InfoHub Logo

Qazirgi tańdaǵy áleýmettik máseleniń biri ata - ana men balanyń arasyndaǵy qarym – qatynas. «Ata - ana - bala» jubyndaǵy kez kelgen qarym - qatynas túriniń tárbıelik mańyzy bar. Otbasynda bala tárbıeleý óte mańyzdy máseleniń biri Bala tárbıeleý tek januıaǵa ǵana emes, qoǵamǵa da qatysty. Jas urpaqty qoǵamymyzdyń sanaly azamaty etip tárbıeleý muǵalimderdiń jáne otbasynyń negizgi mindeti.
Otbasyndaǵy tárbıe bir jaqty emes, jan - jaqty, ár tarapty ereksheligi bar, damý prosesi bar pedagogıkalyq másele.
Ult tárbıesi - ult bolashaǵy. Egemendi elimizdiń erteńgi bolashaǵy – jas urpaq tárbıesi. Bilimdi, densaýlyǵy myqty azamat ósirý úshin mektep, ata - ana bolyp yntymaqtasyp atsalysýymyz qajet. Demek, bala baqytynyń kepili ata - ananyń ónegeli tárbıesinde. Sondyqtan balanyń bas ustazy ata - ana bolǵandyqtan, ata - anamen úzdiksiz baılanysta bolý kerek.

Taqyryby: Otbasyndaǵy tárbıeniń túrleri jáne onyń balanyń damýyna tıgizetin áseri /ata - analarmen jumys/
Maqsaty: Otbasyndaǵy tárbıeniń jaýapkershiligin sezine, túsine bilý.
Tárbıeniń tıimdiligi jáne durys qoldana bilý joldaryn túsindirý.
Ata - ananyń bilimderin kóterýge kómektesý.
Kirispe bólimi:
«Tárbıeleýde negizgi oryn árıne otbasyǵa beriledi, biraq memlekette bul máseleden shet qalmaýy kerek». (N. Á. Nazarbaev)

Elimizdiń egemendik alǵan ýaqyt ishinde qoǵamda qanshama ózgerister boldy, sońǵy ýaqyttaǵy elimizdegi naryqtyq ekonomıkanynyń qarqynyna ilesý qıynshylyǵynan jáne jumyssyzdyq kóbeıip kóptegen otbasy músheleri jumyssyz qaldy, analar bazar aralap, ákelerdiń bedeli tómendep kóptegen otbasylarynda bala tárbıesi álsirep, tipti eriksiz qoldan shyǵyp, orny tolmas olqylyqtarǵa ákelip soǵýda. Sonyń saldarynan ajyrasý men tolyq emes otbasylar, otbasyndaǵy krızıs, tárbıe sapasynyń quldyrap ketýine ákelip soqty.

Qazirgi otbasynda balaǵa erekshe nazar bóline bastady, biraq keıbir otbasylar jalǵyz bala nemese erketotaı bala dep tárbıe shekten shyǵyp jatady. Berilip jatqan tárbıeniń durys, burysyn bilmeı adasyp jatady. Sonyń saldarynan minez - qulyqtary ashýshań, tilazar, óz degenderimen júretin t. t túsiniksiz minezdi balalar osyndaı tárbıeniń jemisi bolyp otyr. Sondyqtan, búgingi tańdaǵy ózekti másele balamen birge ata - anany sapaly birge tárbıeleý.
Sapaly otbasylyq tárbıe ata - ana men ustazdardyń, mektep psıhologtarynyń, basqa da oqýshylarmen jumys júrgizetin mamandardyń birlesip kirisken kúshterinsiz múmkin bolmaıdy.
Birinshiden, balaǵa otbasy men mekteptiń qoıatyn talaptary, ustanymdary, tártiptik normalardy bildire otyra, bir - birine qarama - qaıshylyqta bolmaýǵa tıisti. Ata - anaǵa mektep tárbıesi týraly oń pikir qalyptastyrý, ata - anamen tyǵyz baılanysta bolý.

Ekinshiden, tipti jaqsy kóretin jáne bala tárbıesine basty nazar aýdarýshy
ata - analar óz bilimin kóterýge muqtaj bolady, oǵan bilim berýshi mekemelerdiń qyzmetkerleri utymdy túrde kómek bere alady. Olar myna sizder, barlyǵymyz, qaı jerde júrsekte mektep tárbıesi týraly oń pikirde bolýymyz tıis.
Ata - anany tárbıeleý – ol ata - analardyń óz qyzmetterin oryndaýǵa kómek kórsetý
Maqsaty - ózindik ata - analyq sezimderi men maqsattaryn sezine bilýine jáne óziniń súıikti balasynyń úılesimdi tulǵa bolyp qalyptasýy úshin qaısy birin baqylap, túzetý men engizýge qabiletti bolýyna kómektesý.

Negizgi bólimi:
Otbasyndaǵy ata - ana minez - qulqy stılderi jáne onyń balaǵa tıgizetin áseri
Otbasylyq tárbıeniń ındıfferenttik túri - Nemquraıly tıp - mundaı ata - analar balalary úshin eshqandaı shekteýler qoımaıdy, óziniń jeke basty máselerimen aınalysyp júredi jáne qarym - qatynasqa jabyq bolady. Olardy balanyń ishki jan dúnıesi qatty tolǵandyrmaıdy, olardyń oıynsha eger balanyń tamaǵy toq, kıimi bar bolsa, mektepke baryp otyrsa ata - ana paryzy oryndalady dep oılaıdy. Olar balany jazalaı otyryp, sol jerde - aq yntalandyrady, tek qana bala ata - anasyna kedergi bolmasa boldy. Basty tárbıelik ádis - qamshy men aıaly alaqan.
Saldary: mundaı balalarda qupıa kóp bolady, únemi saq bolyp júredi, óz oıy bolmaıdy, adamǵa shyn kóńilmen jany ashyp, aıaýshylyq bildirmeıdi.

Otbasylyq tárbıeniń lıberaldyq stıli - Baqylaý deńgeıi tómen, biraq qarym - qatynastary jyly. Mundaı otbasyndaǵy ata - analardyń basqarýshylyq róli maǵynaly emes, olar balany tárbıeleýdi bilmeıdi jáne tárbıelegisi kelmeıdi,
biraq, onyń tulǵasyn joǵary baǵalaıdy, kishigirim qatelikterin keshiredi, onymen sóılesedi, senedi, shekteýler men tyıymdar qoımaıdy. Biraq, osy erkindikti bala kótere ala ma?
Saldary: mundaı balalar beıáleýmettik toptarǵa beıim bolady. Eseıe kele olar ózderine qarsy shyqpaıtyndarmen qaqtyǵysa bastaıdy, basqa adamdardyń múddelerin esepke alý qabileti bolmaıdy, shekteýler men jaýapkershilikke daıyn emes bolady.

Avtorıtarlyq – óktemshil túri - Bul balany baqylaýdyń joǵary deńgeıi jáne salqyn qarym - qatynas. Balamen osy stıldegi qarym - qatynasty ustaýshy ata - analar onyń qandaı bolyp ósetinin jaqsy túsinedi jáne oǵan barlyq kúshin jumsaıdy. Otbasyndaǵy dıktat otbasyndaǵy múshelerdiń biriniń, basqa múshelerdiń jigerliligin, ózindik qunyn sezinýin únemi basyp otyratyndyǵymen kórinedi.
Onyń sebebi: Óziniń otbasymen nemese balalarymen qanaǵattanbaýy, balany qabyldamaý

*Ata - analardyń ózderi balalarǵa qatal qaraıtyn otbasyda ósken, jáne olar ata - analarynyń tárbıelik stılin ózderiniń otbasysyna aýystyrady.

*ata - analar ózderiniń balalary týraly basqa adamdardyń pikirin óte mańyzdy dep sanaıdy jáne óz balalaryn baqylaýda sol pikirler mańyzdy dep sanaıdy
Saldary: mundaı otbasyndaǵy balalar ata - ana meıiriminiń, jylýynyń, maqtaý men qoldaýynyń jetispeýshiligin sezinedi. Olar ózderiniń álsiz jaqtaryn jaqsy biledi/sebebi bul týraly ata - anasy únemi esine salyp otyrady/ jáne ózderiniń jaqsy jaqtaryn kórsetýden múldem aıyrylǵan bolady.

Otbasyndaǵy gıperqamqorlyq - Ata - analardyń óz eńbegimen balanyń talaptaryn qanaǵattandyra otyra, bar qıynshylyq, problemalardy óz ıyǵyna alý. Otbasylyq tárbıeniń mundaı stıli keıbir sebepterge baılanysty bolady: balanyń kishkentaı kezinen densaýlyǵynyń nashar bolýy, ata - anasynyń mineziniń erekshelikterinen. Nátıjesinde, ata - analary tym kúmandanǵysh bolady jáne balanyń kez - kelgen aýrýyna qatty ýaıymdaıdy. Balany nazardan tys qaldyrmaıdy, kez - kelgen jazalaýdan qorǵap otyrady. Ata - anaǵa balanyń osyndaı qamqorlyqta júrgen yńǵaıly, sebebi barlyq daǵdarystar aınalyp ótedi dep oılaıdy, tulǵany belsendi qalyptastyrý máselesi ekinshi orynǵa shegeriledi
Saldary: mundaı otbasyndaǵy bala – ujym ishindegi ómirge daıyn emes bolyp shyǵady. Kez - kelgen nársege qaýiptengish, kómeksizdik, týra osy balalar a esh nársege renjimeıtindeı bolyp tárbıelengender, óse kele ata - anasynyń sheksiz qamqorlyǵyna qarsy shyǵa bastaıdy.

Bedeldi otbasy - bul ata - analar óz balalarynyń ósip kele jatqan derbestigin túsinedi jáne yntalandyrady, jas erekshelikterine saı jaýapkershilikte bolady. Balamen qarym - qatynasqa ashyq, daıyn jáne balalarymen otbasydaǵy tártip erejelerin talqyǵa salady. Balanyń oıymen sanasady.
Saldary: Mundaı balalarda ózin - ózi baǵalaý sezimi jáne eriktik qasıetteri erte paıda bolady. Olar ómirge beıimdelgen, ózderine nyq senimdi jáne jaýapkershil tulǵa bolyp ósedi.

“Jemisti tárbıeniń on kilti”-
*Az sóılep, kóp iste - statısıka bekitken: bir kúnde 2000 - ǵa jýyq aqyl - keńes pen eskertýler beredi ekenbiz! Sondyqtan, balalarymyzdyń «estimeıtindegi» de ǵajap emes. Eger sizdiń ótinishińizge qaramastan balańyz shulyǵyn teris aýdarǵan kúıi laqtyra salsa, bir kúni siz de sol qalpynda jýyp bere salyńyz. Ózi ony jýyp, keptirýdiń ózi múmkin emes ekendigin sezinsin. İspen kórsetken, sózden góri dálirek bolady.
*Balalarǵa olardyń kúshti ekendigin jarıaly túrde sezindire bilińiz - áıtpese olar ózderi astyrtyn tásilderin taýyp alady. Ol úshin balalarmen únemi keńesý kerek, olarǵa tańdaý, satyp alý, aqsha sanaý, qıyn emes taǵamdardy daıyndaý quqyǵyn berý kerek. Mysaly eki jastaǵy balaǵa plasıkalyq ydys jýýǵa, ydystardy jınastyrýǵa múmkindik berý, tyıym salýǵa bolmaıdy.
*Sizdiń sózderińiz ben isterińiz nege ákelip soǵatynyn umytpańyz - ózińizden Men kirispesem de bolar edi dep surap otyryńyz, kez - kelgen nársege kirise ketsek, naǵyz ómirdi urysyp aqyl úıretýmen, qorqytýmen almastyramyz. Eger úıden qajetti nársesin umytyp ketse, eske salmańyz, keleside umytpaıtyn bolady.
*Máńgilik týraly árqashan este saqtaý kerek, sózimizdiń qazir ǵana emes, balalarymyz ózderiniń nemerelerin tárbıelegen kezde de aldynan shyǵatynyn umytpaıyq.- osy oılardy qoryta kele eger de keleshekte bul isimiz balamyz ben nemeremizge paıda ákelse qıyn jáne aýyr problemalarǵa kezek berip, problemalardy tez jáne qarapaıym sheshýden bas tartamyz. Mysaly balany uratyn bolsaq onda bir mınýt ishinde problemany sheshýge tyrysyp basqa adamnan bir nárseni talap etý kezindegi agressıvti áreketterge úıretemiz, nemese basqa adamnan jylýlyq izdeıdi.
*Balany aımalap, meıirimmen qarańyz. – balany kúnine 4 ret qushaqqa basyp, aımalaýymyz kerek

Saýalnama: Siz qandaı ata - anasyz? jaýabymen qorytyndylanyp, jarıalandy
Balamen qarym - qatynas kezinde jıi qoldanatyn sóılemderdi belgilep, oń jaq baǵandaǵy upaılardy esepteńiz:
S u r a q t a r -------------------------------------------- upaı
1 Saǵan qansha ret qaıtalap aıtýǵa bolady 2
2 Maǵan aqyl aıtatyn sen kimsiń 1
3 Sensiz qalaı bolar edim 1
4 Aı - ı! Kimge tartty ekensiń?! 2
5 Seniń dostaryń qandaı jaqsy adamdar!!! 1
6 Oı - ı! Osy sen kimge tartqansyń!.... 2
7 Men seniń jasyńda..... 2
8 Sen meniń qorǵanymsyń jáne kómekshimsiń 1
9 Ne qylǵan dostar seniki osy? 2
10 Ne oılap júresiń osy ylǵı? 2
11 Aqyldym meniń!!!! 1
12 Sen qalaı oılaısyń balam?! 1
13 Báriniń balasy balada, meniki.... 2
14 Meniń balam qandaı tapqyr!!! 1

Nátıjeleri:
5 - 7 upaı: siz balańyzben óte jaqsy qarym - qatynastasyz. Ol sizdi jaqsy kóredi jáne bul qarym - qatynas onyń tulǵa retinde qalyptasýyna jaqsy áser etedi.
8 - 10 upaı: sizdiń balańyzben qarym - qatynasta keıbir qıynshylyqtaryńyz bar. Onyń problemalaryn túsinbeısiz jáne onyń damýyndaǵy kemshilikteri úshin kináni balanyń ózine aýdarýǵa tyrysasyz.
11 upaı jáne joǵary: balamen qarym - qatynasta turaqsyz. Onyń damýy kezdeısoq, ózderin moıyndamaıdy. Sizge oılaný kerek!
Bala tárbıesine baılanysty suraqtar berilip, ata - analar óz oılaryn aıtady.
Qorytyndy: Bala tárbıesi – qyzyǵy men qıynshylyǵy qatar júretin kúrdeli proses. Otbasy, ushqan uıa – jylylyqtyń, jylýlyqtyń mekeni. “Otbasy” ataýynyń mánine tereń úńiler bolatyn bolsaq, ottyń da úlken mańyzy bar ekenin sezemiz.
Sondyqtan ottyń basy, oshaǵymyzdyń tútini túzý bolý úshin balamyzdyń jan – dúnıesine úńileıik! Bala tárbıesinde shydamdy bolyp, óz balalaryńyzǵa jylýyńyzdy bere bilińizder! Sizdiń ósirgen balalaryńyz ylǵı da qýantyp, qýanyshqa bóleı bersin!

Batys Qazaqstan oblysy, Aqjaıyq aýdany,
Harkın orta mektebi psıhologimi Saıa Satybaldıeva