Mektep jasyna deıingi balanyń emosıonaldy kóńil kúıiniń damýy
Ekibastuz qalasy
№ 23 «Balaýsa» mektepke deıingi gımnazıa
Daıyndaǵan: Abdınova Úmit Daýtqyzy
Mektep jasyna deıingi balalardyń emosıonaldyq kúńil - kúıiniń damýy
«Tárbıeniń qudirettiligi - ol jeke tulǵanyń jandy qaınar bulaǵynan baıqalady»
K. D. Ýshınskıı
Qazirgi psıhologıalyq - pedogogıkalyq teorıada m. j d. balanyń jaǵymdy emosıalaryn damytý tek kásibı mamandyqqa ǵana baılanysty emes ol, tárbıeshiniń jeke derbes qasıetterine de baılanysty dep tujyrymdaǵan. Mektepke deıingi erte jas shamasyndaǵy balalarǵa erekshe qarym - qatynastar talap etiledi Olar óte meıirimdi, názik, óte sengish keledi. Sondyqtan bul jas shamasyndaǵy baldyrǵandardy qamqorlyqqa alý, jaralamaı tárbıeleý óte mańyzdy.
Topta balalarǵa jaqsy jáne jaıly bolý qajet.
Erte jas shamasyndaǵy sábıdi tárbıeleýde eshkim de anasyn almastyra almaıtyny týraly umytpaý kerek. Sondyqtan, ustaz - psıholog olardy ananyń tulǵasyndaı jumys isteı bilý kerek.. Mysaly, shyǵarmashylyq jumystardy sábımen birge anasyna kórsetý úshin isteý. Ata - ananyń senimdiligi arta túsip balaǵa degen anasynan basqa da súıispenshilikter oıatady.
Sábıdiń emosıonaldy kóńil - kúıi salasynyń psıhologıalyq dıagnostıka ádisteri óte kóp. Biraq bul ádisterdiń barlyǵyn paıdalaný múmkinshiligi bola bermeıdi.
Birinshiden, tárbıeshiler testeýdiń nátıjelerin durys túsindirip berý úshin jetkilikti psıhologıalyq daıyndyqta bolý qajet. Ekinshiden, tárbıeshige testiń nátıjeleri jıi úreıli nemese qıańqy balalardyń toby kórsetkishinde jeke balaǵa degen qarym - qytynasta áreketsizdikke ákep soǵady. Dıagnostıkanyń nátıjesi osy jaǵdaıda úlken qatelikke ákelip soqtyrady..
Emosıanaldyq kóńil - kúı paıda bolýyn baǵalaýda G. Stepanova balanyń is - áreket reaksıalaryn eskere otyryp bes baldyq shkala jasaǵan. Bul shkala boıynsha balanyń emosıalyq kúıin baǵalaýǵa bolady.
M. d balalyq shaq - densaýlyqty qalyptastyrý jáne jeke tulǵanyń damýyndaǵy adamnyń ómirindegi eń mańyzdy kezeńi. Sonymen qatar - bul kezde bala aınalasyndaǵy eresekterge, ıaǵnı ata - analary men ustazdarǵa táýeldi. Keleńsiz jaǵdaılar, júris - turys, áleýmettik jáne emosıonaldyq máseleler zardaptylary balanyń bolashaǵyna tikeleı áserin tıgizedi.(balany quqyǵy jáne jeke basynyń qasıeti)
Balanyń is - áreketin sıpattaıtyn eń mańyzdy salalardyń biri - negizinde normalar jáne erejelerdiń meńgerýi onyń áleýmettik damytýy bolyp tabylady: bir jaǵynan, balanyń zattyq álemniń qaǵıdalaryn túsinýi qajet. Ekinshi jaǵynan - adamdarǵa degen qarym - qatynastyń erejesi. Bul proseste balanyń minez - qulqynyń emosıonaldy kúızeliske ushyraýy ata - analary men aınalasyndaǵylardyń keri áserinen týýy múmkin. Minez - qulyq emosıonaldy kúızeliske ushyraıdy. Balamen - analyq qatynastardyń buzýshylyǵy, qolaısyz psıhologıalyq ahýal taǵy basqalar patologıalyq faktorlar negatıvti faktorlardyń bir qatarynyń áserimen biraq balada
áleýmettik - emosıanaldy sátsizdiktiń belgileri qalyptasady. Orynsyz teris emosıalar bolady, jeke organızmniń damýynyń prosesine keri áser etedi. Demek, pedogoktar men psıhologteriniń aldynda osyǵan baılanysty balalardy ómirge degen súıispenshiligin arttyryp, qoǵamda jáne jeke adam basyndaǵy qaıǵyrýlar, basqa adamdardyń seziminde eleń etý. (oǵan kómekke kelý, qýaný jáne qaıǵyrý t. s. s s)..
Óz emosıalarymen basqara bilý - mektepke deıingi jastaǵy balalardyń eń basty jetistigi.. Sondyqtan emosıanaldyq fýnksıa ol mektep jasyna deıingi balanyń ortalyq psıhıkalyq fýnksıamen dep atalady jáne soǵan eriksiz túrde aınalady..
L. S. Vygotskııdiń aıtýynsha mektepke barǵansha balanyń emosıanaldy - reaksıalary balanyń minez - qulyǵyna tikeleı ústemshildik etýin joǵaltady. Sábı óz emosıalarymen basqarýdy úırenedi.” Bul, alaıda, mektep jasyna deıingi merzimniń sońǵy kezinde qyzý ómirdiń jetkilikti tájirıbesimen ǵana ıe bolatyndaı jaǵdaı bolýy múmkin.
Uly pedogoktardyń pikirinshe, m. j. d. balanyń emosıanaldy kóńiliniń damyýy onyń tárbıesiniń eń mańyzdy sharttarynyń biri bolyp tabylady. Mektep. j. d. balanyń emosıonaldy kúızelýi bolashaqta jeke tulǵa bolyp qalyptasýy úshin qaýip - qater týdyrady. Balanyń ishki emosıa kóńil - kúıiniń qatynasy áleýmettik jaǵdaıy damý úshin yqpal etedi.
Mine osyǵan oraı m. j. d. balanyń emosıonaldy, áleýmentti jáne adamgershilik jaǵynan damýy tyǵyz baılanysty degen uǵym qalyptasady.
Qazirgi zaman pedagogıka ǵylym turǵysynan qarasaq sábıdiń áleýmenttik - emosıanaldy damýy ol m. j. d balanyń óte kúrdeli sosıalızasıalyq máselesi.
“Sosıalızasıa - áleýmettik ortaǵa balanyń beıimdelýiniń kúrdeli, kóp josparly prosesi. Bul mádenıettený, adamgershilik qundylyqtardyń júıeleri.
Mynadaı negizgi maqsattar erekshelenedi:
Mektepke deıingi eresek jas balalarynyń áleýmettik jáne emosıanaldy salalarynyń jumystardyń mazmunyn anyqtaý..
Balalarmen jalpy dástúrler, adamgershilik qaǵıdalary týraly oılastyrý jene ótkizý.
Bala - baqshada balanyń beıimdelýi qalaı bolady?
Balanyń baqshaǵa alǵash kelýi ol bala organızmi men psıhıkasy úshin óte kúrdeli proses.
Ol shynymen jańa kezeńge ótedi, organızmniń damytýy úshin jańa sharttar engiziledi..
Mamandar balanyń balabaqshaǵa beıimdelýiniń (adaptasıa) 3 negizgi túrlerin ereksheleıdi: jeńil, ortasha jáne aýyry.
Jeńil beıimdelýi - balabaqshaǵa kelýdiń alǵashqy kúninen bastap balanyń tábeti tómendep, balalarmen oınaýǵa nıeti joǵalady, biraq bul bastapqy 10 - 20 kúndeı bolady. Ata - analar balasynyń birinshi aıda kenetten
aýyratynyn este saqtaýǵa kerek, biraq aýrý zardapsyz 7 - 10 kúnnen aspaıtyn túrde ótedi.
Ortasha aýyrlaý beıimdelýi - balalardyń emosıonaldyq kóńil - kúıi normada (20 - 40 kúnderden keıin) uzaq merzimnen astam keledi. Alǵashqy eki aı boıy balada tildik nemese fızıkalyq belsendiliktiń naqtyly ózgeristeri baıqala alady. Budan basqa, balalarda 30 - 40 kúnderde salmaqtyń eptegen joǵaltýy baıqalady.
Balanyń aýyr beıimdelýi - (pnevmonıa, bronhıtter, qulaqtyń qabynýy jáne taǵy basqalar) kedergilermen aǵatyn kóp aýrýlarda (bala kóp jylaıdy, anasynan ajyraǵysy kelmeıdi, otyrýǵa arnalǵan jaǵdaıda uıyqtaıdy, buǵady, minez - qulyqtaǵy tabandy ózgeristeri bolady. (ósý, salmaq) fızıkalyq kórsetkishter de, zerdeli damytý da aýyr formasy bar balalardyń beıimdelýlerinde balabaqshada kenet baıaýlaıdy. Eger balanyń kúıi 60 kúnnen astam bir yńǵaılanbasa ata - analar shara qoldaný kerek.
Psıhologtar balanyń beıimdelýin jeńildetý úshin birneshe negizgi jattyǵýlardy qabyldaýyna kóńil bólý kerek.
Balany baqshaǵa barýǵa aldyn ala ázirleýi, jáne úıretý (gorshokpen qoldaný qasyqtar, shyny aıaq, paıdalaný, jýyný) ózine qyzmet kórsetýdiń daǵdylaryn baldyrǵandar sózsiz jasaıdy.
Sábıdiń ata - analarymen birge aldyn ala mektepke deıingi mekemege kirip - shyǵýy, top bólmesimen jáne tárbıeshilermen, baqshanyń tártibimen tanysýy kerek. Balabaqshaǵa balasyn beretin, ata - analardyń aldynda baqsha týraly tek qana jaǵymdy sátterdi balaǵa aıtýy, sonymen birge balanyń janynda az ýaqyt qalýǵa múmkindik berýge bolady. Ata - anasy balasyn baqshanyń aýlasynda serýenge shyǵaryp balalardy baqylatady.
Balabaqshada balanyń mashyqtanýy 1 - 2 saǵattan bastaýǵa kerek, bir jumadan keıin túski tamaq jáne uıqyǵa qaldyrýǵa talaptanýǵa bolady. Ata - analar qashan bala kúni boıy qaldyrýǵa múmkin bolatynyna kóz jetkizgende qaldyrady.
Sábıdiń jeke basynyń damýy erte kezeńnen bastalady. Balanyń damyýynda yqpal etýshi ol bala ómirinde kezdesetin jaǵdaılardyń túgeldeı derlik bola alady! Balanyń damý prosesindesinde eresekter úlken yqpal etedi. Biraq balanyń damytý ortasyna berý óz ereksheligimen kórinedi. Balanyń emosıanaldy kóńil - kúıin damytýy, balanyń tilin damytýy, balanyń psıhıkalyq jáne psıhologıalyq damytýy – balanyń jan jaqty damytýy janashyr adamdardyń qatysýysyz óte qıyn bolar edi.
21 - ǵasyrda televızor, ınternet, reklama, tb
Balanyń damýyna áser etpeıdi deý múmkin emes. Medıa - degen úlken «álem terezesi» deýge bolady, munda eń bastysy kishkentaı sábılerimizdiń osy «terezege» durys qaraı bilýge yqpal etý. Sondyqtan balanyń analıtıkalyq qabilettiligi men oılaý júıesin damytý.
1 - den 3 jasqa deıingi balanyń emosıonaldy kóńil - kúıiniń durys damytý úshin onyń jetistigin dáleldep, únemi madaqtaý mańyzdy.
3 - ten 6 jastaǵy balanyń emosıonaldy kóńil - kúıiniń durys damýy áleýmettik belsendilikpen de baılanysty. Bul jas shamasynda balalar
ádette sújetti - róldi oıyndar qyzyqty. Oıyn kezinde ártúrli jaǵdaılarda adamdardyń qarym - qatynasyn túsinýge kómektesedi. Balanyń damýy mektep jasyndaǵy balalarda da de jalǵasady.
Balalardyń damytýdyń ortalary (sport ortalyqtary, art - stýdıa) mamandandyrylǵan orta bilim bolady.
Balany damytýy úshin ortalyqtyń áseri kóp. Birinshiden, balanyń óz tańdaýy, jáne sabaqtan keıingi emosıa jaǵdaıyn baıqaýǵa bolady.
Balanyń psıhıkasynyń damýyna yqpal etetin ol bıologıalyq jáne áleýmettik faktorlar.
Bıologıalyq faktor: (júıke júıesiniń damytýy) adam psıhıkanyń ortaq erekshelikteri, sonymen birge tuqym qýalaýshy jeke erekshelikterdi bul jerde esepke alynady.
Áleýmenttik faktor: balany qorshaǵan jaqyndary jáne durys tárbıe berý.
Basqa balalarmen oıyn kezinde balanyń emosıonaldy portreti aıqyndalady.
M. j. d. balalar úshin oqý - is áreketin uıymdasyrýda balanyń emosıonaldy kóńiliniń yqpaly zor.
M. j. d. balanyń emosıonaldy komponentterin esepke alýymyz qajet. Bilim berý joldary jáne ár túrli is - áreket kezinde sábıdiń eosıonaldy kóńil - kúıine oıyn yqpal etedi. Emosıonaldy komponenttiń fýnksıalary adamnyń baǵaly qundylyqtarynyń eń mańyzdy sharttary.
Psıhologtar emosıa parasatynyń 5 tarmaǵyn ereksheleıdi.
1. Sezim, ıaǵnı ol paıda bolatynda sezimdi ajyratý. (ózin - ózi taný)
2, Olar laıyqty sheńberlerden shyqpaý úshin sezimmen qarap anyqtaıtyn emosıalarmen basqarý
3. Emosıalardy baqylaý - bul qabilettilikti arttyrý, tynyshtyq kúıine ózin keltirý.
4. Ózara araqatynastardyń súıemeldeý.
5. Jas erekshelikke baılanystysy minezdemeler:
M. j. d. kishi balalar ertegilerdiń keıipkerlerine elikteıdi jáne qıynshylyqta bolysýǵa nıet qylady.
Negizgi emosıalar: renjý, qýaný, tynyshtalý, qorqý.
3 - 5 jasta qurdastaryna qushtarlyq sezimi damıdy. Jańa ázildesý sezimi oıanady, ázilderdi túsinedi jáne ázildeýdi jaqsy kóredi, óz emosıalaryn baıaýlatyp, kez kelgen ym arqyly jáne ymdap sóılesý emosıalardyń syrtqy belgilerin bildiredi. Negizgi emosıalary: qaıǵy, ashý, qorqynysh, tańdaný, qyzyǵýshylyq. tynyshtyq, qýanysh.
5 - 6 jasta – mektepke baratyn ýaqyttyń jaqyndaýyn sezinedi: bireýler úreı sezimderi, al, ekinshisinde qýanysh sezimderi paıda bolady.
Negizgi emosıalar: qorqynysh, ashý, yza, qaıǵy, tańdaný, múdde, tynyshtyq, ar, jazalaý, qýanysh, kúndeýshilik, jıirkenýshilik.
Emosıonaldy kóńil - kúıdiń damytýy baǵdarlamada osyndaı 3 bólimnen turady:
M. j. d. balanyń emos damýynda (teatr) sahnalaýdyń áseri.
Emosıalar, bir jaǵynan, bala kúıiniń ındıkatorlary bolyp tabylady, ekinshiden onyń tanymdyq prosesteri jáne minez - qulyq, logıkalaryna onyń yqylasy, qorshaǵan ortany qabyldaýdy ereksheliktiń baǵyttalǵandyǵyn anyqtaýda yqpal etedi.
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵynda bala tárbıesi men bilim berý júıesin nyǵaıtýda balanyń emosıaly kúı - jaǵdaıyna kóbirek kóńil bóle otyryp damytýdyń negizgi máselesi bolyp qarastyrylǵan. Qoǵamnyń damýyndaǵy jeke adamnyń emosıasy turaqty normada bolýynyń qoǵamǵa áseri, ekonomıkalyq tehnıkanyń jetistikterine jetýge ıtermeleýine oraı, búgingi tańda osy problema aýqymdy, ózekti másele.
Sondyqtan mektep jasyna deıingi balalardyń boıynda neǵurlym kóbirek psıhologıalyq kómek kórsetip, oıyndar uıymdastyrý arqyly olardyń senimine kirip keri áserden arylýǵa kóp múmkinshilik jasaý qajet. Mektep jasyna deıingi balalardyń emosıalyq kúıinde kórinetin jaǵymdy jáne agresıa túrlerin ashyp kórsetip olarmen jumys jasaý maqsatyn alǵa qoısaq degim keledi.
№ 23 «Balaýsa» mektepke deıingi gımnazıa
Daıyndaǵan: Abdınova Úmit Daýtqyzy
Mektep jasyna deıingi balalardyń emosıonaldyq kúńil - kúıiniń damýy
«Tárbıeniń qudirettiligi - ol jeke tulǵanyń jandy qaınar bulaǵynan baıqalady»
K. D. Ýshınskıı
Qazirgi psıhologıalyq - pedogogıkalyq teorıada m. j d. balanyń jaǵymdy emosıalaryn damytý tek kásibı mamandyqqa ǵana baılanysty emes ol, tárbıeshiniń jeke derbes qasıetterine de baılanysty dep tujyrymdaǵan. Mektepke deıingi erte jas shamasyndaǵy balalarǵa erekshe qarym - qatynastar talap etiledi Olar óte meıirimdi, názik, óte sengish keledi. Sondyqtan bul jas shamasyndaǵy baldyrǵandardy qamqorlyqqa alý, jaralamaı tárbıeleý óte mańyzdy.
Topta balalarǵa jaqsy jáne jaıly bolý qajet.
Erte jas shamasyndaǵy sábıdi tárbıeleýde eshkim de anasyn almastyra almaıtyny týraly umytpaý kerek. Sondyqtan, ustaz - psıholog olardy ananyń tulǵasyndaı jumys isteı bilý kerek.. Mysaly, shyǵarmashylyq jumystardy sábımen birge anasyna kórsetý úshin isteý. Ata - ananyń senimdiligi arta túsip balaǵa degen anasynan basqa da súıispenshilikter oıatady.
Sábıdiń emosıonaldy kóńil - kúıi salasynyń psıhologıalyq dıagnostıka ádisteri óte kóp. Biraq bul ádisterdiń barlyǵyn paıdalaný múmkinshiligi bola bermeıdi.
Birinshiden, tárbıeshiler testeýdiń nátıjelerin durys túsindirip berý úshin jetkilikti psıhologıalyq daıyndyqta bolý qajet. Ekinshiden, tárbıeshige testiń nátıjeleri jıi úreıli nemese qıańqy balalardyń toby kórsetkishinde jeke balaǵa degen qarym - qytynasta áreketsizdikke ákep soǵady. Dıagnostıkanyń nátıjesi osy jaǵdaıda úlken qatelikke ákelip soqtyrady..
Emosıanaldyq kóńil - kúı paıda bolýyn baǵalaýda G. Stepanova balanyń is - áreket reaksıalaryn eskere otyryp bes baldyq shkala jasaǵan. Bul shkala boıynsha balanyń emosıalyq kúıin baǵalaýǵa bolady.
M. d balalyq shaq - densaýlyqty qalyptastyrý jáne jeke tulǵanyń damýyndaǵy adamnyń ómirindegi eń mańyzdy kezeńi. Sonymen qatar - bul kezde bala aınalasyndaǵy eresekterge, ıaǵnı ata - analary men ustazdarǵa táýeldi. Keleńsiz jaǵdaılar, júris - turys, áleýmettik jáne emosıonaldyq máseleler zardaptylary balanyń bolashaǵyna tikeleı áserin tıgizedi.(balany quqyǵy jáne jeke basynyń qasıeti)
Balanyń is - áreketin sıpattaıtyn eń mańyzdy salalardyń biri - negizinde normalar jáne erejelerdiń meńgerýi onyń áleýmettik damytýy bolyp tabylady: bir jaǵynan, balanyń zattyq álemniń qaǵıdalaryn túsinýi qajet. Ekinshi jaǵynan - adamdarǵa degen qarym - qatynastyń erejesi. Bul proseste balanyń minez - qulqynyń emosıonaldy kúızeliske ushyraýy ata - analary men aınalasyndaǵylardyń keri áserinen týýy múmkin. Minez - qulyq emosıonaldy kúızeliske ushyraıdy. Balamen - analyq qatynastardyń buzýshylyǵy, qolaısyz psıhologıalyq ahýal taǵy basqalar patologıalyq faktorlar negatıvti faktorlardyń bir qatarynyń áserimen biraq balada
áleýmettik - emosıanaldy sátsizdiktiń belgileri qalyptasady. Orynsyz teris emosıalar bolady, jeke organızmniń damýynyń prosesine keri áser etedi. Demek, pedogoktar men psıhologteriniń aldynda osyǵan baılanysty balalardy ómirge degen súıispenshiligin arttyryp, qoǵamda jáne jeke adam basyndaǵy qaıǵyrýlar, basqa adamdardyń seziminde eleń etý. (oǵan kómekke kelý, qýaný jáne qaıǵyrý t. s. s s)..
Óz emosıalarymen basqara bilý - mektepke deıingi jastaǵy balalardyń eń basty jetistigi.. Sondyqtan emosıanaldyq fýnksıa ol mektep jasyna deıingi balanyń ortalyq psıhıkalyq fýnksıamen dep atalady jáne soǵan eriksiz túrde aınalady..
L. S. Vygotskııdiń aıtýynsha mektepke barǵansha balanyń emosıanaldy - reaksıalary balanyń minez - qulyǵyna tikeleı ústemshildik etýin joǵaltady. Sábı óz emosıalarymen basqarýdy úırenedi.” Bul, alaıda, mektep jasyna deıingi merzimniń sońǵy kezinde qyzý ómirdiń jetkilikti tájirıbesimen ǵana ıe bolatyndaı jaǵdaı bolýy múmkin.
Uly pedogoktardyń pikirinshe, m. j. d. balanyń emosıanaldy kóńiliniń damyýy onyń tárbıesiniń eń mańyzdy sharttarynyń biri bolyp tabylady. Mektep. j. d. balanyń emosıonaldy kúızelýi bolashaqta jeke tulǵa bolyp qalyptasýy úshin qaýip - qater týdyrady. Balanyń ishki emosıa kóńil - kúıiniń qatynasy áleýmettik jaǵdaıy damý úshin yqpal etedi.
Mine osyǵan oraı m. j. d. balanyń emosıonaldy, áleýmentti jáne adamgershilik jaǵynan damýy tyǵyz baılanysty degen uǵym qalyptasady.
Qazirgi zaman pedagogıka ǵylym turǵysynan qarasaq sábıdiń áleýmenttik - emosıanaldy damýy ol m. j. d balanyń óte kúrdeli sosıalızasıalyq máselesi.
“Sosıalızasıa - áleýmettik ortaǵa balanyń beıimdelýiniń kúrdeli, kóp josparly prosesi. Bul mádenıettený, adamgershilik qundylyqtardyń júıeleri.
Mynadaı negizgi maqsattar erekshelenedi:
Mektepke deıingi eresek jas balalarynyń áleýmettik jáne emosıanaldy salalarynyń jumystardyń mazmunyn anyqtaý..
Balalarmen jalpy dástúrler, adamgershilik qaǵıdalary týraly oılastyrý jene ótkizý.
Bala - baqshada balanyń beıimdelýi qalaı bolady?
Balanyń baqshaǵa alǵash kelýi ol bala organızmi men psıhıkasy úshin óte kúrdeli proses.
Ol shynymen jańa kezeńge ótedi, organızmniń damytýy úshin jańa sharttar engiziledi..
Mamandar balanyń balabaqshaǵa beıimdelýiniń (adaptasıa) 3 negizgi túrlerin ereksheleıdi: jeńil, ortasha jáne aýyry.
Jeńil beıimdelýi - balabaqshaǵa kelýdiń alǵashqy kúninen bastap balanyń tábeti tómendep, balalarmen oınaýǵa nıeti joǵalady, biraq bul bastapqy 10 - 20 kúndeı bolady. Ata - analar balasynyń birinshi aıda kenetten
aýyratynyn este saqtaýǵa kerek, biraq aýrý zardapsyz 7 - 10 kúnnen aspaıtyn túrde ótedi.
Ortasha aýyrlaý beıimdelýi - balalardyń emosıonaldyq kóńil - kúıi normada (20 - 40 kúnderden keıin) uzaq merzimnen astam keledi. Alǵashqy eki aı boıy balada tildik nemese fızıkalyq belsendiliktiń naqtyly ózgeristeri baıqala alady. Budan basqa, balalarda 30 - 40 kúnderde salmaqtyń eptegen joǵaltýy baıqalady.
Balanyń aýyr beıimdelýi - (pnevmonıa, bronhıtter, qulaqtyń qabynýy jáne taǵy basqalar) kedergilermen aǵatyn kóp aýrýlarda (bala kóp jylaıdy, anasynan ajyraǵysy kelmeıdi, otyrýǵa arnalǵan jaǵdaıda uıyqtaıdy, buǵady, minez - qulyqtaǵy tabandy ózgeristeri bolady. (ósý, salmaq) fızıkalyq kórsetkishter de, zerdeli damytý da aýyr formasy bar balalardyń beıimdelýlerinde balabaqshada kenet baıaýlaıdy. Eger balanyń kúıi 60 kúnnen astam bir yńǵaılanbasa ata - analar shara qoldaný kerek.
Psıhologtar balanyń beıimdelýin jeńildetý úshin birneshe negizgi jattyǵýlardy qabyldaýyna kóńil bólý kerek.
Balany baqshaǵa barýǵa aldyn ala ázirleýi, jáne úıretý (gorshokpen qoldaný qasyqtar, shyny aıaq, paıdalaný, jýyný) ózine qyzmet kórsetýdiń daǵdylaryn baldyrǵandar sózsiz jasaıdy.
Sábıdiń ata - analarymen birge aldyn ala mektepke deıingi mekemege kirip - shyǵýy, top bólmesimen jáne tárbıeshilermen, baqshanyń tártibimen tanysýy kerek. Balabaqshaǵa balasyn beretin, ata - analardyń aldynda baqsha týraly tek qana jaǵymdy sátterdi balaǵa aıtýy, sonymen birge balanyń janynda az ýaqyt qalýǵa múmkindik berýge bolady. Ata - anasy balasyn baqshanyń aýlasynda serýenge shyǵaryp balalardy baqylatady.
Balabaqshada balanyń mashyqtanýy 1 - 2 saǵattan bastaýǵa kerek, bir jumadan keıin túski tamaq jáne uıqyǵa qaldyrýǵa talaptanýǵa bolady. Ata - analar qashan bala kúni boıy qaldyrýǵa múmkin bolatynyna kóz jetkizgende qaldyrady.
Sábıdiń jeke basynyń damýy erte kezeńnen bastalady. Balanyń damyýynda yqpal etýshi ol bala ómirinde kezdesetin jaǵdaılardyń túgeldeı derlik bola alady! Balanyń damý prosesindesinde eresekter úlken yqpal etedi. Biraq balanyń damytý ortasyna berý óz ereksheligimen kórinedi. Balanyń emosıanaldy kóńil - kúıin damytýy, balanyń tilin damytýy, balanyń psıhıkalyq jáne psıhologıalyq damytýy – balanyń jan jaqty damytýy janashyr adamdardyń qatysýysyz óte qıyn bolar edi.
21 - ǵasyrda televızor, ınternet, reklama, tb
Balanyń damýyna áser etpeıdi deý múmkin emes. Medıa - degen úlken «álem terezesi» deýge bolady, munda eń bastysy kishkentaı sábılerimizdiń osy «terezege» durys qaraı bilýge yqpal etý. Sondyqtan balanyń analıtıkalyq qabilettiligi men oılaý júıesin damytý.
1 - den 3 jasqa deıingi balanyń emosıonaldy kóńil - kúıiniń durys damytý úshin onyń jetistigin dáleldep, únemi madaqtaý mańyzdy.
3 - ten 6 jastaǵy balanyń emosıonaldy kóńil - kúıiniń durys damýy áleýmettik belsendilikpen de baılanysty. Bul jas shamasynda balalar
ádette sújetti - róldi oıyndar qyzyqty. Oıyn kezinde ártúrli jaǵdaılarda adamdardyń qarym - qatynasyn túsinýge kómektesedi. Balanyń damýy mektep jasyndaǵy balalarda da de jalǵasady.
Balalardyń damytýdyń ortalary (sport ortalyqtary, art - stýdıa) mamandandyrylǵan orta bilim bolady.
Balany damytýy úshin ortalyqtyń áseri kóp. Birinshiden, balanyń óz tańdaýy, jáne sabaqtan keıingi emosıa jaǵdaıyn baıqaýǵa bolady.
Balanyń psıhıkasynyń damýyna yqpal etetin ol bıologıalyq jáne áleýmettik faktorlar.
Bıologıalyq faktor: (júıke júıesiniń damytýy) adam psıhıkanyń ortaq erekshelikteri, sonymen birge tuqym qýalaýshy jeke erekshelikterdi bul jerde esepke alynady.
Áleýmenttik faktor: balany qorshaǵan jaqyndary jáne durys tárbıe berý.
Basqa balalarmen oıyn kezinde balanyń emosıonaldy portreti aıqyndalady.
M. j. d. balalar úshin oqý - is áreketin uıymdasyrýda balanyń emosıonaldy kóńiliniń yqpaly zor.
M. j. d. balanyń emosıonaldy komponentterin esepke alýymyz qajet. Bilim berý joldary jáne ár túrli is - áreket kezinde sábıdiń eosıonaldy kóńil - kúıine oıyn yqpal etedi. Emosıonaldy komponenttiń fýnksıalary adamnyń baǵaly qundylyqtarynyń eń mańyzdy sharttary.
Psıhologtar emosıa parasatynyń 5 tarmaǵyn ereksheleıdi.
1. Sezim, ıaǵnı ol paıda bolatynda sezimdi ajyratý. (ózin - ózi taný)
2, Olar laıyqty sheńberlerden shyqpaý úshin sezimmen qarap anyqtaıtyn emosıalarmen basqarý
3. Emosıalardy baqylaý - bul qabilettilikti arttyrý, tynyshtyq kúıine ózin keltirý.
4. Ózara araqatynastardyń súıemeldeý.
5. Jas erekshelikke baılanystysy minezdemeler:
M. j. d. kishi balalar ertegilerdiń keıipkerlerine elikteıdi jáne qıynshylyqta bolysýǵa nıet qylady.
Negizgi emosıalar: renjý, qýaný, tynyshtalý, qorqý.
3 - 5 jasta qurdastaryna qushtarlyq sezimi damıdy. Jańa ázildesý sezimi oıanady, ázilderdi túsinedi jáne ázildeýdi jaqsy kóredi, óz emosıalaryn baıaýlatyp, kez kelgen ym arqyly jáne ymdap sóılesý emosıalardyń syrtqy belgilerin bildiredi. Negizgi emosıalary: qaıǵy, ashý, qorqynysh, tańdaný, qyzyǵýshylyq. tynyshtyq, qýanysh.
5 - 6 jasta – mektepke baratyn ýaqyttyń jaqyndaýyn sezinedi: bireýler úreı sezimderi, al, ekinshisinde qýanysh sezimderi paıda bolady.
Negizgi emosıalar: qorqynysh, ashý, yza, qaıǵy, tańdaný, múdde, tynyshtyq, ar, jazalaý, qýanysh, kúndeýshilik, jıirkenýshilik.
Emosıonaldy kóńil - kúıdiń damytýy baǵdarlamada osyndaı 3 bólimnen turady:
M. j. d. balanyń emos damýynda (teatr) sahnalaýdyń áseri.
Emosıalar, bir jaǵynan, bala kúıiniń ındıkatorlary bolyp tabylady, ekinshiden onyń tanymdyq prosesteri jáne minez - qulyq, logıkalaryna onyń yqylasy, qorshaǵan ortany qabyldaýdy ereksheliktiń baǵyttalǵandyǵyn anyqtaýda yqpal etedi.
Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵynda bala tárbıesi men bilim berý júıesin nyǵaıtýda balanyń emosıaly kúı - jaǵdaıyna kóbirek kóńil bóle otyryp damytýdyń negizgi máselesi bolyp qarastyrylǵan. Qoǵamnyń damýyndaǵy jeke adamnyń emosıasy turaqty normada bolýynyń qoǵamǵa áseri, ekonomıkalyq tehnıkanyń jetistikterine jetýge ıtermeleýine oraı, búgingi tańda osy problema aýqymdy, ózekti másele.
Sondyqtan mektep jasyna deıingi balalardyń boıynda neǵurlym kóbirek psıhologıalyq kómek kórsetip, oıyndar uıymdastyrý arqyly olardyń senimine kirip keri áserden arylýǵa kóp múmkinshilik jasaý qajet. Mektep jasyna deıingi balalardyń emosıalyq kúıinde kórinetin jaǵymdy jáne agresıa túrlerin ashyp kórsetip olarmen jumys jasaý maqsatyn alǵa qoısaq degim keledi.
You Might Also Like
-
Matematıka pániniń muǵalimi: Mırzamýratova Gýlshat Omarqyzy
