InfoHub Logo

I. Mamandyqqa kirispe

Mádenıettaný - naǵyz mádenıetti baǵalaýshylardyń kásibi dep bilemin. Bul kásip sırek, biraq kúndelikti ómir men qoǵamda mańyzy men kómegi óte joǵary. Degenmen bul mamandyq suranysqa ıe emes degendi bildirmeıdi. Mádenıettaný - mádenıet salasyn túgel qamtıdy, ol mádenıet tarıhyn, onyń damý zańdylyqtary men teorıalaryn, mádenı prosester men qubylystardyń ózara baılanysyn, mádenı murany ashý jáne saqtaý salasy.

Mamandyqtyń paıdasy - ol barlyq  esikterdi ashady, óıtkeni mádenıet kez kelgen jerde qajet. Sonymen qatar, óz elin álemdik arenada tanytýǵa múmkindik beredi, al óz kezeginde bul óz memleketimizdiń bet-beınesi sıaqty bolý degendi bildiredi. Meniń oıymsha oqýǵa degen keremet qyzyǵýshylyq dál osy jerde týady, óıtkeni bul salada damyp, jańa baılanystar, adamdar taba alasyń, osy adamdardyń arqasynda ózińdi pazl sekildi qurastyra alasyń, jyl saıyn ósip, tek jaqsy men paıdalyny boıyńa sińirýge tyrysasyń.

«Mádenıet» sózi álemniń barlyq derlik tilderinde kezdesedi. Ol adamnyń maqsatqa saı is-áreket prosesinde óndirý, ósirý, jetildirý degendi bildiredi. Qazirgi kezeńde árbir azamattyń joǵary mádenıetin nyǵaıtý máselesi erekshe ózekti bolyp otyr. Ol – qoǵam azamatynyń tulǵalyq damýynyń negizgi nátıjesi bolýy tıis is-áreket, sezim men nıetiniń joǵary mádenıeti, jeke tulǵanyń jáne qoǵamnyń rýhanı qundylyqtarynyń ıdeıasy.

Mádenıettanýdyń mańyzdylyǵy, eń aldymen, onyń mádenıettiń mánin ashyp kórsetýimen, onyń qoǵamdyq ómirdegi rólin ashýymen, tarıhı damý vektory qandaı bolýy ekendigi týraly naqty túsinik alýǵa múmkindik berýimen anyqtalady, sondaı-aq, jeke adamnyń jáne búkil qoǵamnyń kúsh-jigeri qandaı maqsattarǵa shoǵyrlanýy kerek ekenin zertteıdi.

II. Mádenıettanýdyń ǵylym jáne oqý páni retindegi ózektiligi týraly

Tájirıbe kórsetkendeı, belgili bir dúnıetanymdyq dástúrde tárbıelengen adamdardyń kópshiligi bul róldi óte jeńildetilgen túrde qabyldaıdy, al kóp jaǵdaıda qate. Mádenıet álemine kirýdi olar, eń aldymen, adamnyń oı-órisin keńeıtý quraly, joǵary áleýmettik mártebege ıe bolý joly, praktıkalyq turǵydan kóptegen jáne óte paıdaly baılanystar alýdyń sharty retinde qarastyrady. Olardyń kózqarasy boıynsha, mádenıetti adam bolý jaǵymdy ǵana emes, sonymen qatar paıdaly, ıaǵnı  buqaralyq sananyń belgili bir oılaý mehanızmi bar, óıtkeni belgili bir bilim, minez-qulyq, qundylyq baǵdary bar adam erekshe kózqarasqa, ózara qarym-qatynas pen qoldaýǵa senim arta alady.

Shynynda da, mádenıet álemine ený, mádenı qundylyqtardyń belgili bir jıyntyǵyn meńgerý bizge tulǵanyń mártebesin anyqtaý máselesin sheshýge múmkindik beredi. Degenmen, mádenıettiń fýnksıalary munymen shektelmeıdi. Bul týraly 17 ǵasyrdyń oıshyldary burynnan biletin, atap aıtqanda, mádenıet jeke adamnyń da, jalpy adamzat balasynyń bolmys maqsaty degen tezısti birinshi ret negizdegen Ian Amos Komenskıı. Kórnekti cheh oıshylynyń kózqarasy boıynsha mádenıet únemi rýhanı jetilý bolyp tabylady. Onyń arqasynda qudaılyq aqıqattyń ashylýy júzege asatyn, ǵalammen tolyqtaı qosylatyn aǵartýshylyq satysyna qol jetkiziledi. Onyń paıymdaýynsha, mádenıettiń arqasynda álemdegi qoǵamdyq ómirde úılesimdilikke qol jetkizýge, adamzatty soǵys qasiretinen, dinı ekstremızm men tózimsizdikten qutqarýǵa múmkindik týady. Cultura universalis – adamzattyń ámbebap mádenıeti – adamzat balasynyń taǵdyryn anyqtaıtyn faktor. Sonyń arqasynda ulttyq oqshaýlaný men etnıkalyq tarlyqty ǵana emes, sonymen birge belgili bir jeke tulǵa bolmysynyń shekteýliligin jeńýge bolady.

Osylaısha, mádenıettaný ótkenniń de, qazirgi kezdiń de kórnekti oıshyldardyń eńbekterinde kezdesetin mádenıettiń shynaıy mánin ashýǵa kómektesedi. Mádenı bilimniń jıyntyǵyn ıgergen adam eshqashan adamzat balasynyń ómir súrýiniń máni materıaldyq ıgilikterdi jınaqtaýdan nemese tehnıkalyq qýatty arttyrýdan nemese saıası uıymnyń belgili bir túrin qurýdan nemese bóten planetalardy jaýlap alý men otarlaýdan turady dep eshqashan qate tujyrym jasamaıdy. Ol úshin mádenıet qashanda basty qundylyq, al mádenı baılyqty saqtaý jáne arttyrý is-árekettiń baǵdary bolyp qala bermek.

Biraq mádenıettaný ǵylymynyń mańyzy munymen shektelmeıdi.

Ózderińiz biletindeı, búgingi kúnniń shyndyǵy – únemi tereńdep bara jatqan ekologıalyq daǵdarys. Bizdiń zamanymyzdyń jetekshi ekologtarynyń boljamdary boıynsha, óte qysqa merzim ishinde, eń kóbi birneshe ondaǵan jyldarǵa baǵalanǵan, qorshaǵan ortadaǵy qaıtymsyz ózgerister úderisine baılanysty adamzat óziniń joıylý qaýpine tap bolady, bul ekosferaǵa antropogendik júktemeniń ruqsat etilgen sheginen asyp ketýinen týyndady. Olardyń pikirinshe, taza aýa, aýyz sý, gerbısıdtermen ýlanbaǵan azyq-túlik ónimderi jaqyn tarıhı bolashaqta strategıalyq taýarlarǵa aınalady, bul halyqaralyq jaǵdaıdy kúrt ýshyqtyrady, ózderiniń bıologıalyq ómir súrý máselesin sheshý qajettiligi úshin elder men halyqtar arasyndaǵy shıelenisterdiń tutas tizbeginiń alǵysharty bolady. Kóptegen zertteýshiler, sonyń ishinde mádenıettaný ǵylymynyń negizin qalaýshy Leslı Ýaıt qazirgi daǵdarys jaǵdaıynyń sebebin hrıstıandyq álemdik dinge aınalǵannan beri tabıǵattan óziniń shyǵarmashylyq qabiletterin qoldaný órisin ǵana kórgen «faýst órkenıeti» adamynyń negizgi kózqarastarynan izdeý kerek dep sanaıdy.

Mádenıettaný mádenıet pen tabıǵattyń araqatynasyn basqasha túsindirýdi usynady, ol buqaralyq sanada ornyqqan jáne qazirgi zaman adamynyń logıkasyn anyqtaıtyn stereotıptik sheshimderden túbegeıli erekshelenedi.

Sonymen, mádenıettaný búginde ártúrli jeke ǵylymdar ókili jınaqtaǵan mádenıet týraly bilimdi júıelendiretin jáne belgili bir dárejede biriktiretin ǵylym retinde áreket etedi. Mádenıet fılosofıasy da, mádenıet áleýmettanýy da, óner tarıhy nemese ádebıettaný ǵylymy da mádenıet týraly jınaqtalǵan bilim qoryn bir deńgeıden joǵary deńgeıde túsiný qajet bolǵanymen bul rólge eshqashan talap ete almaıdy. Shyndyǵynda, dál osy faktini júzege asyrý bir kezderi Leslı Ýaıtty mádenıettaný dep ataǵan jańa ǵylymdy qurýǵa ıtermeledi.

Maqala avtory: «Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti», «Fılosofıa jáne saıasattaný fakúlteti», «Dintaný jáne mádenıettaný kafedrasy», «6B03102 - Mádenıettaný» bilim berý baǵdarlamasy, 3 kýrs stýdenti Ólmesova Arýjan

Praktıka jetekshisi: Kýderına A.N.

---