InfoHub Logo

Sóıleý qabileti – psıhıkalyq jáne sapaly damýdyń mańyzdy sharty bolyp tabylady. L. S. Vygotskııdiń tujyrym boıynsha «sóıleý tanymnyń kúrdeli jáne eń joǵarǵy túri bolyp eseptelinedi». Qazirgi kezde tildiń jalpy damymaýy, sonymen qatar PDT balalar sany kóbeıip otyrǵany anyq ekologıalyq jáne ekonomıkalyq daǵdaryspen baılanysty.

Psıhıkalyq damýy tejelgen balalardyń klınıkalyq – psıhologıalyq erekshelikteri PDT balalar degen termın 5 - 6 jastan 10 - 12 jas aralyǵynda jıi kezdesetin psıhıkalyq damýy ártúrli dárejede tejelýi nemese ýaqytsha damymaýy nátıjesinde mektep jasyna kelse de, balalyq minezderden, oıyndardan ózi qatarly balalarmen salystyrǵanda áli jetilmegen balalar tobyna qoldanylady.

PDT balalarǵa tán belgiler olardyń jalpy tanymdyq áreketiniń durys qalyptaspaýynan, sezimdik, emosıonaldyq jiger, jeke basyna kózqarasynyń tómendeýinen týyndaıdy. Bul ózgerister ótpeli, eger balalardyń jalpy jaǵdaıy jaqsarsa, olarǵa kózqaras ózgerip, oryn alǵan patalogıalyq prosester anyqtalyp, der kezinde emdeý, pedagogıkalyq túzetý ádisteri qoldanylsa kemistik belgileri jeńildenip, balalar ózderi qatarly qalypty damyǵan balalarmen birdeı dárejede qalyptasýy múmkin.

Psıhıkalyq damýdyń tejelýiniń jıi kezdesetin belgileri: enjarlyq, qyzyqpaýshylyq, ózine – ózi senbeýshilik, tez jalyǵý, sharshaý, bastaǵan isin aıaqtamaý, ynta – jigeriniń tómendeýi bul joǵarǵy júıke júıesiniń qyzmetiniń negizgi bolyp sanalatyn qozý (vozbýjdenıe) jáne tejelý (tormojenıe) prosesteriniń tepe - teńdik zańdylyqtarynyń buzylýynan týyndaıdy. Osymen qatar keıbir balalarda kórý, estý, qımyl – qozǵalys taldaǵyshtarynyń áreketi de jetilmegen, al olardyń balalardyń durys qalyptasýyna áseri zor.

Psıhıkalyq damýy tejelgen balalardyń sóıleý qabiletiniń qalyptasýy Sóıleý jáne oılaý qabiletin meńgerý prosesi adamnyń úlken mı syńarlary qyrtysyndaǵy shartty baılanystardyń negizgi bóligi mindetti jáne basym túrde sóz titirkendirgish - teriniń qatysýymen túzilýine ákelip tireıdi, bul jaǵdaı jaǵymdy, sondaı – aq jaǵymsyz shartty baılanystardyń túzilýin tezdetedi.
Sóıleý qyzmetiniń qurylymy óte kúrdeli jáne kelesi prosesterden turady: - Fonetıkalyq (dybystyq) jáne sóılem shyǵarý; - Fonematıkalyq (sóz maǵynasyn taný); - Leksıkalyq, gramatıkalyq.

Til múkisteri atalmysh prosesterdiń jekelegen nemese kompleksti buzylýlaryna baılanysty bolady.
Mektepke deıingi jáne mektep jasyndaǵy balalar arasyndaǵy sóıleý qatynasyn qalyptastyrýda pedagogtyń róli óte zor.