Maqal - mátelder - ǵasyrlar shejiresi
Maqal - mátelder - ǵasyrlar shejiresi
Jospar
İ Kirispe
Maqal - mátelder - ǵasyrlar shejiresi
İİ Negizgi bólim
1. Maqal - mátelderdiń taqyryptyq erekshelikteri
- Otan, atameken, týǵan jer
- Dostyq, joldastyq, ádeptilik
- Óner - bilim, eńbek, erlik, batyrlyq
2. Maqal - máteldiń kórkemdik erekshelikteri
İİİ Qorytyndy bólim:
Maqal – sózdiń atasy
Adamdy adam etken eńbek bolsa, sol eńbekti urpaǵyna úıretip, adaldyqqa baýlyǵan halqymyzdyń tanymdyq, tárbıelik dástúrli salt - sanasy, tujyrymdarynyń máńgi nár alatyn rýhanı asyl qazynamyz dúnıeni kórkemdik ádispen beıneleýde mazmuny tereń, myńdaǵan urpaqtardyń mı qazanynda qurymaı shynyqqan oı - órisi bıik tájirıbe tezinen suryptalyp ótken oı marjany taza maqal - mátelderdiń shoqtyǵy bıik.
Maqal - mátelder urpaqtar oıynyń qıynnan qıystyrylǵan júıesi men qoǵamdyq tarıhy tájirıbede qorytylǵan jıyntyǵy, danalyq oıdyń shejiresi men halyqtyń rýhanı ómiriniń ensıklopedıasy. Olar áleýmet ómiriniń alýan salasyn kórkem obraz túrinde beınelep, adamnyń sonaý sábılik dáýirinen syr tartyp, urpaqtar úniniń jańǵyryǵynan eles beretin elgezek janr. Osyndaı qasıetteriniń arqasynda urpaqtan - urpaqqa taralyp qalyń kópshiliktiń qudireti, kelisti kórkem sóz kestesin qasıetti mura retinde jetkizdi. «Sóz tapqanǵa qolqa joq», «Júzdiń kórki - saqal» sıaqty sóz órnekteri áleýmettik zańǵa aınalyp ketken zerdeli sózder halyqtyń óz murasyna degen shynaıy súıispenshiliginen týǵan.
Sıqyrly sóz qudiretin, tabıǵatyna tereń meńgergen poetıkalyq daryndy dala danyshpandarynyń shyǵarmashylyq qıalynan týyndaǵan maqal - mátelderdiń at dáldigimen, tereńdigimen, yqshamdylyǵymen erekshelenip, ómirdiń san alýan qubylystaryna baǵa beretin úlken túıin jasalyp, halyqtyń ǵasyrlyr boıy tájirıbesi qorytylǵan. Halyq danalyǵy úlken oıdy aıadaı qalypqa syıǵyzyp, asqan sheberlik tanytqan.
«Kóp sóz kómir, az sóz altyn» degendeı maqal - máteldiń oı boıynan poezıaǵa tán jınaqylyq, úndilik uıqas, yrǵaqty kezdestiremiz. Onda basy artyq sóz joq, bári ornynda, ekshelengen, suryptalǵan birikken, oı - órken ajyratpas týystyq tapqan. Mysaly: «Er dáýleti – eńbek» mundaǵy negizgi oı eńbektiń qudiretin, búkil ıgiliktiń kózi ekenin bildirý túıindelgen qazyǵy eńbek bolǵan soń maqalda «e» dybysy erekshe estiledi. Maqalǵa sazdylyq, úndilik berip turǵan sol. Dáýlet sóziniń maqal bitimine kirýi de soǵan baılanysty. Onyń ornyna yrys, baılyq, molshylyq sózderin qosa almaısyz. Onda maqal poetıkalyq qasıetterinen aırylady. Maqal - mátelderde halyq sózdi barynsha únemdep qoldanǵan. Keıde, tipti, sóz tastap ketken otyrǵan. Biraq odan maqal - máteldiń, máni ózgermegen. «Aqyl jastan - asyl tastan»- óleńde «shyǵady» sózi qalyp qoıǵan, biraq odan oısyrap turǵan joq.
Maqal - mátelderdiń taqyryptary ár túrli jáne alýan, ol halyqtyń áleýmettik sharýashylyǵy, rýhanı ómirin túgel qamtıdy. Sol arqyly ár túrli taqyryptar Otan, týǵan jer, atameken, adamgershilik pen dostyq, eńbek týraly bolyp keledi. Eli men jerin emirene súıgen halyq Otandy sheksiz súıýdi urpaǵyna ósıet etedi. «El - eldiń bári jaqsy, óz eliń bárinen jaqsy», «Týǵan jerdeı jer bolmas - týǵan eldeı el bolmas», «Ó¬z eliń - altyn besik», «Er júregi – el úshin týady, el úshin óledi»,- dep halyqtyń týǵan jerine, eline degen shynaıy súıispenshiligi tereń túıindelgen. Sol arqyly týǵan jerdi altyn besikteı aıalap, baǵalaý kerektigin, ol úshin ómirińdi berseń de artyq emestigin beıneleıdi. Maqal – mátelderdiń týra jáne aýyspaly maǵynasy bolady.
Mysaly: «Óner aldy qyzyl til», «Elin súıgen er bolar», degen maqalda eshqandaı astar, tuspal joq bolsa, «Ne ekseń sony orasyń» degende astarly oı jatyr. Halyq bul arqyly istegen isiniń nátıjesi sol isińe oraı degendi, ıshara etedi. Maqal - mátel qosarlana aıtylyp, bir - birine týys bolǵanymen, ekeýiniń ózara aıyrmashylyqtary bar. Ol aıyrmashylyqtar maqal - máteldiń oıdy túıindeý jaǵynan da baıqalady. Mysaly: Toqpaǵy kúshti bolsa, kıiz qazyq jerge kirer» degen maqaldy alsa eki jaı sóılemnen turady, oı tıanaqty. Al mátel qurylysy jaǵynan maqaldan ózgerek. «Álin bilmegen álek», Kóppen kórgen uly toı» degen tuspal mátelde basym. Alaıda ekeýi de halyqtyń ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan danalyq oıynyń máıegi bolǵandyqtan egiz qozydaı syńarymen maqal - mátel dep birge aıtylady.
Maqal da, mátel de - sóz asyly, sap altyny. «Maqal - sóz atasy». Olar sóz dáldigimen, tereńdigimen, yqshamdylyǵymen, órnegimen erekshelenedi. Maqal mátelder naqyl sóz esebinde qyzmet atqarady. Maqal - mátelderde beıneli oıǵa jeteleıdi.
«Túsine qarasań kúndeı, ishine qarasań túndeı»- dep júzi kúndeı jarqyrap kúlimdegen adamnan da jany jamandyqqa qumar, zulym adamnyń shyǵatynyn dál sýretimen órnekteıdi.
Sóz qoldanysy aıtýǵa jeńil, ótkir oıly, ushqyr maqal - mátel halqymyzdyń oı sheberligin, baı tilin dáleldeı túskendeı óshpes mura ekeni de sondyqtan bolar.
Halyq danalyǵynyń bir túri maqal – mátelderdegi maǵyna, máni tereń, az sózben kóp maǵynany, úlken oıdy jetkizetin sheberlik ulttyq maqtanyshymyz desek te artyq emes. Sondyqtan ata - babalarymyzdyń asyl qazynasy, danalyq máıegi kózdiń qarashyǵyndaı saqtap, baǵalaý basty paryzymyz bolý kerek.
Jospar
İ Kirispe
Maqal - mátelder - ǵasyrlar shejiresi
İİ Negizgi bólim
1. Maqal - mátelderdiń taqyryptyq erekshelikteri
- Otan, atameken, týǵan jer
- Dostyq, joldastyq, ádeptilik
- Óner - bilim, eńbek, erlik, batyrlyq
2. Maqal - máteldiń kórkemdik erekshelikteri
İİİ Qorytyndy bólim:
Maqal – sózdiń atasy
Adamdy adam etken eńbek bolsa, sol eńbekti urpaǵyna úıretip, adaldyqqa baýlyǵan halqymyzdyń tanymdyq, tárbıelik dástúrli salt - sanasy, tujyrymdarynyń máńgi nár alatyn rýhanı asyl qazynamyz dúnıeni kórkemdik ádispen beıneleýde mazmuny tereń, myńdaǵan urpaqtardyń mı qazanynda qurymaı shynyqqan oı - órisi bıik tájirıbe tezinen suryptalyp ótken oı marjany taza maqal - mátelderdiń shoqtyǵy bıik.
Maqal - mátelder urpaqtar oıynyń qıynnan qıystyrylǵan júıesi men qoǵamdyq tarıhy tájirıbede qorytylǵan jıyntyǵy, danalyq oıdyń shejiresi men halyqtyń rýhanı ómiriniń ensıklopedıasy. Olar áleýmet ómiriniń alýan salasyn kórkem obraz túrinde beınelep, adamnyń sonaý sábılik dáýirinen syr tartyp, urpaqtar úniniń jańǵyryǵynan eles beretin elgezek janr. Osyndaı qasıetteriniń arqasynda urpaqtan - urpaqqa taralyp qalyń kópshiliktiń qudireti, kelisti kórkem sóz kestesin qasıetti mura retinde jetkizdi. «Sóz tapqanǵa qolqa joq», «Júzdiń kórki - saqal» sıaqty sóz órnekteri áleýmettik zańǵa aınalyp ketken zerdeli sózder halyqtyń óz murasyna degen shynaıy súıispenshiliginen týǵan.
Sıqyrly sóz qudiretin, tabıǵatyna tereń meńgergen poetıkalyq daryndy dala danyshpandarynyń shyǵarmashylyq qıalynan týyndaǵan maqal - mátelderdiń at dáldigimen, tereńdigimen, yqshamdylyǵymen erekshelenip, ómirdiń san alýan qubylystaryna baǵa beretin úlken túıin jasalyp, halyqtyń ǵasyrlyr boıy tájirıbesi qorytylǵan. Halyq danalyǵy úlken oıdy aıadaı qalypqa syıǵyzyp, asqan sheberlik tanytqan.
«Kóp sóz kómir, az sóz altyn» degendeı maqal - máteldiń oı boıynan poezıaǵa tán jınaqylyq, úndilik uıqas, yrǵaqty kezdestiremiz. Onda basy artyq sóz joq, bári ornynda, ekshelengen, suryptalǵan birikken, oı - órken ajyratpas týystyq tapqan. Mysaly: «Er dáýleti – eńbek» mundaǵy negizgi oı eńbektiń qudiretin, búkil ıgiliktiń kózi ekenin bildirý túıindelgen qazyǵy eńbek bolǵan soń maqalda «e» dybysy erekshe estiledi. Maqalǵa sazdylyq, úndilik berip turǵan sol. Dáýlet sóziniń maqal bitimine kirýi de soǵan baılanysty. Onyń ornyna yrys, baılyq, molshylyq sózderin qosa almaısyz. Onda maqal poetıkalyq qasıetterinen aırylady. Maqal - mátelderde halyq sózdi barynsha únemdep qoldanǵan. Keıde, tipti, sóz tastap ketken otyrǵan. Biraq odan maqal - máteldiń, máni ózgermegen. «Aqyl jastan - asyl tastan»- óleńde «shyǵady» sózi qalyp qoıǵan, biraq odan oısyrap turǵan joq.
Maqal - mátelderdiń taqyryptary ár túrli jáne alýan, ol halyqtyń áleýmettik sharýashylyǵy, rýhanı ómirin túgel qamtıdy. Sol arqyly ár túrli taqyryptar Otan, týǵan jer, atameken, adamgershilik pen dostyq, eńbek týraly bolyp keledi. Eli men jerin emirene súıgen halyq Otandy sheksiz súıýdi urpaǵyna ósıet etedi. «El - eldiń bári jaqsy, óz eliń bárinen jaqsy», «Týǵan jerdeı jer bolmas - týǵan eldeı el bolmas», «Ó¬z eliń - altyn besik», «Er júregi – el úshin týady, el úshin óledi»,- dep halyqtyń týǵan jerine, eline degen shynaıy súıispenshiligi tereń túıindelgen. Sol arqyly týǵan jerdi altyn besikteı aıalap, baǵalaý kerektigin, ol úshin ómirińdi berseń de artyq emestigin beıneleıdi. Maqal – mátelderdiń týra jáne aýyspaly maǵynasy bolady.
Mysaly: «Óner aldy qyzyl til», «Elin súıgen er bolar», degen maqalda eshqandaı astar, tuspal joq bolsa, «Ne ekseń sony orasyń» degende astarly oı jatyr. Halyq bul arqyly istegen isiniń nátıjesi sol isińe oraı degendi, ıshara etedi. Maqal - mátel qosarlana aıtylyp, bir - birine týys bolǵanymen, ekeýiniń ózara aıyrmashylyqtary bar. Ol aıyrmashylyqtar maqal - máteldiń oıdy túıindeý jaǵynan da baıqalady. Mysaly: Toqpaǵy kúshti bolsa, kıiz qazyq jerge kirer» degen maqaldy alsa eki jaı sóılemnen turady, oı tıanaqty. Al mátel qurylysy jaǵynan maqaldan ózgerek. «Álin bilmegen álek», Kóppen kórgen uly toı» degen tuspal mátelde basym. Alaıda ekeýi de halyqtyń ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan danalyq oıynyń máıegi bolǵandyqtan egiz qozydaı syńarymen maqal - mátel dep birge aıtylady.
Maqal da, mátel de - sóz asyly, sap altyny. «Maqal - sóz atasy». Olar sóz dáldigimen, tereńdigimen, yqshamdylyǵymen, órnegimen erekshelenedi. Maqal mátelder naqyl sóz esebinde qyzmet atqarady. Maqal - mátelderde beıneli oıǵa jeteleıdi.
«Túsine qarasań kúndeı, ishine qarasań túndeı»- dep júzi kúndeı jarqyrap kúlimdegen adamnan da jany jamandyqqa qumar, zulym adamnyń shyǵatynyn dál sýretimen órnekteıdi.
Sóz qoldanysy aıtýǵa jeńil, ótkir oıly, ushqyr maqal - mátel halqymyzdyń oı sheberligin, baı tilin dáleldeı túskendeı óshpes mura ekeni de sondyqtan bolar.
Halyq danalyǵynyń bir túri maqal – mátelderdegi maǵyna, máni tereń, az sózben kóp maǵynany, úlken oıdy jetkizetin sheberlik ulttyq maqtanyshymyz desek te artyq emes. Sondyqtan ata - babalarymyzdyń asyl qazynasy, danalyq máıegi kózdiń qarashyǵyndaı saqtap, baǵalaý basty paryzymyz bolý kerek.
You Might Also Like
-
Taqyryby: Qan ketkende kórsetiletin alǵashqy kómek
