InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Makroekonomıka Aralas qurmalas sóılem
Oqý toby: 2 kýrs
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Makroekonomıka men aralas qurmalas sóılem jaıly stýdentterdiń bilimdiligin arttyrý
Tárbıelik: İltıpattylyqqa, izdenimpazdylyqqa, eńbeksúıgishtikke tárbıeleý
Damytýshylyq: Jazý sóıleý, oılaý qabiletin damytý.
Sabaqtyń tıpi: dáris
Sabaqtyń túri: aralas
Sabaqtyń ádisi: baıandaý, túsindirý, áńgimelesý, leksıa elementteri, suraq - jaýap, pysyqtaý, bekitý.
Sabaqtyń kórnekiligi: sózjumbaq, ınterbelsendi taqta, úlestirmeli kartochkalar, venn dıagram.
Pánaralyq baılanys: ádebıet, ekonomıka negizderi, matematıka

Sabaq barysy:
İ Uıymdastyrý kezeńi:
A) Stýdenttermen sálemdesý
Á) Stýdentterdi tizim boıynsha belgileý
B) Dárishananyń jáne stýdentterdiń sabaqqa daıyndyǵyn tekserý
V) Stýdentterge sabaqtyń maqsatyn baıandaý

İİ Úı tapsyrmasyn suraý
1. Jekeshelendirý prosesi saıası - ekonomıkalyq úrdis retinde úsh negizgi aspektilerdiń biri?
2. Gramatıka ishin - ara eki salaǵa bólinedi, bir túrin ata?
3. Taýarlar men qyzmet kórsetý naryǵyndaǵy óndirýshiler, satyp alýshylar jáne satýshylar arasyndaǵy ózara áreketti ne zertteıdi?
4. Sóılem múshesi sóılem quraı alý qasıetine baılanysty qandaı túrge bólinedi?
5.”Úı sharýashylyǵyn basqarý óneri” degendi bildiretin kóne grek sózi?
6. Resýrstardyń shekteýligi – adamdardyń qajettiligin qanaǵattandyratyn qandaı prınsıp?
7. Eki ıa odanda kóp sózden nemese sóz tirkesinen bolǵan múshe?
8. Sóılemniń quramynda tursa da, basqa múshelermen gramatıkalyq baılanysqa túspeıtin múshe?
9. Adamzat qoǵamynyń tarıhynda qoǵamdyq óndiris eki túrli formaǵa bólinedi, bir túrin ata?
10. Oqshaý sózdiń túrin atańyz?
11. Sóılemniń neleri atqaratyn qyzmetine qaraı bastaýysh, baıandaýysh, tolyqtaýysh, anyqtaýysh jáne pysyqtaýysh bolyp 5-kebólinedi?
12. Qazaq til biliminiń bir salasyn atańyz?
13. Sóz tirkesi týraly, sóılem týraly ǵylym?
14 Til biliminiń sóz taptaryn, sózdiń ózgerýi men sóılem qurylysyn zertteıtin salany atańyz?

İİİ Jańa sabaq
Makroekonomıka(grekshe μακρός — uzyn, úlken, οἶκος — úı jáne Nόμος — zań) — ekonomıkalyq teorıanyń ekonomıkany tutastaı zerdeleıtin bólimi. Makroekonomıka ekonomıkalyq sıkldik kezeńder men ekonomıkalyq órleý, jumyspen qamtylý, ınflásıa máselelerin, jalpy ekonomıka aýqymyndaǵy basqa da máselelerdi, sondaı - aq ulttyq ekonomıkalardyń qarym - qatynasyn zertteıdi. Ekonomıser, ádette, ekonomıkadaǵy úderisterdiń bárin — jıyntyq óndiristi, baǵanyń jalpy deńgeıin, ekonomıkalyq saıasattyń maqsattary men mindetterin, syrtqy saýdany, jumyssyzdyqty, memlekettik sektordyń jumys isteýin, t. b. zerdeleýdi “makroekonomıkalyq teorıa” dep ataıdy. Qazirgi zamanǵy ekonomıkalyq teorıany erekshe zerdeleý isi 20 ǵasyrdyń 1 - jartysynda bastaldy jáne ol amerıkalyq ekonomıs Dj. M. Keınstiń (1883 — 1946) esimimen, onyń “Jumyspen qamtýdyń, paıyzdyń jáne aqshanyń jalpy teorıasy” (1936) degen kitabymen baılanysty boldy. Naryqtyq ekonomıkaǵa kózqarastyń jańa júıesi baıandalǵan bul eńbek 20 ǵasyrdaǵy ekonomıka ǵylymynyń betburysty kezeńimen tuspa - tus keldi jáne makrotaldaýdyń damýyna qýatty serpin berdi. Makroekonomıka odan ári Keınstik ıdeıalardy tereńdetý baǵytynda da, olardy naryqtyq ekonomıka týraly klasıkalyq túsinikter negizinde qaıta qaraý jolymen de órbidi.
Makroekonomıka óndirýshiler men tutynýshylardyń is - áreketteriniń motıvasıasyn zertteıdi, sonymen qatar, ol básekeliktiń ár túrli bolǵan jaǵdaıyndaǵy solardyń (óndirýshiler men tutynýshylardyń) taýar naryǵyndaǵy jone óndiris faktorlary naryǵyndaǵy ózara áser etý mehanızmin zertteıdi. Makroekonomıka ekonomıkanyń tutas bolyp qyzmet etýin zertteıtin, ekonomıkalyq teorıanyń bólshegi, tarmaǵy bolyp tabylady.
Makroekonomıkalyq dárejede zertteletin negizgi máseleler:
1. Ulttyq ónim jáne ulttyq tabystyń mólsheri men qurylymyn anyqtaý;
2. Ulttyq ekonomıka masshtabynda jumyspen qamtýdy retteıtin faktorlardy aıqyndaý;
3. Inflásıanyń tabıǵatyn taldaý;
4. Ekonomıkalyq ósýdiń mehanızmi men faktorlaryn zertteý;

Aralas qurmalas sóılem — qurmalas sóılemniń bir túri. Kemi úsh jaı sóılemnen quralady. Olar ózara sıntaksıstik baılanystyń erekshe túri — aralas baılanys arqyly qurmalasqan. Mysaly: Jalma - jan ot jaǵylyp edi, úı eńsesi kóterilip, týyrlyqtyń oıýlary kózge shalyndy (Ǵ.Músirepov). Bul — tıanaqty - tıanaqsyz - tıanaqty tulǵaly aralas qurmalas sóılem. Aralas qurmalas sóılem endi birde tıanaqsyz - tıanaqty - tıanaqty tulǵaly bolyp kelip, ár syńarynyń ózindik basyńqy syńary bolady. Munda alǵashqy tıanaqsyz tulǵaly syńar ózinen keıingi syńardyń baǵynyńqysy sıpatynda jumsalady, al ekinshi syńar tıanaqty tulǵaly bola tura, kelesi syńardyń baǵynyńqy bóligi bolyp tabylady. Úshinshi syńar ortańǵy syńarǵa basyńqy sıpatta tursa da, birinshi syńarmen maǵynalyq baılanysqa túspeıdi. mysaly: Kók qalyń bolǵanmen, jerde áli syz bar, qar sýyn boıyna tartyp, degdı qoımaǵan - dy (Á. Nurpeıisov). Aralas qurmalas sóılemniń aıtylý yrǵaǵy da keń. Onda salalasqa tán tıanaqty, sabaqtasqa tán tıanaqsyz ulaspaly yrǵaq oryn aýysyp, birde tıanaqty - tıanaqsyz, birde tıanaqsyz - tıanaqty túrde keledi. Aralas qurmalas sóılemniń maǵynalyq toptastyrylýynda ózgeshelik bar. Birinshi top qataryn biryńǵaı qatynastaǵy túrler qurady da, ekinshi top qataryn áryńǵaı qatynastaǵy túrler túzedi. Al bul ekeýiniń maǵynalyq jigin tanytýda bir - birinen ózgeshelik joq, qoıylǵan talap bir. Onyń ústine maǵynalyq qatynastardyń belgilenýi jeke syńarlardyń tulǵalanýyna táýeldi emes. Eń aldymen alǵashqy eki syńar aralyǵyndaǵy, sońynan sońǵy eki syńar aralyǵyndaǵy maǵynalyq qatynas aıqyndalady. Osy maǵynalyq qatynastardyń sáıkes kelip, bir ataýmen atalýy onyń biryńǵaı qatynastaǵy sóılem ekenin kórsetedi. Onyń yńǵaılas mándi, sebep mándi, shart mándi, salystyrma mándi, túsindirme mándi, mezgil mándi túrleri bar. Al sóılemdegi alǵashqy eki syńar aralyǵyndaǵy jáne sońǵy eki syńar aralyǵyndaǵy maǵynalyq qatynastar eki túrli bolǵan jaǵdaıda áryńǵaı qatynastaǵy Aralas qurmalas sóılem bolyp qosaqtalǵan túrde belgilenedi