Qazaqtyń yrym-tyıym sózderi
Tyıym – halyqtyń tálim - tárbıe, úlgi - ónege, aqyl - keńes berýdegi tárbıe quraldarynyń biri. Bul negizinen balalarǵa arnalǵan, olardy jaman ádetten, jat pıǵyl, ersi qylyq, ádepsiz isterden saqtandyrýda óte úlken qyzmet atqarady. Keıde oǵashtaý is istep qoısaq, úlken kisiler ylǵı da: «Olaı isteme, jaman bolady» dep ataıdy. Halyq arasynda keń taraǵan osyndaı tyıym sózderdi zertteı otyryp men olardyń jas balalarǵa arnalǵandaryn jınaqtadym. Sonymen birge maǵynasy, tálim - tárbıelik mazmuny jaǵynan búgingi zaman talabyna saı keletinin baıqadym. Iaǵnı biz ata - babalarymyzdyń danalyǵy sol – qansha ǵasyrdan beri tyıym sózderdiń máni ózgermeı, qasıeti ketpeı búgingi zaman jastaryna beretin ónegesi kóp. Ǵulama ǵalym Ál - Farabı aıtqan «Adamǵa birinshi bilim emes tárbıe berilýi kerek, tárbıesiz berilgen bilim adamzattyń qas jaýy» degen sózderine qazaqtyń tyıym sózderi tolyq mysal bola alady.
Tyıym sózderdiń túrlerine toqtala ketsem tárbıelik maǵynasy qaraı myna toptarǵa bólip qarastyrdym.
1. Úı turmysyna, qorshaǵan ortaǵa baılanysty
2. İs - áreketke baılanysty
3. Qyz balaǵa qatysty
4. Nanǵa qatysty
5. Besikke qatysty
6. Ydys - aıaq, taǵamǵa qatysty
7. Kıim kıýge qatysty
8. Jol júrýge baılanysty
Ulttyq kıimderge qatysty yrym - tyıymdar
1. Bas kıimge qatysty yrym - tyıymdar
2. Syrt kıimge qatysty yrym - tyıymdar
3. Toı kıimine qatysty yrym - tyıymdar
4. Sábı kıimine qatysty yrym - tyıymdar
5. Aıaq kıimge qatysty yrym - tyıymdar
6. Neke kıimine qatysty yrym - tyıymdar
Endi osy atalǵan taqyryptaǵy tyıymdarǵa jeke - jeke túsinikteme bere otyryp, onyń búgingi ómirdegi qajettiligine toqtalyp keteıin.
İs - áreketke baılanysty tyıymdar
Úıge qaraı júgirýge bolmaıdy.
Ádette oqys oqıǵa, jamandyq bolǵanda adam úıge qaraı júgiredi. Bul, birinshiden balalarǵa jamandyq shaqyrma degen eskertý bolsa, ekinshiden úıde úlken bar, júregi álsiz adamdar bar, eldi úrkitpe, qorqytpa degeni.
Qonaq kete salysymen úıdi qaǵyp - silkýge bolmaıdy.
Sebebi qonaqpen birge úıge jaqsy tilek, yqylas - peıil keledi. Ekinshiden qonaq kete salysymen úıdi qaǵyp - silký ádepke jatpaıdy. Oılap qaraǵan adamǵa bul senderden qutyldym ba, joq pa degen oıǵa keltiredi.
Saýsaq, qoldy orynsyz aýyzǵa salýǵa bolmaıdy.
Ádepsizdik ekenin bylaı qoıǵanda túrli aýrý shaqyratyn mıkrobtar aýyzǵa túsirýi múmkin.
Quran oqyǵanda kúlýge bolmaıdy.
Quran adamǵa ımandylyq tárbıe bere otyryp, bul dúnıege qanaǵatpen qaraýǵa, tózimdilikke, paıymdylyqqa, meıirimdilikke tárbıeleıdi. Dúnıeden ótken adamdardy eske alyp quran oqyǵanda kúlý, sóıleý, jalańbas otyrý - ádepsizdik.
Amanatqa qıanat jasama.
Bul bireýge sóz berseń mindetti túrde oryndaý kerek degen sóz. Amanatqa adaldyq – adamnyń bıik parasat ıesi ekendigin kórsetedi.
Qyz balaǵa qatysty tyıymdar.
Qyz bala shashyn jaıyp júrmeıdi.
Ata - baba saltynda tek jaqyny qaıtys bolǵan áıel ǵana shashyn jaıǵan. Búgingi tańdaǵy qyz balalardyń shashtaryn jalbyratyp jaıyp júrgeni ádeptilik emes. Jınalǵan, órilgen shash adamdy uqypty kórsetedi, ári jumysqa da, oqýǵa da yńǵaıly.
Qyz balasy tamaq daıyndaǵanda basyna mindetti túrde oramal baılaýy qajet. Óıtkeni tamaqqa shash túsip ketýi múmkin.
Álem - jálem kıinbe.
Qazirgi tańda qyzdarǵa ishin ashyp júrý sánge aınalǵan. Bul óte jaǵymsyz ádet, ári qyzdardyń densaýlyǵyna da zıan. Búırek aýrýlary, gınekologıalyq aýrýlar paıda bolýy ábden múmkin.
Qyzǵa qyryq úıden tyıý.
Qyz bala orynsyz kúlip, orynsyz sóılep, beıýaqytta qydyrmaǵany abzal. Óıtkeni qyz balalar – bolashaq analar.
Besikke qatysty tyıymdar.
Bos besikti terbetýge bolmaıdy.
Úıge kelgen adamǵa bos besikti terbetý arqyly óziniń urpaqsyz qalǵanyn úndemeı - aq bildirgen.
Besikti saýdalama
Bul onyń quny joq zat ekendigin bildiredi. Al, qazaq halqynda besik urpaq jalǵastyratyn qasıetti buıym.
Jol júrýge qatysty tyıymdar.
Jolǵa shyǵyp bara jatqan adamnan «qaıda barasyń?, qashan kelesiń?» dep suramaıdy. Bul adamnyń kóńilin alańdatyp, sátsiz saparǵa uryndyrýy múmkin. Tek ishteı tilektes bolyp qalýy kerek.
Baryp, qaıtar joldyń ýaqytyn kesip aıtýǵa bolmaıdy, bul astamshylyq, kúpirlik bolady. «Alla jazsa», «Qudaı qalasa», «Barar jerdiń dámi tartsa» dep nysappen sóıleý kerek. Qazirgi kezde bolyp jatqan kóptegen avtokólik oqıǵalary osyndaı qarapaıym jol júrý qaǵıdalaryn eskermegendikten dep oılaımyn.
Kıim kıýge qatysty tyıymdar.
Kıimdi oń qoldan bastap kıip, sol qoldan bastap sheshedi. Aıaq kıimdi de solaı. Bul tirliginiń barlyǵy oń bolsyn degen nıetten týǵan.
Kıimdi jelbegeı jamylmaıdy. Sebebi qoly joq adam ǵana kıimdi jelbegeı jamylady. Ári jumys istegende de yńǵaısyzdyq týǵyzady.
Bas kıimdi tebýge, laqtyrýǵa, teris kıýge bolmaıdy. Jaqsylyqtyń barlyǵy adamnyń mańdaıyna jazylady dep esepteledi. Sondyqtan bas kıimniń orny erekshe. Bas kıimdi árqashan taza, uqypty ustap, tórge iledi.
Ydys - aıaq taǵamdarǵa qatysty tyıymdar.
Ydysta beti ashyq qalǵan taǵamdy jeýge bolmaıdy. Óıtkeni zıankester, jándikter túsip ketýi múmkin.
Tyıym sózder qaraý
Tyıym sózder1 qaraý
Tyıym sózderdiń túrlerine toqtala ketsem tárbıelik maǵynasy qaraı myna toptarǵa bólip qarastyrdym.
1. Úı turmysyna, qorshaǵan ortaǵa baılanysty
2. İs - áreketke baılanysty
3. Qyz balaǵa qatysty
4. Nanǵa qatysty
5. Besikke qatysty
6. Ydys - aıaq, taǵamǵa qatysty
7. Kıim kıýge qatysty
8. Jol júrýge baılanysty
Ulttyq kıimderge qatysty yrym - tyıymdar
1. Bas kıimge qatysty yrym - tyıymdar
2. Syrt kıimge qatysty yrym - tyıymdar
3. Toı kıimine qatysty yrym - tyıymdar
4. Sábı kıimine qatysty yrym - tyıymdar
5. Aıaq kıimge qatysty yrym - tyıymdar
6. Neke kıimine qatysty yrym - tyıymdar
Endi osy atalǵan taqyryptaǵy tyıymdarǵa jeke - jeke túsinikteme bere otyryp, onyń búgingi ómirdegi qajettiligine toqtalyp keteıin.
İs - áreketke baılanysty tyıymdar
Úıge qaraı júgirýge bolmaıdy.
Ádette oqys oqıǵa, jamandyq bolǵanda adam úıge qaraı júgiredi. Bul, birinshiden balalarǵa jamandyq shaqyrma degen eskertý bolsa, ekinshiden úıde úlken bar, júregi álsiz adamdar bar, eldi úrkitpe, qorqytpa degeni.
Qonaq kete salysymen úıdi qaǵyp - silkýge bolmaıdy.
Sebebi qonaqpen birge úıge jaqsy tilek, yqylas - peıil keledi. Ekinshiden qonaq kete salysymen úıdi qaǵyp - silký ádepke jatpaıdy. Oılap qaraǵan adamǵa bul senderden qutyldym ba, joq pa degen oıǵa keltiredi.
Saýsaq, qoldy orynsyz aýyzǵa salýǵa bolmaıdy.
Ádepsizdik ekenin bylaı qoıǵanda túrli aýrý shaqyratyn mıkrobtar aýyzǵa túsirýi múmkin.
Quran oqyǵanda kúlýge bolmaıdy.
Quran adamǵa ımandylyq tárbıe bere otyryp, bul dúnıege qanaǵatpen qaraýǵa, tózimdilikke, paıymdylyqqa, meıirimdilikke tárbıeleıdi. Dúnıeden ótken adamdardy eske alyp quran oqyǵanda kúlý, sóıleý, jalańbas otyrý - ádepsizdik.
Amanatqa qıanat jasama.
Bul bireýge sóz berseń mindetti túrde oryndaý kerek degen sóz. Amanatqa adaldyq – adamnyń bıik parasat ıesi ekendigin kórsetedi.
Qyz balaǵa qatysty tyıymdar.
Qyz bala shashyn jaıyp júrmeıdi.
Ata - baba saltynda tek jaqyny qaıtys bolǵan áıel ǵana shashyn jaıǵan. Búgingi tańdaǵy qyz balalardyń shashtaryn jalbyratyp jaıyp júrgeni ádeptilik emes. Jınalǵan, órilgen shash adamdy uqypty kórsetedi, ári jumysqa da, oqýǵa da yńǵaıly.
Qyz balasy tamaq daıyndaǵanda basyna mindetti túrde oramal baılaýy qajet. Óıtkeni tamaqqa shash túsip ketýi múmkin.
Álem - jálem kıinbe.
Qazirgi tańda qyzdarǵa ishin ashyp júrý sánge aınalǵan. Bul óte jaǵymsyz ádet, ári qyzdardyń densaýlyǵyna da zıan. Búırek aýrýlary, gınekologıalyq aýrýlar paıda bolýy ábden múmkin.
Qyzǵa qyryq úıden tyıý.
Qyz bala orynsyz kúlip, orynsyz sóılep, beıýaqytta qydyrmaǵany abzal. Óıtkeni qyz balalar – bolashaq analar.
Besikke qatysty tyıymdar.
Bos besikti terbetýge bolmaıdy.
Úıge kelgen adamǵa bos besikti terbetý arqyly óziniń urpaqsyz qalǵanyn úndemeı - aq bildirgen.
Besikti saýdalama
Bul onyń quny joq zat ekendigin bildiredi. Al, qazaq halqynda besik urpaq jalǵastyratyn qasıetti buıym.
Jol júrýge qatysty tyıymdar.
Jolǵa shyǵyp bara jatqan adamnan «qaıda barasyń?, qashan kelesiń?» dep suramaıdy. Bul adamnyń kóńilin alańdatyp, sátsiz saparǵa uryndyrýy múmkin. Tek ishteı tilektes bolyp qalýy kerek.
Baryp, qaıtar joldyń ýaqytyn kesip aıtýǵa bolmaıdy, bul astamshylyq, kúpirlik bolady. «Alla jazsa», «Qudaı qalasa», «Barar jerdiń dámi tartsa» dep nysappen sóıleý kerek. Qazirgi kezde bolyp jatqan kóptegen avtokólik oqıǵalary osyndaı qarapaıym jol júrý qaǵıdalaryn eskermegendikten dep oılaımyn.
Kıim kıýge qatysty tyıymdar.
Kıimdi oń qoldan bastap kıip, sol qoldan bastap sheshedi. Aıaq kıimdi de solaı. Bul tirliginiń barlyǵy oń bolsyn degen nıetten týǵan.
Kıimdi jelbegeı jamylmaıdy. Sebebi qoly joq adam ǵana kıimdi jelbegeı jamylady. Ári jumys istegende de yńǵaısyzdyq týǵyzady.
Bas kıimdi tebýge, laqtyrýǵa, teris kıýge bolmaıdy. Jaqsylyqtyń barlyǵy adamnyń mańdaıyna jazylady dep esepteledi. Sondyqtan bas kıimniń orny erekshe. Bas kıimdi árqashan taza, uqypty ustap, tórge iledi.
Ydys - aıaq taǵamdarǵa qatysty tyıymdar.
Ydysta beti ashyq qalǵan taǵamdy jeýge bolmaıdy. Óıtkeni zıankester, jándikter túsip ketýi múmkin.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
Tyıym sózder qaraý
Tyıym sózder1 qaraý
You Might Also Like
