Til úıretýde oıyn tehnologıasyn qoldaný
Ekibastuz qalasy
№23«Balaýsa» mektepke deıingi gımnazıa
Abdınova Úmit Daýtovna
«Til úıretýde oıyn tehnologıasyn qoldaný»
«Bala oıynynyń qarapaıymdylyǵy –aldamshy qubylys buny bári biledi, biraq ony túsine bermeıdi»
(P.F Kapterev.)
Oıyn - mádenıet fenomeni. Ol – oqytady, tárbıeleıdi, damytady, oıyn-saýyq, demalys ýaqyttaryn syılaıdy. Bala ómirin oıynsyz elestetý múmkin emes. Sondyqtan da pedagogtar men psıhologtardyń negizgi maqsaty-oıyn prosesinde balanyń jan-jaqty damýy, tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, tilin damytý t.b. Oıyn árdaıym oqytý men tárbıeleýdiń mazmunyna sáıkes tańdalynady.
Bul klassıfıkasıaǵa tómendegi oıyn túrlerin kórsetemiz:
♦ sensorlyq tárbıelik oıyndar.
♦ sózdik oıyndar.
♦ tabıǵatpen tanystyrý oıyndary.
♦ matematıkalyq uǵymdardy qalyptastyrý oıyndary.
♦ dıdaktıkalyq oıynshyqtarmen oıyndar.
♦ ústel-ústi oıyndary.
♦ sújetti –róldi oıyndar.
♦ saıahat-oıyndar.
♦ oıyn-tapsyrmalar.
♦ oıyn –sóılemder.
♦ jumbaq oıyndar.
♦ dıalog-oıyndar.
♦ qımyldy oıyndar.t.b
Sabaq ótkizgende oıyn tásiliniń myna negizgi prınsıpterin eskerý tıis:
• Ótetin materıaldy ıgergende bala tapsyrmany oıyn retinde qabyldaýy, qyzyǵýshylyǵynyń arttyrý.
• Ujymdyq, ıaǵnı balalar ujymyn birińǵaı toptastyrý.
• Jeke jáne toptyq tapsyrmalardy qarsylastarynan buryn sheshý arqyly ýaqytty únemdeý jáne dostaryna úlgi bolý.
• Ár oıynnyń mazmunynda jańa elementter bolýy tıis.
• Balalarǵa oıynnyń paıdasyn aıtpaý kerek.
• Oıyn ol sabaq emes, ol jańa taqyrypqa balalardy qatystyratyn oıyn ádisi.
• Tárbıeshiniń emosıasy sol is-áreketti qalaı sezinýine baılanysty bolýy kerek.
• Oıyn - ol dıagnostıka quraly, bala oıyn kezinde barlyq jaǵymdy , jaǵymsyz qasıetterin kórsete alady.
Oıyn kezinde balany májbúrleýge, oıyndy buzǵan balalardy bul jerde jazalaýǵa bolmaıdy. Oıyn sońynda taldaý jasap kim ózin qalaı ustaǵanyn aıtady. Balanyń tilin damytýda oıyn men erteginiń bala júreginiń sabaqta óte qýanyshty jaǵdaıyn kórsetedi. Aıtqym kelip otyrǵany negizgi maqsat tanymdyq is - áreket qana emes, jeke qasıetterin qalyptastyryp aýyzsha jaýap berý arqyly tilin damytý. Oıyn terapıany alǵash qoldanǵan aǵylshyn psıhology Anna Freıd ekinshi dúnıe júzilik soǵysta Londondaǵy bombylaýda zardap shekken balalarmen jumysynda kórsetti. Eger bala oıyn kezinde óziniń ýaıymyn kórsete, sózben jetkize bilse ol qorqynyshtan, ýaıymnan arylady.
Oıyn - balalar úshin tek sóz emes, ol til, sondyqtan balaǵa der kezinde kóńil bóle bilý kerek. Oınap otyrǵan jalǵyz bala jáne oınap júrgen balalar toby pedagogıkalyq turǵydan qaraǵanda eki túrli jaıt. Oıyn balalar úshin aınaladaǵyny tanyp bilý tásili. Oıynnyń negizgi ereksheligi. Balalar ún-túnsiz oınamaıdy. Tipti bala jalǵyz bolǵannyń ózinde de sóılesip júredi. Oıyn prosesinde sóılesý qarym –qatynasy úlken rol atqarady.Sóılese júrip, balalar pikirlesip, áser alysyp, oıynnyń túpki nıeti men mazmunyn anyqtaıdy.
Oıynnyń negizgi qurylymdyq elementteri mynalar: oıynnyń ózinen týatyn jáne balalar jasaıtyn nemese eresekter usynatyn oıyn erejesi.
Oıynnyń túpki nıeti - bul balalardyń neni jáne qalaı oınaıtynynyń jalpy anyqtamasy. Mysaly: «Dúken», «Aýrýhana», «Ushqyshtar», «Otbasy», «Bala baqsha» t.s.s bolyp oınalady. Oıynnyń sújeti, mazmuny - bul oıynnyń jandy tulǵasyn quraıtyn, oıyn áreketiniń, balalardyń ózara qarym – qatynastarynyń damýyn, kóp jaqtylyǵyn jáne ózara baılanysyn anyqtaıdy. Oıynnyń mazmuny ony qyzyqty etedi, oınaýǵa yqylas pen yntany qozdyrady. Oıyn prosesinde balalardyń ózderi oınaýshylardyń minez - qulqy men ózara qarym - qatynastaryn anyqtaıdy jáne retteıtin ereje belgileıdi.
Oıyn bala úshin naǵyz ómir. Olaı bolsa tárbıeshi oıyndy aqylmen uıymdastyra bilý qajet. Ol balalarǵa jaqyn bolýǵa, olardyń oıyndarynyń súıikti qatysýshysy bolýǵa tıis. Oıyn kóbinese serýen kezinde uıymdastyrylady. Sondyqtan aýlada arnaýly qurylystar, ǵımarattar, kemeler, avtobýstar, kóptegen qurylys materıaldary kúrekter, doptar, sekirgishter bolýǵa tıis. Oıyn sonymen birge sabaq kezindegi oqytýmen de tyǵyz baılanysty. Oıyn eshqashan da óziniń qyzyqtylyǵyn joǵaltpaıdy, tek onyń mazmuny, sıpaty ózgeredi. Oıyndar mazmunyna qaraı, ózine tán erekshelikterine qaraı sújetti - roldi, dramatızıalyq, dıdaktıkalyq, qurylys oıyndary, qımyldy oıyndar, ulttyq oıyndar bolyp bólinedi.
Sújetti – roldi oıyndar mektepke deıingi balalarǵa tán, eń sıpatty oıyndar bolyp tabylady. Ol balalar ómirine eleýli oryn alady. Sújetti - roldi oıyndarynyń ereksheligi sol, ony balalar ózi jasaıdy. Oıynnyń derbes áreketi aıqyn ónerpazdyq jáne shyǵarmashylyq sıpatta bolady. Bul oıyndar uzaq ta qysqa da bolýy múmkin. Sújetti – roldi oıynda beıneleý quraly rol men oıyn áreketteri bolyp tabylady. Mysaly:
«Dúken» oıynyn oınaǵanda balalar satýshy men satyp alýshynyń áreketterin, al «Aýrýhana» oıynyn oınaǵanda balalar dáriger men naýqastyń áreketterine keltiredi.
Dramatızıalyq oıyndarda mazmun, rolder, oıyn áreketi qandaı da bir ádebı shyǵarmanyń, erteginiń t.b. sújeti men mazmunyna sáıkes bolady. Ol sújetti - roldi oıynǵa uqsas. Dramatızıa oıynynda balaǵa qandaı da bolsyn aıqyn tásil kórsetpeý kerek ol úshin oıynnyń shyn máninde oıyn bolǵany durys.
Qurylys oıyny - balalar áreketiniń bir túri. Onyń negizgi mazmuny qorshaǵan ómirdi alýan túrli qurylystardy jáne solarǵa baılanysty is-áreketterdi beıneleý bolyp tabylady. Qurylys oıyny bir jaǵynan sújetti - roldi oıynǵa uqsas keledi jáne sonyń bir túri dep qaralady. Olardyń qaınar kózi bireý - qorshaǵan ómir.
Balalar oıyn ústinde kópirler, stadıondar, teatrlar, sırkter t.b. iri qurylystar salady.
Qurylys oıyndarda olar qorshaǵan zattardyń, qurylystardyń kóshirmesin jasap, qur beınelep qana qoımaıdy, sonymen birge ózderiniń shyǵarmashylyq oıyn, jobalyq mindetteriniń ózindik sheshimin engizedi.
Dıdaktıkalyq oıyn formasy kishkene balalarǵa meılinshe tán oqytý formasy bolyp tabylady. Oıyn óleń men qımyldy ushtastyrý negizinde júrgiziledi. Mysaly: «Sıqyrly qaqpaqtyń syryn ashaıyq» degen oıynda eresek toptarda tárbıeshi balalardy zat týraly aıta bilýge úıretý, olardyń júıeli sóıleý qabiletin damytý mindetin alǵa qoıady. Oıyn mindeti - qaqpaqtyń astynda ne bar ekenin bilý.
Dıdaktıkalyq oıynnyń nátıjesi qandaı jolmen bolsa da ótý emes, balalardyń bilimdi ıgerý, aqyl-oı qyzmetin damytýda, ózara qarym-qatynas jasaýda jetken jetistikteriniń kórsetkishi. Dıdaktıkalyq oıyndarda da balalardyń aldyna qandaı da bir mindetter qoıylady, olardy sheshý úshin nazardy jumyldyrý, erikti zeıin qoıý, erejeni oı eleginen ótkize bilý t.b. Olar balalardyń túısiný jáne qabyldaý qabiletin damytýǵa, uǵymdaryn qalyptastyrýǵa, bilimdi meńgerýin kómektesedi. Dıdaktıkalyq oıyndar aınalamen tabıǵatpen tanystyrý sabaǵynda jıi qoldanady. Dıdaktıkalyq oıyndar top bólmesinde, aýlada, zalda, ýchaskede ótkiziledi. Dıdaktıkalyq oıynnyń ortalyǵy oıynshyqtar men oıyn quraldary.
Árbir topta dıdaktıkalyq turǵydan jabdyqtalǵan qýyrshaq, onyń kúndelikti tutynýyna kerekti barlyq zattardyń komplektileri bolý kerek.
Ústel ústi oıyndary loto, domıno, tapqyrlyq oıyndar («Qaıda ne ósedi?» «Bul kimge kerek» t.b.) pazyldar, legolar qımyl belsendilikterin, eptilikti talap etetin oıyndar. («Ushatyn qaqpaqtar», «Qazdyń balapany»t.b) mozaıka tıptes oıyndar jatady. Eresek toptaǵy balalar qaǵazǵa basylǵan ústel ústinde oınalatyn oıyn qyzyqty keledi. Olarǵa tabıǵat qubylystary, kóliktiń alýan túrleri (Kim ne biledi? Nemen júredi? Nemen júzedi? Nemen ushady?) beınelengen, ertegilerdiń keıipkerleri qımyl kórsetedi.
Qımyl oıyndarda balalardyń qozǵalysyn júgirý, sekirý órmeleý t.b qımyldarǵa jattyǵýyna jáne jetildirýge múmkindik beredi. Qımyl oıyndary barlyq júıke - psıhıkalyq damýyna, jeke basynyń asa mańyzdy salalarynyń qalyptasýyna da úlken áser etedi. Qımyl oıynda erejelerdi
uıymdastyrýshy rol atqarady, olar oıynnyń barysyn, júıeliligin, oınaýshylardyń qarym-qatynasyn, balanyń minez – qulqyn anyqtaıdy. Sol sıaqty oıyndar da topta jas erekshelikterine saı júrgiziledi. Oıyn balalarǵa sabaqta da, serýende de óte qajet, tipti bala jaı dem alyp otyrǵannyń ózinde de oıyn ústinde bolady.
«Oıyn - negizgi tájirıbe men tereń oılaýdyń kópiri» - dep pedagog S.Pınjı aıtqandaı, oıyn - aqparat almastyrý quraly, ómirlik problemalardy jeńe bilýdi úırený. Balanyń ómirdegi túsinigi, elikteýi, baqylaýy osy oıyn ústinde kórinis tabady.
№23«Balaýsa» mektepke deıingi gımnazıa
Abdınova Úmit Daýtovna
«Til úıretýde oıyn tehnologıasyn qoldaný»
«Bala oıynynyń qarapaıymdylyǵy –aldamshy qubylys buny bári biledi, biraq ony túsine bermeıdi»
(P.F Kapterev.)
Oıyn - mádenıet fenomeni. Ol – oqytady, tárbıeleıdi, damytady, oıyn-saýyq, demalys ýaqyttaryn syılaıdy. Bala ómirin oıynsyz elestetý múmkin emes. Sondyqtan da pedagogtar men psıhologtardyń negizgi maqsaty-oıyn prosesinde balanyń jan-jaqty damýy, tanymdyq qyzyǵýshylyǵyn arttyrý, tilin damytý t.b. Oıyn árdaıym oqytý men tárbıeleýdiń mazmunyna sáıkes tańdalynady.
Bul klassıfıkasıaǵa tómendegi oıyn túrlerin kórsetemiz:
♦ sensorlyq tárbıelik oıyndar.
♦ sózdik oıyndar.
♦ tabıǵatpen tanystyrý oıyndary.
♦ matematıkalyq uǵymdardy qalyptastyrý oıyndary.
♦ dıdaktıkalyq oıynshyqtarmen oıyndar.
♦ ústel-ústi oıyndary.
♦ sújetti –róldi oıyndar.
♦ saıahat-oıyndar.
♦ oıyn-tapsyrmalar.
♦ oıyn –sóılemder.
♦ jumbaq oıyndar.
♦ dıalog-oıyndar.
♦ qımyldy oıyndar.t.b
Sabaq ótkizgende oıyn tásiliniń myna negizgi prınsıpterin eskerý tıis:
• Ótetin materıaldy ıgergende bala tapsyrmany oıyn retinde qabyldaýy, qyzyǵýshylyǵynyń arttyrý.
• Ujymdyq, ıaǵnı balalar ujymyn birińǵaı toptastyrý.
• Jeke jáne toptyq tapsyrmalardy qarsylastarynan buryn sheshý arqyly ýaqytty únemdeý jáne dostaryna úlgi bolý.
• Ár oıynnyń mazmunynda jańa elementter bolýy tıis.
• Balalarǵa oıynnyń paıdasyn aıtpaý kerek.
• Oıyn ol sabaq emes, ol jańa taqyrypqa balalardy qatystyratyn oıyn ádisi.
• Tárbıeshiniń emosıasy sol is-áreketti qalaı sezinýine baılanysty bolýy kerek.
• Oıyn - ol dıagnostıka quraly, bala oıyn kezinde barlyq jaǵymdy , jaǵymsyz qasıetterin kórsete alady.
Oıyn kezinde balany májbúrleýge, oıyndy buzǵan balalardy bul jerde jazalaýǵa bolmaıdy. Oıyn sońynda taldaý jasap kim ózin qalaı ustaǵanyn aıtady. Balanyń tilin damytýda oıyn men erteginiń bala júreginiń sabaqta óte qýanyshty jaǵdaıyn kórsetedi. Aıtqym kelip otyrǵany negizgi maqsat tanymdyq is - áreket qana emes, jeke qasıetterin qalyptastyryp aýyzsha jaýap berý arqyly tilin damytý. Oıyn terapıany alǵash qoldanǵan aǵylshyn psıhology Anna Freıd ekinshi dúnıe júzilik soǵysta Londondaǵy bombylaýda zardap shekken balalarmen jumysynda kórsetti. Eger bala oıyn kezinde óziniń ýaıymyn kórsete, sózben jetkize bilse ol qorqynyshtan, ýaıymnan arylady.
Oıyn - balalar úshin tek sóz emes, ol til, sondyqtan balaǵa der kezinde kóńil bóle bilý kerek. Oınap otyrǵan jalǵyz bala jáne oınap júrgen balalar toby pedagogıkalyq turǵydan qaraǵanda eki túrli jaıt. Oıyn balalar úshin aınaladaǵyny tanyp bilý tásili. Oıynnyń negizgi ereksheligi. Balalar ún-túnsiz oınamaıdy. Tipti bala jalǵyz bolǵannyń ózinde de sóılesip júredi. Oıyn prosesinde sóılesý qarym –qatynasy úlken rol atqarady.Sóılese júrip, balalar pikirlesip, áser alysyp, oıynnyń túpki nıeti men mazmunyn anyqtaıdy.
Oıynnyń negizgi qurylymdyq elementteri mynalar: oıynnyń ózinen týatyn jáne balalar jasaıtyn nemese eresekter usynatyn oıyn erejesi.
Oıynnyń túpki nıeti - bul balalardyń neni jáne qalaı oınaıtynynyń jalpy anyqtamasy. Mysaly: «Dúken», «Aýrýhana», «Ushqyshtar», «Otbasy», «Bala baqsha» t.s.s bolyp oınalady. Oıynnyń sújeti, mazmuny - bul oıynnyń jandy tulǵasyn quraıtyn, oıyn áreketiniń, balalardyń ózara qarym – qatynastarynyń damýyn, kóp jaqtylyǵyn jáne ózara baılanysyn anyqtaıdy. Oıynnyń mazmuny ony qyzyqty etedi, oınaýǵa yqylas pen yntany qozdyrady. Oıyn prosesinde balalardyń ózderi oınaýshylardyń minez - qulqy men ózara qarym - qatynastaryn anyqtaıdy jáne retteıtin ereje belgileıdi.
Oıyn bala úshin naǵyz ómir. Olaı bolsa tárbıeshi oıyndy aqylmen uıymdastyra bilý qajet. Ol balalarǵa jaqyn bolýǵa, olardyń oıyndarynyń súıikti qatysýshysy bolýǵa tıis. Oıyn kóbinese serýen kezinde uıymdastyrylady. Sondyqtan aýlada arnaýly qurylystar, ǵımarattar, kemeler, avtobýstar, kóptegen qurylys materıaldary kúrekter, doptar, sekirgishter bolýǵa tıis. Oıyn sonymen birge sabaq kezindegi oqytýmen de tyǵyz baılanysty. Oıyn eshqashan da óziniń qyzyqtylyǵyn joǵaltpaıdy, tek onyń mazmuny, sıpaty ózgeredi. Oıyndar mazmunyna qaraı, ózine tán erekshelikterine qaraı sújetti - roldi, dramatızıalyq, dıdaktıkalyq, qurylys oıyndary, qımyldy oıyndar, ulttyq oıyndar bolyp bólinedi.
Sújetti – roldi oıyndar mektepke deıingi balalarǵa tán, eń sıpatty oıyndar bolyp tabylady. Ol balalar ómirine eleýli oryn alady. Sújetti - roldi oıyndarynyń ereksheligi sol, ony balalar ózi jasaıdy. Oıynnyń derbes áreketi aıqyn ónerpazdyq jáne shyǵarmashylyq sıpatta bolady. Bul oıyndar uzaq ta qysqa da bolýy múmkin. Sújetti – roldi oıynda beıneleý quraly rol men oıyn áreketteri bolyp tabylady. Mysaly:
«Dúken» oıynyn oınaǵanda balalar satýshy men satyp alýshynyń áreketterin, al «Aýrýhana» oıynyn oınaǵanda balalar dáriger men naýqastyń áreketterine keltiredi.
Dramatızıalyq oıyndarda mazmun, rolder, oıyn áreketi qandaı da bir ádebı shyǵarmanyń, erteginiń t.b. sújeti men mazmunyna sáıkes bolady. Ol sújetti - roldi oıynǵa uqsas. Dramatızıa oıynynda balaǵa qandaı da bolsyn aıqyn tásil kórsetpeý kerek ol úshin oıynnyń shyn máninde oıyn bolǵany durys.
Qurylys oıyny - balalar áreketiniń bir túri. Onyń negizgi mazmuny qorshaǵan ómirdi alýan túrli qurylystardy jáne solarǵa baılanysty is-áreketterdi beıneleý bolyp tabylady. Qurylys oıyny bir jaǵynan sújetti - roldi oıynǵa uqsas keledi jáne sonyń bir túri dep qaralady. Olardyń qaınar kózi bireý - qorshaǵan ómir.
Balalar oıyn ústinde kópirler, stadıondar, teatrlar, sırkter t.b. iri qurylystar salady.
Qurylys oıyndarda olar qorshaǵan zattardyń, qurylystardyń kóshirmesin jasap, qur beınelep qana qoımaıdy, sonymen birge ózderiniń shyǵarmashylyq oıyn, jobalyq mindetteriniń ózindik sheshimin engizedi.
Dıdaktıkalyq oıyn formasy kishkene balalarǵa meılinshe tán oqytý formasy bolyp tabylady. Oıyn óleń men qımyldy ushtastyrý negizinde júrgiziledi. Mysaly: «Sıqyrly qaqpaqtyń syryn ashaıyq» degen oıynda eresek toptarda tárbıeshi balalardy zat týraly aıta bilýge úıretý, olardyń júıeli sóıleý qabiletin damytý mindetin alǵa qoıady. Oıyn mindeti - qaqpaqtyń astynda ne bar ekenin bilý.
Dıdaktıkalyq oıynnyń nátıjesi qandaı jolmen bolsa da ótý emes, balalardyń bilimdi ıgerý, aqyl-oı qyzmetin damytýda, ózara qarym-qatynas jasaýda jetken jetistikteriniń kórsetkishi. Dıdaktıkalyq oıyndarda da balalardyń aldyna qandaı da bir mindetter qoıylady, olardy sheshý úshin nazardy jumyldyrý, erikti zeıin qoıý, erejeni oı eleginen ótkize bilý t.b. Olar balalardyń túısiný jáne qabyldaý qabiletin damytýǵa, uǵymdaryn qalyptastyrýǵa, bilimdi meńgerýin kómektesedi. Dıdaktıkalyq oıyndar aınalamen tabıǵatpen tanystyrý sabaǵynda jıi qoldanady. Dıdaktıkalyq oıyndar top bólmesinde, aýlada, zalda, ýchaskede ótkiziledi. Dıdaktıkalyq oıynnyń ortalyǵy oıynshyqtar men oıyn quraldary.
Árbir topta dıdaktıkalyq turǵydan jabdyqtalǵan qýyrshaq, onyń kúndelikti tutynýyna kerekti barlyq zattardyń komplektileri bolý kerek.
Ústel ústi oıyndary loto, domıno, tapqyrlyq oıyndar («Qaıda ne ósedi?» «Bul kimge kerek» t.b.) pazyldar, legolar qımyl belsendilikterin, eptilikti talap etetin oıyndar. («Ushatyn qaqpaqtar», «Qazdyń balapany»t.b) mozaıka tıptes oıyndar jatady. Eresek toptaǵy balalar qaǵazǵa basylǵan ústel ústinde oınalatyn oıyn qyzyqty keledi. Olarǵa tabıǵat qubylystary, kóliktiń alýan túrleri (Kim ne biledi? Nemen júredi? Nemen júzedi? Nemen ushady?) beınelengen, ertegilerdiń keıipkerleri qımyl kórsetedi.
Qımyl oıyndarda balalardyń qozǵalysyn júgirý, sekirý órmeleý t.b qımyldarǵa jattyǵýyna jáne jetildirýge múmkindik beredi. Qımyl oıyndary barlyq júıke - psıhıkalyq damýyna, jeke basynyń asa mańyzdy salalarynyń qalyptasýyna da úlken áser etedi. Qımyl oıynda erejelerdi
uıymdastyrýshy rol atqarady, olar oıynnyń barysyn, júıeliligin, oınaýshylardyń qarym-qatynasyn, balanyń minez – qulqyn anyqtaıdy. Sol sıaqty oıyndar da topta jas erekshelikterine saı júrgiziledi. Oıyn balalarǵa sabaqta da, serýende de óte qajet, tipti bala jaı dem alyp otyrǵannyń ózinde de oıyn ústinde bolady.
«Oıyn - negizgi tájirıbe men tereń oılaýdyń kópiri» - dep pedagog S.Pınjı aıtqandaı, oıyn - aqparat almastyrý quraly, ómirlik problemalardy jeńe bilýdi úırený. Balanyń ómirdegi túsinigi, elikteýi, baqylaýy osy oıyn ústinde kórinis tabady.
You Might Also Like
-
№ 23 «Balaýsa» mektepke deıingi gımnazıa
