InfoHub Logo

İ. Kirispe
Zertteý jumysynyń ózektiligi:
Daýylpaz aqyn Maǵjan Jumabaevtyń ómirden óz ornyn anyq taýyp, artyna óshpes mol mura qaldyrǵanyn anyq bilemiz. Onyń lırık aqyn ekeni de barshaǵa aıan. Lırıkalyq óleńderi de óte mol. Qazirgi tańda Maǵjan jyrlary keńinen nasıhattalýda. Mektep baǵdarlamasynan da bilemiz. Maǵjannyń “Sholpy” atty óleńinde qazaq qyzynyń ón boıyna jarasqan áshekeı buıymdarynyń biri – sholpyny óte taza shynaıy sýretteýi baıqalady. Sondyqtan Maǵjannyń “Sholpy” óleńin oqı otyra, halqymyzdyń tarıhı qundylyǵy sanalatyn sholpynyń tárbıelik máni men onyń túrlerin keńirek tanystyra ketýdi jón kórdim.

Zertteý jumysynyń maqsaty:
Maǵjannyń “Sholpy” óleńi arqyly qazaq halqynyń kóneden qalǵan áshekeı buıymy ekenin dáleldeý;
Sholpynyń túrlerin anyqtap, onyń tarıhı qundylyǵyn zertteı otyryp, tárbıelik mániniń óte joǵary deńgeıde ekenin dáleldeý:

Zertteý jumysynyń mindetteri:
o Maǵjan Jumabaevtyń “Sholpy” óleńin oqyp taldaý;
o Sholpynyń túrlerin anyqtap, jasalý jolyna toqtalyp, zertteý jumystaryn júrgizý;
o Sholpynyń tárbıelilik mánin uǵyný;
o Jınalǵan materıaldardy bir júıege keltirý;
o Sholpy týraly jazǵan aqyn - jazýshylardyń, sazgerlerdiń
shyǵarmalarymen tanysý;

Ǵylymı jobanyń zertteý ádisi:
- Jınaqtaý, toptaý;
- Salystyrý;
- Ózindik oı topshylaý;

Boljam: Eger biz Maǵjan Jumabaevtyń “Sholpy” atty óleńin keńinen nasıhattasaq, bul ulttyq áshekeı buıymnyń qazaq qyzdary arasynda keńinen qoldanysqa enýine jol ashar edik.

Nátıjesi men qorytyndysy:
o Sholpyny tek qana qyz balalar men boıjetkender taǵady;
o Qazaqtyń áshekeı buıymy sholpynyń syńǵyry qara nıetti kúshterden saqtaıdy;
o Sholpy arqyly qyzdyń jasyn, áleýmettik tobyn, qaı jaqtan ekendigin ańǵarýǵa bolady;
-5-
Ǵylymı jumystyń praktıkalyq qoldaný salalary: Taqyryp negizinde jınaqtalǵan materıaldar tarıh, qazaq tili, ádebıet pánderinde qosymsha retinde qoldanýǵa bolady. Tárbıe saǵattarynda paıdalanýǵa bolady.

- Qandaı zergerlik buıymdy unatasyń?- dese, kóp adamdar saqına men syrǵany ataıdy. Al men Maǵjan aqyn jyrlap ótken sholpyny unatamyn. Osy jumysym arqyly ony dáleldegim keledi.


İİ. Negizgi bólim
2. 1 Maǵjan Jumabaev - lırık aqyn.
Ádette Abaıdy fılosof aqyn,
Maǵjandy lırık aqyn deımiz.
Abaı aqyldyń aqyny da,
Maǵjan sezimniń aqyny.
(S. Muqanov)
Maǵjan Jumabaev poezıa álemindegi jaryq juldyz, qaıtalanbas qubylys. Onyń qýatty, boıǵa jiger, júrekke ot beretin rýhty úni, izdenisteri men jańashyldyǵy qazaq ádebıetin HH ǵasyrdyń basynda - aq Eýropa, orys ádebıetiniń bıik deńgeıine kóterdi. «Óleńdi mýzykaǵa aınaldyrǵan, dybystan sýret turǵyzǵan, sózge jan bitirgen, jańa ólsheýler shyǵarǵan» Maǵjannyń osyndaı qasıetterin, ishki shyǵarmashylyq qudiretin jurttan buryn baıqaǵan ári asa joǵary baǵalaǵan Muhtar Áýezov: «Maǵjan mádenıeti zor aqyn. Syrtqy kesteniń kelisimi men kúıshildigine qaraǵanda, bul bir zamannyń teginen asqandaı, sezimi jetilmegen qazaq qaýymynan erterek shyqqandaı… Sondyqtan búgingi kúnniń bar jazýshysynyń ishinen keleshekke boı uryp, artqy kúnge anyq qalýǵa jaraıtyn sóz – Maǵjannyń sózi. Odan basqamyzdyń bárimizdiki kúmándi, óte senimsiz dep bilemin» dep jazdy. [5. 264]

Maǵjannyń taza mahabbat taqyrybyna arnalǵan lırıkasy — asa kórkem mura. Tabıǵatynan jany sulý syrshyl aqyn adamnyń eń asyl sezimin jetkizýge kelgende ǵajap sheberlik tanytady. "Súı, jan sáýlem", "Sen sulý", "Juldyzdy júzik, Aıdy alqa qyp bereıin", "Sholpy", t. b. óleńderinde Maǵjan adamǵa tán osynaý uly sezimdi asa bıikke kótere jyrlaıdy. Aqynnyń lırıkalyk qaharmany únemi ǵajaıyp sezimniń kushaǵynda júredi. Shyn súıý — Maǵjannyń uǵymynda ári lázzatty, ári azapty kúı. Qýanyshy da mol, azaby da az bolmaıtsh sezim. Aqynnyń sezimi kirshiksiz móldir. Sonymen birge ol mahabbatqa sheksiz adal. Súıgen janynyń bir sáttik qýanyshyn ol patshanyń taǵyna da, dúnıeniń malyna da aıyrbastamaıdy. Súıgen jary úshin ne qıyndykqa da tózýge daıar. "Juldyzdy júzik, Aıdy alqa ǵyp bereıin" óleńi dál osyndaı kirshiksiz mahabbattan týǵan shyǵarma.
-6-
Súıgenine qol sozǵan ǵashyq jan: Kel, juldyzym, jyljyp kana jibekteı,
Juldyzdy júzik, Aıdy alqa ǵyp bereıin, — dep, júrek syryn aqtarady. Onyń ǵashyǵy — sózi sıqyr, shashy tolqyn, kúlkisi kúmis tabaqtaı syńǵyrlaǵan ǵajaıyp sulý. Aqyn osy sulýlyqqa jetý jolynda bárin de qurban etýge daıar ǵashyq janynyń bar sezimin tamasha sýrettermen, beıneli kestelermen beredi. Lırıkalyq keıipkeriniń "kóz jasynan merýert tizip", tipti aspandaǵy juldyzdy júzik, aıdy alqa etip ǵashyǵyna syıǵa tartqyzady. Maǵjan — qazaq óleńiniń kórkine kórik qosqan, sazdylyǵy men áýezdiligin ásemdegen aqyn. Joǵarydaǵy óleńderiniń bárinde de ol qarapaıym ómir kubylystaryn ásem sýretke aınaldyra jyrlaıdy. [5. 241]

2. 2 Maǵjan Jumabaevtyń “Sholpy” óleńi
"Sholpy" óleńinde Maǵjan óleńderine tán erekshe bir áýezdiligi aıqyn kórinedi. Soǵan toqtalyp óteıik.
“Sholpy” óleńi
Syldyr, syldyr, syldyr…
Qanymdy qaınatty qurǵyr.
Shyq - shyq júrekke tıedi,
Kúlpara talqan bop synǵyr.

Syldyr, syldyr, syldyr…
Ózekti órtedi qurǵyr.
Ádeıi irgeden júredi,
Sulý qyz sanadan solǵyr.

Syldyr, syldyr, syldyr…
Júrekti tandyrar qurǵyr.
Keýdeni kernedi jalyn,
Sáýlem, perishtem, tez kir!

Syldyr, syldyr, syldyr…
Esimnen aýdyrdy qurǵyr…
Lebizińnen erip baramyn,
Janym - aı, jaqynda, qol ber!

Y. Muhamedjanov atyndaǵy negizgi mektebiniń
7 - synyp oqýshysy Bısenǵalıeva Meıirim
Jetekshisi: Qarajanova Bıbigúl Tólegenqyzy
qazaq tili, ádebıeti páni muǵalimi

Tolyq nusqasyn júkteý