandaı fılmder túsirilgen?
4. M. Áýezov jaıly estelik aıt.
5. S. Seıfýllınniń qandaı ánderi bar.
6. Kórermen suraǵy /kórermender qoıady/ t. b./
Júrgizýshi: Endi saıystyń osy túrinen ekinshi tapsyrma beriledi. Ol - berilgen uıqasqa óleń shyǵarý.
/ Úlgisi:
................................................................. kúnim,
................................................................. úniń,
..........................................................................
................................................................. tiliń./
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń 3 - túri - «Án - kóńildiń ajary». Alǵashqy tapsyrmamyz - suraqqa jaýap berý.
/Suraq úlgisi:
1. Qazaqtyń alǵashqy bulbul ánshileri.
2. Álemdik án baıqaýlarynyń qazaqstandyq jeńimpazdary
3. Shámshiniń bir ánin oryndaý
4. Sýrettegi kim? /ánshi, kompozıtorlardyń
sýreti beriledi/
5. Daýystyń qandaı túrleri bar?
6. Kórermen suraǵy t. b. /
Júrgizýshi: Osy saıysymyzdyń praktıkalyq tapsyrmasy - qazaq ánshilerine parodıa jasaý. /Tapsyrma aldyn ala úıge berilip qoıylady.
Saıystyń bul túriniń de qorytyndysy aıtylyp, upaılary ekranda kórsetiledi./
Júrgizýshi: Saıysymyzdyń 4 - túri -«Barmaǵynan bal tamǵan». Alǵashqy tapsyrma – suraqtar men tapsyrmalar.
/Úlgisi: 1. Qazaqtyń ataqty músinshileri.
2. Elimizdegi sáýletti ǵımarattardy ata.
3. Dombyranyń qurylysyn aıtyp ber.
4. Myna músin qaı jerde, kimge arnalyp soǵylǵan?/sýretter beriledi/
5. Kompozısıa degen ne?
6. Kórermen suraǵy t. b./
Júrgizýshi: Ekinshi tapsyrmamyz – «Tórt túlik» taqyrybynda qaǵaz, ermeksaz t. b. materıaldardy qatystyryp kompozısıa jasaý. Ózderi jasaǵan músindi túsindiredi, qorǵaıdy.
/Taqyryp aldyn ala úıge beriledi. Sulbalaryn úıden jasap kelip, osy jerde qurastyrady. Oqýshylar kompozısıamen aınalysqanda, ýaqytty bosqa ótkizbes úshin kórermenderge túrli suraqtar qoıyp, durys jaýap bergenderge syılyqtar usynylady./
Júrgizýshi: Saıystyń kelesi túri - «Beıneler syry». Alǵashqy tapsyrma - suraqtarǵa jaýap berý.
/Suraq úlgisi: 1. Qazaqstannyń Týy men Eltańbasyn sıpattap ber.
2. Jıvopıs, natúrmort degenimiz ne?
3. Grafıka degenimiz ne?
4. Qazaqtyń halyq sýretshilerin ata.
5. Aýdanymyzda qandaı sýretshiler bar?
6. Kórermen suraǵy t. b./
Júrgizýshi: Osy sala boıynsha ekinshi tapsyrma - mektep ómirine ázil sýret salý. Sýret salýǵa top músheleri túgel qatysady. 5 mınýt ýaqyt beriledi. Salǵan sýretterin túsindiredi. qorǵaıdy./Upaıy beriledi/
Júrgizýshi: Búgingi saıysymyzdyń sońǵy túri - «Sahna - ómir».
Alǵashqy tapsyrmamyz – pikirtalas. Qazir «Ártis bolýdyń paıdaly jaqtary», «Ártis bolýdyń zıandy jaqtary» degen taqyryptar usynylady. Eki top tańdap alǵan taqyryptary tóńireginde pikirtalastyrady. Top músheleriniń taqyrypty qorǵaýdaǵy sóz sheberlikteri, oı - óristeri t. b. baǵalanady.
Júrgizýshi: Sońǵy saıystyń ekinshi tapsyrmasy - mektep ómirinen shaǵyn sahnalyq qoıylym kórsetý.
/Eki toptyń qorytyndy upaıy aıtylyp, syılyqtar tapsyrylady. Sońynda eki toptyń da músheleri birigip, shoýǵa arnalyp jazylǵan «Mádenıet - bilimmen» atty ándi oryndaıdy. Bul án «Qazaqy dastarqanym» ánimen oryndalady.
Án mátini:
Sharyqtap ónerimen,
Jasaıdy eldigimiz.
Tasytyp kemerinen,
Jalǵaıtyn biz bolamyz
Mádenıet - bilimmenen
Kórkeıer qolymyzda.
q/sy Mádenıet - kúnim meniń
Nur shashar jolymyzǵa.
Mádenıet oshaqtaryn
Usyndyq tórimizge.
Qushaqqa alsaq bárin,
Qut bolar bárimizge
Mektebim - altyn uıam
Bilimniń nárin bergen.
Oıymda san myń qıal
Ózińsiń tálim bergen
/sońy/
You Might Also Like
