InfoHub Logo

Maıqy bı (Hİİ – Hİİİǵǵ.) – halyqtyń aýyzsha tarıhynyń aıtýynda, Shyńǵysty han kóterýge qatysqan ataqty 12 bıdiń biri. Ádil bıligimen, tapqyr sheshendigimen búkil qazaq qaýymynyń arasynda ataǵy shyqqan adam. Halyq arasynda: «Túgel sózdiń túbi bir, túp atasy Maıqy bı» degen eski sóz bar.

Shejire derekteri boıynsha Uly júzdiń túp atasy Aqarystan Uzynsaqal Ybraıym, odan Keıki, odan Tóbe bı, odan Qoıyldyr, Qoǵam, Maıqy, Mekre taraıdy. Maıqy esimi qazaqtardyń shyǵý tegine qatysty kóptegen ańyz áńgimelerde kezdesedi. «Qazaq Sovet ensıklopedıasynda» onyń Shyńǵys hannyń el bastaý isine kómektesip, aqylshysy, ózi joryqqa attanǵanda ornyna qaldyratyn bıi bolǵany, Joshy hannyń Batysqa jasaǵan joryǵynda mońǵol áskeriniń on qanatyn basqarǵany aıtylady. Osyǵan qaraǵanda, Maıqy bı jas jaǵynan Shyńǵys hanmen qaraılas, bolmasa eptep úlken bolýy múmkin.

Al qazaq ańyzdary ony odan birer ǵasyr keıin jasatyp, qazaqtardyń úsh júzge bóliný kezeńinde úlken ról atqardy degendi aıtady. Munda Maıqy bı Ormanbek bı ólip, on san Noǵaı eli búlingende, qazaq ulysyn qurǵan tarıhı qaıratker esebinde kórsetiledi.

Maıqy bı qazaq rýlaryn úsh júzge bólip, Úısin bastaǵan bólikti Uly júz, Arǵyn bastaǵan bólikti Orta júz, Alshyn bastaǵan bólikti Kishi júz dep ataıdy. Noǵaıly handarynyń biri – Qyzyl Arystannyń balasy Ahmetti Ulytaýda úsh júzdiń hany etip kóteredi. Ol ulysqa kirgen 40 rýǵa tańba taratyp, tańbany ár rýdyń ereksheligine qaraı belgileıdi. Ulys týyn ustaǵan Úısinge «jalaý», ortada júrgen Arǵynǵa «kóz», jaýǵa aldymen shabatyn Alshynǵa «naıza» tańbasyn bergen. Atalmysh 40 rýdyń tańbasyn jartasqa qashatqan. Kezinde «Maıqynyń tańbasy» dep atalǵan bul tańbaly tas keıin jer atymen «Nura tańbasy» atalyp ketken.

Maıqy bı qazaq ulysyn qura otyryp, keıingi urpaqtaryna: «Han aqyldy, ádil bolsa, qarashasy yntymaqty, batyl bolsa, qara jerden sý aǵyzyp, keme júrgizedi... Aq bilektiń kúshimen, aq naızanyń ushymen qorǵap, el bolýdy oılańdar» dep ósıet qaldyrǵan.
El ańyzdarynyń derekterine qaraǵanda, Maıqy bıdiń óz zamanynda el qamyn oılaǵan úlken oıshyl adam bolǵany ańǵarylady, halyqtyń ádet-ǵuryp, saltyn, jol-joralǵysyn zańǵa aınaldyrýda Maıqy bıdiń ornynyń erekshe bolǵany kórinedi.

Maıqy bıdi ózbek, tatar, bashqurt halyqtary da óz bıimiz dep esepteıdi. Buǵan shejirede kórsetilgendeı, Tóbe bıden taraǵan Qoıyldyr, Mekre esimdi balalarynyń osy halyqtardyń arasyna baryp, sińisip ketýi sebep bolsa kerek.

---