Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 3 kún buryn)
Maǵjan Jumabaevtyń «Súıemin» óleńindegi otansúıgishtik rýh
Atyraý qalasy
№11 Y. Altynsarın atyndaǵy
orta mekteptiń 7 synyp oqýshysy
Nurpeıis Dına

Maǵjan Jumabaevtyń «Súıemin» óleńindegi otansúıgishtik rýh

Zertteý jobasynyń taqyryby:
Maǵjan Jumabaevtyń «Súıemin» óleńindegi otansúıgishtik rýh
Problemasy:
M. Jumabaevtyń «Súıemin» óleńindegi otansúıgishtik rýhty nasıhattaý, búgingi kúnmen úndestigin dáleldeý.
Problemanyń sheshý boljamy:
«Súıemin» óleńi halyqty, jalpy adamzatty súıýge shaqyryp, eljandy urpaq qalyptastyrýǵa yqpal etetin taǵylym kózi ekenine kózimizdi jetkizý.
Páni men nysanasy: Ádebıet, «Súıemin» óleńi
Maqsaty:
Aqyn óleńderi búgingi jastardy otansúıgishtikke tárbıeleý jolynda baǵa jetpes qundylyqqa ıe ekenin saralaý.
Mindetteri:
«Súıemin» óleńindegi azamattyq ún men týǵan elge, jerge degen súıispenshilikti aıqyndaý;
Aqynnyń tildik sheberligine taldaý jasaý.
Ádis - tásilderi:
Materıaldardy jınaqtaý, saraptaý, taldaý, zertteý, júıeleý
Qorytyndy:
M. Jumabaevtyń «Súıemin» óleńi - jastar tárbıesi úshin birden - bir ónege mektebi

Mazmuny
İ Kirispe
Maǵjan – syrshyl aqyn
İİ Negizgi bólim
2. 1 «Súıemin» óleńi – otansúıgishtik tárbıeniń qaınar kózi
2. 2 Aqynnyń tildik sheberligi
İİİ Qorytyndy
Búgingi kúnmen úndesken aqyn rýhy
Paıdalanylǵan ádebıetter

Maǵjan Jumabaev – qazaq poezıa álemindegi qaıtalanbas jaryq juldyz. Maǵjan poezıasynyń qudirettiligi sol – ol oqyrmandaryna kóterińki kóńil – kúı, boıǵa rýh, janǵa jiger beredi. Óleńderiniń qudirettiligi sol – jastardyń qanyndaǵy ulttyq rýhty kúsheıtedi, otanshyldyq sezimin arttyrady. Maǵjan óleńderi jastardy elin, jerin súıýge tárbıeleıdi.

Maǵjan óleńderindegi eń basty taqyryp – el men jer taǵdyry. Ómirge qushtarlyq, aınalasyndaǵy adamdarǵa, týǵan tabıǵatqa, jer - anaǵa ǵashyqtyq týraly oılar – Maǵjan óleńderiniń basty sıpattarynyń biri. Aqyn neni jyrlasa da, erekshe mahabbatpen, shynaıy júrekpen jyrlaıdy. Sol sebepti de onyń óleńderi syrly, sazdy, kórkem.

J. Aımaýytov: «Maǵjan – aldymen syrshyl aqyn. Maǵjan sózindeı «tilge jumsaq, júrekke jyly tıetindeı» úlbiregen názik áýez qazaqtyń burynǵy aqyndarynda joq. Maǵjan ne jazsa da, syrly, kórkem, sándi jazady. Qaı óleńdi alsaq ta, aqynnyń oılaǵany, sezgeni, júreginiń qaıǵyrýy, jan dúnıesiniń kúızelýi, kóńiliniń kirbińi kórinip turady. Aqyn óleńin oqysań, eriksiz bir sezim týǵyzady. Álde muńaıtady, álde ókindiredi, álde qýantady, álde jiger beredi,» - dep dál laıyqty baǵasyn bergen eken. Sondaı - aq Maǵjan neni aıtsa da, beınelep aıtady. Ol úshin dalanyń taýy da, sýy da, jeli de ǵajaıyp. Aqyn óleńderinde adam men tabıǵat astasyp jatady. Qaı shyǵarmasynda da Maǵjan osy eki uǵymdy birlikte alyp jyrlaıdy. Oǵan dálel bolatyn óleńderi kóp, sonyń biri - «Súıemin» óleńi.

"Súıemin" atty óleńin aqyn qartaıǵan anasyna, kúndelikti turmystyń
jeteginde júrgen qarapaıym jaryna degen sezimin sýretteýden bastaıdy. Óleńde júrekke jyly, kózge tanys sýret bar. Ana da, jar da árkimge qymbat ekenin eske salyp, Otandy súıý otbasynan bastalatynyn meńzegendeı.. Odan keıin aqyn:
Júrgen eski zańymen,
Aldyndaǵy malymen
Birge jýsap, birge órgen,
Alash degen elim bar.
Nege ekenin bilmeımin,
Sol elimdi súıemin.
Saǵym saıran kurady,
Borany ulyp turady,
Qys – aq kebin, jaz – sary.
Ormany joq, shýy joq,
Taýy da joq, sýy joq,
Máńgi ólik saharasy,
Saryarqa degen jerim bar.
Nege ekenin bilmeımin,
Sol Arqamdy súıemin! – dep, óziniń týǵan eli men jerine degen perzenttik súıispenshiligimen jalǵastyryp áketedi. Bul óleńinde aqyn anasyna, jaryna, jalpy adamǵa degen mahabbatyn týǵan jerge katysty sezimimen ushtastyrǵan.
Maǵjan atamyzdyń aqyndyq sheberligine tańdaı qaqpasqa amalyń joq, óıtkeni osy bir tórt shýmaqqa qazaqtyń bar bolmysyn, qazaqtyń anasyn, jaryn, elin syıdyra qoıǵan.

Búgingi kúni aqyn óleńderiniń ishinde «Súıemin» óleńi ár qazaq balasyna eń jiger beretin, rýhty kótere alatyn óleń dep aıta alamyn. XXİ ǵasyrda ómir súrip jatsaq ta aqyn óleńderi óz ómirsheńdigin joımaq emes. Zamanǵa saı kókeıtesti másele, taqyryp dep aıtýǵa bolady, oqyǵan adamǵa Otanyn, jerin bar kemshiligimen qatar súıýge shaqyrady. Bul shyǵarmadan onyń bir asyp tolqyǵan kóńil - kúımen jyrlaǵan otanǵa, jerge, elge degen súıispenshiligin, zor qurmetin anyq baıqaımyz. Túsingen adamǵa 4 shýmaq óleńde sonsha kemel aqyl, taýsylmas syr, kishkentaı júrektiń alyp mahabbaty syıyp jatyr.
Kózinde kók nury joq,
Jabaıy ǵana jarym bar,
Nemese
Aldyndaǵy malymen,
Birge jýsap, birge órgen, - degen unamsyz, qulaqqa jaǵymsyz sózdermen sıpattaı tura, «nege ekenin bilmeımin - sol anamdy, jarymdy, elimdi, jerimdi súıemin!» - dep ádeıi osylaı kemshilikterin sanamalaý arqyly báribir meniń elimdi sheksiz súıýime onyń boıyndaǵy eshqandaı kemshilik qarsy bola almaıdy dep álemge jar salǵandaı.

Sonymen qatar seziminiń búkpesizdigine nazar aýdartý úshin, óleńniń ár shýmaǵynyń sońyna «nege ekenin bilmeımin» sózin qaıtalaý amalyn qoldanady. Bul ádis óleńniń kórkemdik qýatyn odan saıyn arttyryp, ońaı este saqtaýǵa áser etip tur.
Óleń 4 shýmaqtan, ár shýmaq 7 - 8 býyndy 9 tarmaqtan turady.
1 shýmaqta kúńgirt epıtetin jalań qoldanbaı, kúldeı teńeýimen tirkestirý arqyly kúldeı kúńgirt shash dep anasynyń shashynyń aǵarýǵa jaqyn qalǵanyn, ábden qartaıǵandyǵyn sheber sýretteıdi. Kóz degeniń – sup - sur kór tarmaǵynda kózdi kórge aýystyrý arqyly metafora jasap, ana janarynyń tas qarańǵy soqyr ekenin jáne ony sup - sur epıtetimen utymdy úılestirip, sup - sur kór dep kórdeı qarańǵylyqta ómir súrip otyrǵan ana beınesin kóz aldyńa ákeledi.
Qarapaıym sózder Maǵjannyń aqyndyq sheberhanasynan asyl – jaquttaı jarqyrap, san qubylyp basqa óń men túrge malynyp shyǵady. Oǵan dálel 2 shýmaqtaǵy kók nur, jumaq jyr, jalynsyz, ýsyz qushaq, jabaıy ǵana jar sekildi epıtetter men jylandaı, qurandaı teńeýleriniń aqyn jarynyń beınesin kórkem somdaýǵa qyzmet etýi.
3 shýmaqta basqan, kıgen, kórgen, júrgen, órgen degen esimshe tulǵaly etistikterdi ózge sózdermen tirkestire otyryp,
Uıqy basqan qabaǵyn,
Bastyra kıgen tymaǵyn,
Jalqaýlyqty jar kórgen,
Júrgen eski zańymen, - deýi arqyly sol kezdegi halqynyń, ıaǵnı Alashtyń kelbetin shynaıy, dál jetkize bilgen.
Saǵymy saıran qurady,
Borany ulyp turady,
Qys – aq kebin, jaz – sary.
Ormany joq, shýy joq,
Taýy da joq, sýy joq,
Máńgi ólik saharasy, - dep keletin sońǵy shýmaqtaǵy saǵymnyń saıran qurýy óte yssylyqty, borannyń ulyp turýy óte sýyqty beınelep týǵan jer tabıǵatyn pash etedi. Budan keıingi qysty kebinge, jazdy saryǵa aýystyrý arqyly jasalǵan metafora (sary dep shóptiń sarǵaıýy qýańshylyqty aıtyp tursa kerek) aldyńǵy joldardy odan saıyn aıqyndap, boıaýyn qanyqtyra túsken.
Ormany joq, shýy joq,
Taýy da joq, sýy joq,- tarmaqtarynda joq sózin qaıtalaý arqyly ózinen keıingi turǵan máńgi ólik tirkesiniń maǵynasyn aıqyndaýǵa tamasha jymdastyra bilgen jáne Saryarqanyń súreńsiz keıpin kórsetken. Meniń oıymsha, aqyn dál osylaı tabıǵatty beıneleý arqyly, birinshiden, eliniń eshteńeden beıhabar, tynysh, aıqaı - shýsyz qalyń uıqyda jatqanyn aıtqysy kelse, ekinshiden, ólikteı sýyq bolsa da, men elimdi sheksiz súıemin dep óziniń mahabbatynyń qudirettiligin jetkizgisi kelip tur. Áıtpese týǵan elimizdiń sulýlyqqa tunyp turǵan jerleri kóp emes pe?
Ár shýmaqtaǵy 7 tarmaqtyń anam bar, jarym bar, elim bar, jerim bar dep bar sóziniń qaıtalanýy da óleńge yrǵaqty ár berip tur.
Qazirgi jastar, ıaǵnı bizder de anamyzdy súıýden bastalatyn Otanymyzdy sheksiz súıemiz. Ár bala men osylaı súıem dep aıta bermese de, óz elin rıasyz súıetinine shúbám joq. Óıtkeni dál osy óleń men oqıtyn 7 synyptyń baǵdarlamasynda bar, jatqa aıtqan synyptastarymnyń kózderinen ushqyn, ot jáne maqtanysh sezimderin kórgendeı boldym. Maǵjannyń bul óleńi ár qazaq balasynyń júreginde buǵyp jatqan týǵan jerge degen uly sezimdi dóp basqan dep aıtar edim.
Sondyqtan Maǵjan atamyzdyń «Súıemin» óleńi búgin de, erteń de, kemel keleshekte de júregi qazaq dep soqqan ár azamattyń otansúıgishtik rýhyn kóterip, jiger berýge qyzmet ete beretini sózsiz.
«Táýelsizdigimiz baıandy bolýy úshin jas jetkinshekterdi memleketshil, otanshyl rýhta tárbıeleý – kezek kúttirmeıtin másele. Qazirgi tańda ult retinde saqtalýdyń birden - bir joly – bala boıyna eljandylyq pen ultjandylyq rýhyn ornyqtyrý ekeni kóp dáleldi kerek etpeıdi», - dep prezıdentimiz N. Á. Nazarbaevtyń usynyp otyrǵan syndarly saıasatynyń basym baǵytynyń biri jas tolqynnyń boıyna otanshyl sanany qalyptastyrý ekenin bárimiz de bilemiz.
Qoryta kelgende, búgingi tańda zamanymyzdyń basty talaptaryna aınalyp otyrǵan rýhy bıik, eljandy urpaq tárbıeleý isinde, Maǵjan óleńderin paıdalanýdyń mańyzy erekshe.

Osyny negizge ala otyryp, Maǵjan Jumabaev shyǵarmalaryn nasıhattaý úshin tómendegideı usynys engizemin:
Maǵjan Jumabaevtyń Otan, týǵan jer, el taqyrybyndaǵy shyǵarmalary mektep baǵdarlamasyna kóptep engizilse;
«Maǵjantaný» fakúltatıvtik sabaǵy júrgizilse..
Men osy zertteý jumysymda Maǵjan Jumabaevtyń «Súıemin» atty óleńine ǵana toqtalyp óttim. Aqyn shyǵarmashylyǵy boıynsha jan - jaqty taldaý jasalǵan dúnıeler jazý – aldaǵy ýaqyttyń mindeti.
Otansúıgishtik rýhty Maǵjan atamyzdyń poezıasy eshqashan sónbek emes.

Tolyq nusqasyn júkteý

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama