Mata týraly jalpy túsinik
Sabaqtyń taqyryby: Mata týraly jalpy túsinik
Sabaqtyń maqsaty:
A) Bilim berý; Oqýshylarǵa mata týraly túsinik berý. Matanyń shyǵý tarıhymen tanystyrý.
B) Tárbıelik; Oqýshylardy jaýapkershilikke, uqyptylyqqa tárbıeleý.
V) Damytýshylyq; Oqýshylardy ótken sabaqtarda alǵan bilimderin jańa sabaq taqyrybymen baılanystyra atyryp, olardyń oı - óristerin ári qaraı damytý.
Sabaqtyń kórnekiligi: bor, lenta, plakat, kleı, qaıshy t. b.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq.
Oqytýdyń tıimdi ádisteri: Áńgimeleý, kórnekilik, jattyǵý.
Pán aralyq baılanys: Sýret geometrrıa, syzý, tarıh, bıologıa t. b.
Sabaqtyń barysy.
A) Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardy túgeldep, kezekshini belgilep, oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý;
Á) Ótken sabaqty qaıtalaý: Úıge berilgen tapsyrma boıynsha ótken sabaqqa sholý jasaý. Arnaıy suraqtar berilgen kartochkalardy paıdalaný.
B) Jańa sabaqty túsindirý:
Kenep, jibek barqyt jáne t. b mata túrlerine olardyń shyǵý tarıhyna toqtalyp ótker bolsaq:
Kenep matasynyń Otany - Egıpet bolyp sanalady. Nil alqabynyń tabıǵat jaǵdaılary osy ósimdikterdiń ósýine qolaıly kenep matasyn toqýda egıpet tiginshileriniń sheberligi joǵary jetistikterge jetti. Ejelgi Egıpet kenep matasynyń qasıeti bizdiń osy kúnge deıin saqtalǵan mata úlgilerin anyqtaýǵa jol beredi. Sebebi sol kezde shyǵarylǵan 1 sm 2 osyndaı matada 84 negizgi jáne 60 arqaý jip bolady eken. 240 sm juqa kóre áreń kórinetin mata nebári 1 - aq gram shyqqan. Tiginshi mundaı jipti tek saýsaqpen ǵana sezetin bolǵan. Biraq Egıpettik kenep matasynyń juqalyǵy tabıǵı jibekten kem túspeıdi. Mundaı matadan tigilgen kıimdi bes qabattap kıse de adam denesi anyq kórinetin bolǵan.
Jibek pen órnekti jibek matasynyń shyqqan jeri – Qytaı eli. Qytaılyqtar jibek matanyń kedir budyrlyǵy men tyǵyzdylyǵyna qaraı birneshe túrge bóledi.
- órnektelgen kóptústi parsha;
- tyǵyz birtústi órnekti jibek;
- juqa jibek – gaz jáne t. b.
Qytaı sheberleri mata betterine qıaldan shyqqan aıdaharlar, qus, qara órik gúli jarqanat, pıon, motos gúlderin qanyq túste beıneledi.
Osydan úsh myń jyl buryn Qytaıda belgili deńgeıde jetildirgen toqyma stanogy paıda boldy. Kóp túrli órnekti mata jónindegi málimetter jazba derekteri İH – Hİİ ǵasyrlardaǵy ádebı eskertkishterden baıqaýǵa bolady.
Bizdiń otanymyzdyń terıtorıasynan tabylǵan eý ejelgi matalar İV – V ǵasyrlar dep sanalady. Bul matalar pazyryq qorǵanynan shyqqan. Tafta tárizdi matalar reps, gazdy matalar, sonymen qatar polıhrondy matalar da geometrıalyq nemese erekshe ósimdik tektes órnektermen ásemdelgen.
Eń kóp taraǵan sol kezdegi jibek matasy - qamqys. Ol kúrdeli órnekti, sarjalyq aıqaspamen toqylǵan.
Maqta matalar qazirgi jaǵdaıda bilikti basý mashınalarynda mehanıkalyq jazý ádisimen oryndalady. Al, kenep matalaryn sýret baspasy tásilimen shyǵarady. Budan buryn qol baspasymen bezendirý bolǵan, bul birneshe júz jyldyqtar boıy ómir súrip keldi jáne HİH ǵasyrda úlken jetistikke jetti. Eski orys baspa sýretin alıfte qaınatylǵan maıly boıaýmen kenep jún jáne matalarmen áshekeılegen.
Kenep matalary balalar jáne úlkender úshin jazdyq kıiminde taptyrmaıtyn mata. Alaıda olardyń assortımentteri osy ýaqytqa deıin jetkilikti ártúrli emes jáne kenep matalaryn shyǵarý kólemi asa úlken emes.
Matany alýdaǵy negizgi shıkizat - talshyqtary.
Talshyq dep ıilgish, jińishke jáne berik zatty aıtady. Mata óte juqa ózara baılanysqan jipterden toqylady. Árbir jip birneshe ıirilgen juqa talshyqtardan týrady.
Toqyma talshyq dep jipterdi, matalardy jasaýǵa paıdalanatyn talshyqtardy aıtamyz.
Talshyqtardyń túrleri: dara talshyq jáne tehnıkalyq talshyqtar bolyp bólinedi.
Uzyna boıyna ajyratylatyn dara talshyqtar dep (maqta, jún), (zyǵyr, kendir) aıtamyz.
Tehnıkalyq talshyqtary birneshe órilgen ári ajyramaıtyn talshyqtar sanalady.
Praktıkalyq jumysynyń nusqaýlary:
A) kirispe nusqaý: Kıimderdi kóbinese maqta men zyǵyr talshyqtarynan daıyndaıdy. Maqta mata men zyǵyr matasynyń aıyrmashylyǵyn ajyratý kerek.
B) aǵymdaǵy nusqaý; Maqta mata men zyǵyr matasyn ajyratý maqsatynda tómendegishe operasıalardy oryndaımyz.
1. Maqta men zyǵyr talshyqtaryn lýpa arqyly úlkeıtip, aıyrmashylyǵyn tekser.
2. Olardy ustap kórip, syrt kórinisterin bir – birimen salystyr.
3. Jumys dápterińe tómendegi kesteni syzyp al.
4. Talshyqtardyń aıyrmashylyqtaryn kestege jazyp toltyr.
Talshyq túrleri ------------------- Syrt kórinisi ------------------ Ustap kórgende
Zyǵyr
Mata
Qorytyndy nusqaý: Kesteni durys toltyrǵandyǵyn tekserý, onyń qalaı oryndalǵanyn salystyra otyryp taldaý júrgizý arqyly túzetý.
Baǵalaý: Oqýshylardyń sabaqqa qatysymyn eskerip, test suraqtaryn ne bolmasa kartochka arqyly baǵalaý, oqýshynyń yntasyna da kóńil bólgen jón.
Úı tapsyrmasy: Matanyń túrleri jóninde bilip kelý. Hımıalyq talshyqtardan alynǵan mata túrlerin ata.
Sabaqtyń maqsaty:
A) Bilim berý; Oqýshylarǵa mata týraly túsinik berý. Matanyń shyǵý tarıhymen tanystyrý.
B) Tárbıelik; Oqýshylardy jaýapkershilikke, uqyptylyqqa tárbıeleý.
V) Damytýshylyq; Oqýshylardy ótken sabaqtarda alǵan bilimderin jańa sabaq taqyrybymen baılanystyra atyryp, olardyń oı - óristerin ári qaraı damytý.
Sabaqtyń kórnekiligi: bor, lenta, plakat, kleı, qaıshy t. b.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq.
Oqytýdyń tıimdi ádisteri: Áńgimeleý, kórnekilik, jattyǵý.
Pán aralyq baılanys: Sýret geometrrıa, syzý, tarıh, bıologıa t. b.
Sabaqtyń barysy.
A) Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardy túgeldep, kezekshini belgilep, oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý;
Á) Ótken sabaqty qaıtalaý: Úıge berilgen tapsyrma boıynsha ótken sabaqqa sholý jasaý. Arnaıy suraqtar berilgen kartochkalardy paıdalaný.
B) Jańa sabaqty túsindirý:
Kenep, jibek barqyt jáne t. b mata túrlerine olardyń shyǵý tarıhyna toqtalyp ótker bolsaq:
Kenep matasynyń Otany - Egıpet bolyp sanalady. Nil alqabynyń tabıǵat jaǵdaılary osy ósimdikterdiń ósýine qolaıly kenep matasyn toqýda egıpet tiginshileriniń sheberligi joǵary jetistikterge jetti. Ejelgi Egıpet kenep matasynyń qasıeti bizdiń osy kúnge deıin saqtalǵan mata úlgilerin anyqtaýǵa jol beredi. Sebebi sol kezde shyǵarylǵan 1 sm 2 osyndaı matada 84 negizgi jáne 60 arqaý jip bolady eken. 240 sm juqa kóre áreń kórinetin mata nebári 1 - aq gram shyqqan. Tiginshi mundaı jipti tek saýsaqpen ǵana sezetin bolǵan. Biraq Egıpettik kenep matasynyń juqalyǵy tabıǵı jibekten kem túspeıdi. Mundaı matadan tigilgen kıimdi bes qabattap kıse de adam denesi anyq kórinetin bolǵan.
Jibek pen órnekti jibek matasynyń shyqqan jeri – Qytaı eli. Qytaılyqtar jibek matanyń kedir budyrlyǵy men tyǵyzdylyǵyna qaraı birneshe túrge bóledi.
- órnektelgen kóptústi parsha;
- tyǵyz birtústi órnekti jibek;
- juqa jibek – gaz jáne t. b.
Qytaı sheberleri mata betterine qıaldan shyqqan aıdaharlar, qus, qara órik gúli jarqanat, pıon, motos gúlderin qanyq túste beıneledi.
Osydan úsh myń jyl buryn Qytaıda belgili deńgeıde jetildirgen toqyma stanogy paıda boldy. Kóp túrli órnekti mata jónindegi málimetter jazba derekteri İH – Hİİ ǵasyrlardaǵy ádebı eskertkishterden baıqaýǵa bolady.
Bizdiń otanymyzdyń terıtorıasynan tabylǵan eý ejelgi matalar İV – V ǵasyrlar dep sanalady. Bul matalar pazyryq qorǵanynan shyqqan. Tafta tárizdi matalar reps, gazdy matalar, sonymen qatar polıhrondy matalar da geometrıalyq nemese erekshe ósimdik tektes órnektermen ásemdelgen.
Eń kóp taraǵan sol kezdegi jibek matasy - qamqys. Ol kúrdeli órnekti, sarjalyq aıqaspamen toqylǵan.
Maqta matalar qazirgi jaǵdaıda bilikti basý mashınalarynda mehanıkalyq jazý ádisimen oryndalady. Al, kenep matalaryn sýret baspasy tásilimen shyǵarady. Budan buryn qol baspasymen bezendirý bolǵan, bul birneshe júz jyldyqtar boıy ómir súrip keldi jáne HİH ǵasyrda úlken jetistikke jetti. Eski orys baspa sýretin alıfte qaınatylǵan maıly boıaýmen kenep jún jáne matalarmen áshekeılegen.
Kenep matalary balalar jáne úlkender úshin jazdyq kıiminde taptyrmaıtyn mata. Alaıda olardyń assortımentteri osy ýaqytqa deıin jetkilikti ártúrli emes jáne kenep matalaryn shyǵarý kólemi asa úlken emes.
Matany alýdaǵy negizgi shıkizat - talshyqtary.
Talshyq dep ıilgish, jińishke jáne berik zatty aıtady. Mata óte juqa ózara baılanysqan jipterden toqylady. Árbir jip birneshe ıirilgen juqa talshyqtardan týrady.
Toqyma talshyq dep jipterdi, matalardy jasaýǵa paıdalanatyn talshyqtardy aıtamyz.
Talshyqtardyń túrleri: dara talshyq jáne tehnıkalyq talshyqtar bolyp bólinedi.
Uzyna boıyna ajyratylatyn dara talshyqtar dep (maqta, jún), (zyǵyr, kendir) aıtamyz.
Tehnıkalyq talshyqtary birneshe órilgen ári ajyramaıtyn talshyqtar sanalady.
Praktıkalyq jumysynyń nusqaýlary:
A) kirispe nusqaý: Kıimderdi kóbinese maqta men zyǵyr talshyqtarynan daıyndaıdy. Maqta mata men zyǵyr matasynyń aıyrmashylyǵyn ajyratý kerek.
B) aǵymdaǵy nusqaý; Maqta mata men zyǵyr matasyn ajyratý maqsatynda tómendegishe operasıalardy oryndaımyz.
1. Maqta men zyǵyr talshyqtaryn lýpa arqyly úlkeıtip, aıyrmashylyǵyn tekser.
2. Olardy ustap kórip, syrt kórinisterin bir – birimen salystyr.
3. Jumys dápterińe tómendegi kesteni syzyp al.
4. Talshyqtardyń aıyrmashylyqtaryn kestege jazyp toltyr.
Talshyq túrleri ------------------- Syrt kórinisi ------------------ Ustap kórgende
Zyǵyr
Mata
Qorytyndy nusqaý: Kesteni durys toltyrǵandyǵyn tekserý, onyń qalaı oryndalǵanyn salystyra otyryp taldaý júrgizý arqyly túzetý.
Baǵalaý: Oqýshylardyń sabaqqa qatysymyn eskerip, test suraqtaryn ne bolmasa kartochka arqyly baǵalaý, oqýshynyń yntasyna da kóńil bólgen jón.
Úı tapsyrmasy: Matanyń túrleri jóninde bilip kelý. Hımıalyq talshyqtardan alynǵan mata túrlerin ata.
You Might Also Like
-
Geografıa. Materıkter men Muhıttar.
-
Bul 2 synypta ótkizilgen sabaq. Sabaqta jańa tehnalogıalar qatystyrylyp ótkizilgen
