InfoHub Logo

Matematıka – halyq aýyz ádebıetinde
Maqsaty: Halyq aýyz ádebıeti arqyly oqýshylardyń logıkalyq oılaý qabiletterin, shapshańdyǵyn, tapqyrlyǵyn arttyrý.
Mindetteri:
Bilimdilik: Matematıkadan alǵan bilimderin halyq aýyz ádebıetinde qoldaný;
Damytýshylyq: oqýshylardyń halyq aýyz ádebıetine oı - óristeri men sózdik qorlaryn keńeıtip, tilderin damytý:
Tárbıelik: Halyq aýyz ádebıetin qurmetteıtin bilimdi, saýatty azamat tárbıeleý.
Pánaralyq baılanys: ádebıet

Ótkizilý barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi:
a) saıystyń taqyrybymen jáne barysymen tanystyrý
1. Toptardy tanystyrý
2. Maqal – mátel bilemiz be?
3. «Abaı» aýylyna jetemin ba?
4. Logıkalyq esepter
5. Qorytyndy
á) Top múshelerin jáne ádil - qazylardy tanystyrý

2. Tanystyrý saıysy: Árbir toptyń top basshysy óz tobyn tanystyrady

3. Maqal - mátel bilemiz ba?
1) Altaý ala bolsa,
Aýyzdaǵy ketedi
Tórteý túgel bolsa,
Tóbedegi jetedi
2) Jalqaýdyń eki dosy bar: biri - uıqy, biri – kúlki
3) Bilgeniń bir toǵyz,
Bilmegeniń toqsan toǵyz.
4) Otyz tisten shyqqan sóz,
Otyz elge taraıdy
5) Qyryq kisi bir jaq
Qyńyr kisi bir jaq
6) Bir túıir dánde,
Bir tamshy ter bar
7) Jeti atasyn bilmegen,
Jetimdiktiń belgisi.
8) On eki músheń saý bolsa,
Qara basyń hanmen teń
9) Aldyna bir qarasań,
Artyna on qara
10) Bir qumalaq,
Bir qaryn maıdy shiritedi

4. «Abaı ata» aýylyna qalaı jetemin?
1 - 6 jumbaqtar:
1) Dop emes, dóńgelek emes,
Uqsas biraq dostarym.
Fıgýra ol eń negizgi,
Dál jaýapty qostadym.
(Sheńber)

2) Bútin san, bólshek sandar,
Barlyǵy da bar onda.
Bul qandaı san aıtyńdarshy
Oń, teris san bári osynda
(Rasıonal sandar)
3) Qos qulaqty júz tisti,
Júzinen bir aq iz tústi.(Ara)
4) Bulbuldyń 2 qulaq, 1 basy bar
Saldyraǵan 8 jerden tańbasy bar.
Bulbuldy jolǵa salyp aıdaǵanda,
Salatyn neshe túrli jorǵasy bar.
(Dombyra)
5) 64 bólmede
32 turǵyn bar.
Aq, qara qyp bólgende
Birin - biri qýǵyndar
Hany úshin de, jany úshin de
Bermeıdi olar namysyn.
(Shahmat)
6) 1 aǵashtyń 12 butaǵy bar
Ár butaǵynda 30 - dan japyraǵy bar.
Japyraqtyń bir jaǵy aq,
Bir jaǵy qara kánekı oılan tap?
(jyl, aı, táýlik, kún men tún)
7 - 10 baıyrǵy qazaq ólshemderinen.
7. Halyq arasynda jylqyǵa baılanysty qandaı qashyqtyqty, ýaqytty, qalyńdyqty bildiretin ólshemdik máni bar sózder jıi aıtylady?
( «at shaptyrym jer», «bıe saýym ýaqyt», «eki eli qazy»)
8. Aǵylshynnyń dúım (golandsha – úlken saýsaq) ólshemi qazaq halqynyń baıyrǵy qandaı ólshemine sáıkes keledi?
(«barmaq»)
9. Suq saýsaqtyń enine teń uzyndyq birligi (shamamen 2 sm). Qazy maıynyń qalyńdyǵy, oıý - órnektiń mólsheri, t. b... ólshengen.
(Eli)
10. Iyq deńgeıine sáıkes kere sozylǵan eki qol ushynyń arasyna teń uzyndyq birligi?
(Qulash)
11, 12, 13 Abaı ómirbaıany.
11. Abaı aýyldaǵy Ǵabıthan moldadan saýatyn ashady da, 10 jasqa tolǵan soń 3 jyl Semeıdegi qaı medresede oqıdy?
(Ahmet Rıza)
12. Abaıdyń qara sózderiniń birnesheýi eń alǵash 1918 j. Semeıde shyqqan qandaı jýrnalda jaryq kórdi?
(Abaı)
13. «Atymdy Adam qoıǵan soń qaıtyp nadan bolaıyn» dep artyna izin qaldyryp ketken, Abaı atamyzdyń qara sózderi qansha?
(45)

14 - 19 qasıetti sandar.
14. Úsh iz, Úsh maqsat, Úsh alys.
Úsh iz: bala, baılyq, baqyt – bilim.
Úsh alys: jer men kók, jas pen kári, jaqsy men jamannyń arasy.
Úsh maqsat: Saýdager maqsaty – utý, jol muraty – jetý, daý muraty – bitý.
15. Tórt tulǵa, Tórt qubyla, Tórt kúná.
Tórt tulǵa: ot, sý, jel, jer.
Tórt qubyla: Shyǵys, batys, ońtústik, soltústik.
Tórt kúná: Allaǵa kúmán keltirý, naqaqtan qan tógý, ata - anaǵa til tıgizý, ótirik kýá bolý.
16. Bes qarý, Bes ósıet, Bes qater.
Bes qarý: sadaq, myltyq, naıza, qylysh, aıbalta.
Bes ósıet: topasqa senbe, jaýǵa ıilme, árqashan saq júr, ash úıge qonba, jarlydan syı alma.
Bes qater: ot, jaý, borysh, aýrý, sóz.
17. "Jeti" sózimen baılanysty halqymyzda qandaı sózder bar?
(jeti qazyna, jeti kún, jeti jurt, jeti joq, jeti jut, jeti ǵalam, jeti qat kók, jeti ǵashyq )
18. Jeti qazyna, Jeti ata, Jeti jetim.
Jeti qazyna: er jigit, sulý áıel, beren myltyq,, aqyl, bilim, júırik at, qyran búrkit, júırik tazy.
Jeti ata: áke, bala, nemere, shóbere, shópshek, nemene, týajat.
Jeti jetim: Tyńdamaǵan sóz jetim,
Kıýsiz tozǵan bóz jetim,
Iesiz qalǵan jer jetim,
Basshysy joq el jetim,
Aqqý - qazsyz kól jetim,
Jerinen aıyrylǵan er jetim,
Zamandasy qalmasa –
Bárinen de sol jetim.
19. Halqymyzdyń qasıet tutatyn taǵy da bir sany - qyryq. "Qyryq" sózimen baılanysty qandaı yrym, dástúr, senimderdi bilesińder?
(Náresteniń moıny bekip, qyryq kún tolǵanda "Qyryqynan shyǵarý“
degen yrymy bar. Ólgen adamnyń "Qyrqyn berý" dástúri de bar.
Halqymyz kelgen qonaqty "Qyryqtyń biri - qydyr" dep qarsy alý
t. b.
20 - 22 ýaqyt ólsheýishterine
20. 1saǵ 5mın mınýt arqyly órnekte.
(65mınýt)
21. 1táýl 3saǵ., saǵat arqyly órnekte.
(27saǵat)
22. 1jyl 7aı, aı arqyly órnekte.
(19 aı)
5. Logıkalyq esepter.
Aıjan men Marjannyń ákeleriniń attaryn ata. Aıjan men Marjan – Asqar men Murattyń qyzdary. Aıjan Asqardyń qyzynan úsh jas kishi bolsa, bulardyń árqaısysynyń ákeleriniń aty kim?
(Aıjan – Murattyń, Marjan – Asqardyń qyzy)
2. Olar qandaı baǵa aldy?
Ásem, Ardaq, Anar, úsheýi matematıkadan baqylaý jumysynan qandaı baǵa alǵanyn suraǵanda, muǵalim:
-- Eshqaısysyń jaman baǵa alǵan joqsyńdar, biraq árqaısysyńnyń baǵań ár túrli. Ásemniń baǵasy «3» emes, al Anardyń baǵasy «3»- te «5»- te emes dedi. Sonda árkim qandaı baǵa alǵan?
(Ásem – «5», Anar - «4», Ardaq – «3» alǵan).
6. Qorytyndy. Ádil - qazylar saıysty qorytyndylap, qaı top alǵa shyqqanyn jarıa etedi.
Qoldaýshylar qaýymyna qyzyqty oıyndar:
Myna qyzyqty qarańyz:
1) Qolyńyzǵa kálkýlátor alyńyz.
2) Uıaly telefonyńyzdyń bastapqy 3 sanyn engizińiz (kody qajet emes, mysaly: 8702452**** bolsa, 452 dep alamyz).
3) 80 - ge kóbeıtemiz.
4) 1 - di qosamyz.
5) 250 - ge kóbeıtemiz.
6) Nómirdiń sońǵy 4 sıfryn qosamyz.
7) Sońǵy 4 sıfrdy taǵy da qosamyz.
8) 250 - di azaıtamyz.
9) 2 - ge bólemiz.
10) Jaılaaaaap, tańǵala bastaımyz)))
Suraqtar
1. Tórt shahmatshy bir - birimen bir - aq partıadan oınap, týrnır ótkizipti. Sonda barlyǵy neshe partıa oınaǵan?(6)
2. Qazir ózim 32, balam 7 jasta. Sonda balam menen neshe jyldan keıin eki ese kishi bolady? (18)
3. Sýyqqa eń tózimdi qandaı qustar, olar neshe gradýs aıazǵa shydaıdy?(qaz ben úırek)
4. Qandaı tropıkalyq aǵash kún táýligine 1 metrge deıin ósip otyrady? (bambýk)

Ońtústik Qazaqstan oblysy, Arys qalasy,
B. Ontaev atyndaǵy jalpy orta mektebi
matematıka - ınformatıka muǵalimi
Djamanbaeva Meıramkúl Tursynbaıqyz