Mektep jasyna deıingi zeıin jetispeýshiligi men gıpreaktıvtilik sındromy bar (gıper belsendi) balalardyń ata - analaryna arnalǵan keńes
BQO, Oral qalasy,
№30 «Gúlder» bóbekjaıynyń
İİ sanatty pedagog – psıhology
Baqtygereeva Jansaıa Samıǵollaqyzy
Mektep jasyna deıingi zeıin jetispeýshiligi men gıpreaktıvtilik sındromy bar (gıper belsendi) balalardyń ata - analaryna arnalǵan keńes.
Gıperaktıvti bala – óte kóp qımyldaıtyn (qozǵalatyn), sharshaýdy bilmeıtin, aıtqanǵa kóp kóne bermeıtin, basqa balalardan minez – qulqy men qımyly erekshe bala. Bundaı balalar balabaqshada tárbıeshilerdi ǵana emes, otbasynda ata – analaryn da sharshatary sózsiz. Belsendi balalarmen jumys jasaý, dene kúshin jáne jan kúshin kóp qajet etedi, biraq qandaı jumys bolmasyn balanyń belsendiligi bolý kerek emes, kersinshe tártip, bilim erejelerin meńgerýge kómek kórsetý kerek. Biz barlyq gıperbelsendi balalarmen jumystanýda mynadaı jaǵdaılardy este ustaýymyz qajet. Birinshiden - olardyń «degenimen» júrýge bolmaıdy, erkin jiberetin bolsaq - alasapyrannyń kúsheıýine aparady. Ekinshiden - balanyń qolynan kelmeıtin kúshi jetpeıtin nárselerdi talap etýge bolmaıdy, ol qarsylyqqa aparady. Al eń unamsyz - ol óz ózine jaman tártipsiz degen qarym qatynas.
Eger de bala barlyq ashýymen balalarǵa júgirse, biz ony qushaqtap «qane ekeýimiz durys tynys alyp demimizdi shyǵaraıyq» nemese 1 - den 10 – ǵa deıin birge sanaıyq deseńiz, bala ashý - yzasyn umytyp tynyshtalady. Sonymen qatar gıper belsendi balalar bımen, án shyrqaýmen aınalysqan jón.. Ata - analarǵa ondaı balalardy júzýge jiberýge keńes beremiz. Egerde serýendep júrgende bala qozyp ketetin bolma biz ony jeńil júgirispen aldaımyz, «qane biz alań ishinde júgireıik»dep júgiris kezinde júgirý túrlerin aýystyrýǵa bolady. Júgiristen keıin balanyń shıelenisken júıkesi basylyp tynyshtalady. Gıperbelsendi balalar dızrıtmmen qınalady, olarda táýlik bıorıtm áreń degen de anyqtalady. Olar nashar uıyqtap áreń oıanady, olardy janynda otyryp qoldaryn ustap ıyǵynan sıpap uıyqtatý tıimdi.
1. Eń aldymen ata - analar men pedagog birlese otyryp, balaǵa qatysty biryńǵaı talaptar júıesin jasaqtap alǵany jón.
2. Bundaı balalarmen jumsaq, sabyrly túrde sóılesý kerek. Tym belsendi bala jaǵymdy da, jaǵymsyz da áserge tez berilgish. Sondyqtan sizdiń kóńil - kúıińizdi tez qabyldap, toqmeıilsinip ketýi múmkin.
3. Bul balalardyń is - áreketin óz betimen jiberýge bolmaıdy, óıtkeni tym belsendi balalar qalyptasqan jaǵdaıdy tez túsinip, úlkenderdi óz aıdaýymen júrgizgisi keledi.
4. Ol balalarǵa úlkenderdiń madaqtaýy men ystyq yqylasy aýadaı qajet. Alaıda ne nárseni de tym áserge berilmeı sabyrmen oryndańyz.
5. Tym belsendi balalarǵa nusqaý berip turýdy ádetke aınaldyrý mańyzdy. Nusqaýlaryńyz kóp sózden turmasyn, ári ketkende 10 sózdiń aınalasynda bolsyn. Balaǵa birneshe nusqaýdy bir ýaqytta bermeńiz: «bólmeńe bar, oıynshyqtaryńdy jına, qolyńdy jý da as bólmege kel deý» durys emes. Ár nusqaýdy aldyńǵy nusqaý oryndalyp bolǵannan keıin bergen jón. Nusqaýlardyń mindetti túrde oryndalýyn qadaǵalaý qajet.
6. Basqa balalarmen qarym - qatynas jasaǵandaǵy sıaqty tym belsendi balany tárbıeleýde birizdilikti ustaný qajet. Tyıym sala bermeńiz, olardy muqıat oılastyryp, balaǵa túsinikti túrde jetkizińiz. Bala salynǵan tyıymdy buzsa, ony qandaı jaza kútip turatynyn túsinýi tıis.
7. Úlkender balanyń burys áreketterin durys jolǵa birtindep qaıta qoıa bilýi tıis. Mysaly, eger bala aıqaılap jatsa, janyna baryp onyń súıikti ánin bastańyz, ol qosylǵan kezde daýsyńyzdy birtindep báseńdetińiz. Balaǵa árqashanda tańdaýǵa birneshe áreket túrin usynyńyz.
8. Tym belsendi balaǵa bir nárseden ekinshi nársege kóshý qıyn. Sondyqtan balaǵa basqa ispen aınalysý qajettigin aldy - ala eskertip qoıǵan durys. Eger bul jaǵdaıda saǵattyń qońyraýyn nemese as úı taımerin qoldansańyz, tipti jaqsy. Eger bala ata - anasynyń ótinishin oryndasa, ony mindetti túrde yntalandyrý qajet (mindetti túrde materıaldyq turǵydan emes).
9. Bul balalardyń sharshaǵany tym kóp qozǵalyp ketkeninen baıqalady, ony bireýler balanyń belsendiligine balaıdy. Sharshap - shaldyǵý ózin - ózi baqylaýdyń tómendeýine soqtyrady. Sondyqtan tym belsendi balalardyń adamdar kóp júretin jerlerde bolý ýaqytyn shektegen abzal.
10. Tym belsendi balamen tabysty áreket etý úshin qajetti sharttardyń biri – kún tártibin saqtaý. Búgin nemen aınalysatynyn bala aldyn - ala bilgeni jón.
11. Balany yntalandyrý júıesin jasaqtap alǵan durys. Mysaly, árbir durys ári der kezinde oryndaǵan áreketi úshin oǵan jeton usynyńyz, sońynan ol jetondar syı - sıapattarǵa almastyrylady: serýenge birinshi juppen shyǵý quqyǵy, túski az kezindegi kezekshilik, birge kitap oqý, osylaısha balanyń qyzyǵýshylyǵyna qaraı.
12. Mindetti túrde este ustaıtyn jaıt, tym belsendi balamen sóıleskende sabyr saqtaý kerek, óıtkeni ol balalar kóńil - kúıdiń ózgergenin birden sezip, úlkenderdi óz degenine qaraı yńǵaılaýǵa beıim turady.
13. Oıyndardy tańdaǵanda tym belsendi balalardyń myna erekshelikterin este ustaý qajet: toptaǵy erejelerge uzaq ýaqyt boıy baǵyna almaıdy, tez sharshaıdy, sózdi aıaǵyna deıin tyńdaı almaıdy, nusqaýlardy aıaǵyna jetkize almaıdy. Oıyn kezinde ol balalar óz kezegin kútýden bas tartyp, basqalardyń qyzyǵýshylyqtarymen múldem sanaspaıdy. Sondyqtan aldymen balamen jeke jumys júrgizip alyp, sosyn baryp 2 - 3 balamen oıynǵa qosý kerek, sodan keıin odan úlkendeý toptarǵa qosyp oınatýǵa bolady.
14. Tym belsendi balanyń jany tez jaralatyndyqtan, ózine degen erekshe qamqorlyqty qajet etedi. Onyń mazasyzdyǵyn basýǵa jeńil massaj, jumsaq alaqanmen sylap - sıpalaý, psıhogımnastıkalyq oıyndar kómektesedi.
15. Balanyń asyp - tasyp jatqan qýatyn jaǵymdy baǵytqa aýdaratyn oıyndarǵa úıretken paıdaly. Mysaly, ata - analar balalarmen saýsaq oıyndaryn oınaı alady. Bul oıyndardyń tikeleı maqsatynan basqa balamen jaıly qarym - qatynas ornatýǵa septigin tıgizetini belgili.
16. Tym belsendi balalardy saýyqtyrýǵa áser etetin jaıttardyń biri – oǵan degen meıirimdi, baısaldy, turaqty kózqaras.
17. Bul balalardy tárbıeleýde jaǵymsyz ádisterdiń ol balalarǵa áser etpeıtinin este ustańyz. Olardyń nerv júıesiniń ereksheligi sol – teris qubylystardy qabyldaý sezimtaldyǵy óte tómen, sondyqtan olar eskertpeler men jazaǵa sel etpeıdi, alaıda quıttaı maqtaý estise birden jaýap beredi.
№30 «Gúlder» bóbekjaıynyń
İİ sanatty pedagog – psıhology
Baqtygereeva Jansaıa Samıǵollaqyzy
Mektep jasyna deıingi zeıin jetispeýshiligi men gıpreaktıvtilik sındromy bar (gıper belsendi) balalardyń ata - analaryna arnalǵan keńes.
Gıperaktıvti bala – óte kóp qımyldaıtyn (qozǵalatyn), sharshaýdy bilmeıtin, aıtqanǵa kóp kóne bermeıtin, basqa balalardan minez – qulqy men qımyly erekshe bala. Bundaı balalar balabaqshada tárbıeshilerdi ǵana emes, otbasynda ata – analaryn da sharshatary sózsiz. Belsendi balalarmen jumys jasaý, dene kúshin jáne jan kúshin kóp qajet etedi, biraq qandaı jumys bolmasyn balanyń belsendiligi bolý kerek emes, kersinshe tártip, bilim erejelerin meńgerýge kómek kórsetý kerek. Biz barlyq gıperbelsendi balalarmen jumystanýda mynadaı jaǵdaılardy este ustaýymyz qajet. Birinshiden - olardyń «degenimen» júrýge bolmaıdy, erkin jiberetin bolsaq - alasapyrannyń kúsheıýine aparady. Ekinshiden - balanyń qolynan kelmeıtin kúshi jetpeıtin nárselerdi talap etýge bolmaıdy, ol qarsylyqqa aparady. Al eń unamsyz - ol óz ózine jaman tártipsiz degen qarym qatynas.
Eger de bala barlyq ashýymen balalarǵa júgirse, biz ony qushaqtap «qane ekeýimiz durys tynys alyp demimizdi shyǵaraıyq» nemese 1 - den 10 – ǵa deıin birge sanaıyq deseńiz, bala ashý - yzasyn umytyp tynyshtalady. Sonymen qatar gıper belsendi balalar bımen, án shyrqaýmen aınalysqan jón.. Ata - analarǵa ondaı balalardy júzýge jiberýge keńes beremiz. Egerde serýendep júrgende bala qozyp ketetin bolma biz ony jeńil júgirispen aldaımyz, «qane biz alań ishinde júgireıik»dep júgiris kezinde júgirý túrlerin aýystyrýǵa bolady. Júgiristen keıin balanyń shıelenisken júıkesi basylyp tynyshtalady. Gıperbelsendi balalar dızrıtmmen qınalady, olarda táýlik bıorıtm áreń degen de anyqtalady. Olar nashar uıyqtap áreń oıanady, olardy janynda otyryp qoldaryn ustap ıyǵynan sıpap uıyqtatý tıimdi.
1. Eń aldymen ata - analar men pedagog birlese otyryp, balaǵa qatysty biryńǵaı talaptar júıesin jasaqtap alǵany jón.
2. Bundaı balalarmen jumsaq, sabyrly túrde sóılesý kerek. Tym belsendi bala jaǵymdy da, jaǵymsyz da áserge tez berilgish. Sondyqtan sizdiń kóńil - kúıińizdi tez qabyldap, toqmeıilsinip ketýi múmkin.
3. Bul balalardyń is - áreketin óz betimen jiberýge bolmaıdy, óıtkeni tym belsendi balalar qalyptasqan jaǵdaıdy tez túsinip, úlkenderdi óz aıdaýymen júrgizgisi keledi.
4. Ol balalarǵa úlkenderdiń madaqtaýy men ystyq yqylasy aýadaı qajet. Alaıda ne nárseni de tym áserge berilmeı sabyrmen oryndańyz.
5. Tym belsendi balalarǵa nusqaý berip turýdy ádetke aınaldyrý mańyzdy. Nusqaýlaryńyz kóp sózden turmasyn, ári ketkende 10 sózdiń aınalasynda bolsyn. Balaǵa birneshe nusqaýdy bir ýaqytta bermeńiz: «bólmeńe bar, oıynshyqtaryńdy jına, qolyńdy jý da as bólmege kel deý» durys emes. Ár nusqaýdy aldyńǵy nusqaý oryndalyp bolǵannan keıin bergen jón. Nusqaýlardyń mindetti túrde oryndalýyn qadaǵalaý qajet.
6. Basqa balalarmen qarym - qatynas jasaǵandaǵy sıaqty tym belsendi balany tárbıeleýde birizdilikti ustaný qajet. Tyıym sala bermeńiz, olardy muqıat oılastyryp, balaǵa túsinikti túrde jetkizińiz. Bala salynǵan tyıymdy buzsa, ony qandaı jaza kútip turatynyn túsinýi tıis.
7. Úlkender balanyń burys áreketterin durys jolǵa birtindep qaıta qoıa bilýi tıis. Mysaly, eger bala aıqaılap jatsa, janyna baryp onyń súıikti ánin bastańyz, ol qosylǵan kezde daýsyńyzdy birtindep báseńdetińiz. Balaǵa árqashanda tańdaýǵa birneshe áreket túrin usynyńyz.
8. Tym belsendi balaǵa bir nárseden ekinshi nársege kóshý qıyn. Sondyqtan balaǵa basqa ispen aınalysý qajettigin aldy - ala eskertip qoıǵan durys. Eger bul jaǵdaıda saǵattyń qońyraýyn nemese as úı taımerin qoldansańyz, tipti jaqsy. Eger bala ata - anasynyń ótinishin oryndasa, ony mindetti túrde yntalandyrý qajet (mindetti túrde materıaldyq turǵydan emes).
9. Bul balalardyń sharshaǵany tym kóp qozǵalyp ketkeninen baıqalady, ony bireýler balanyń belsendiligine balaıdy. Sharshap - shaldyǵý ózin - ózi baqylaýdyń tómendeýine soqtyrady. Sondyqtan tym belsendi balalardyń adamdar kóp júretin jerlerde bolý ýaqytyn shektegen abzal.
10. Tym belsendi balamen tabysty áreket etý úshin qajetti sharttardyń biri – kún tártibin saqtaý. Búgin nemen aınalysatynyn bala aldyn - ala bilgeni jón.
11. Balany yntalandyrý júıesin jasaqtap alǵan durys. Mysaly, árbir durys ári der kezinde oryndaǵan áreketi úshin oǵan jeton usynyńyz, sońynan ol jetondar syı - sıapattarǵa almastyrylady: serýenge birinshi juppen shyǵý quqyǵy, túski az kezindegi kezekshilik, birge kitap oqý, osylaısha balanyń qyzyǵýshylyǵyna qaraı.
12. Mindetti túrde este ustaıtyn jaıt, tym belsendi balamen sóıleskende sabyr saqtaý kerek, óıtkeni ol balalar kóńil - kúıdiń ózgergenin birden sezip, úlkenderdi óz degenine qaraı yńǵaılaýǵa beıim turady.
13. Oıyndardy tańdaǵanda tym belsendi balalardyń myna erekshelikterin este ustaý qajet: toptaǵy erejelerge uzaq ýaqyt boıy baǵyna almaıdy, tez sharshaıdy, sózdi aıaǵyna deıin tyńdaı almaıdy, nusqaýlardy aıaǵyna jetkize almaıdy. Oıyn kezinde ol balalar óz kezegin kútýden bas tartyp, basqalardyń qyzyǵýshylyqtarymen múldem sanaspaıdy. Sondyqtan aldymen balamen jeke jumys júrgizip alyp, sosyn baryp 2 - 3 balamen oıynǵa qosý kerek, sodan keıin odan úlkendeý toptarǵa qosyp oınatýǵa bolady.
14. Tym belsendi balanyń jany tez jaralatyndyqtan, ózine degen erekshe qamqorlyqty qajet etedi. Onyń mazasyzdyǵyn basýǵa jeńil massaj, jumsaq alaqanmen sylap - sıpalaý, psıhogımnastıkalyq oıyndar kómektesedi.
15. Balanyń asyp - tasyp jatqan qýatyn jaǵymdy baǵytqa aýdaratyn oıyndarǵa úıretken paıdaly. Mysaly, ata - analar balalarmen saýsaq oıyndaryn oınaı alady. Bul oıyndardyń tikeleı maqsatynan basqa balamen jaıly qarym - qatynas ornatýǵa septigin tıgizetini belgili.
16. Tym belsendi balalardy saýyqtyrýǵa áser etetin jaıttardyń biri – oǵan degen meıirimdi, baısaldy, turaqty kózqaras.
17. Bul balalardy tárbıeleýde jaǵymsyz ádisterdiń ol balalarǵa áser etpeıtinin este ustańyz. Olardyń nerv júıesiniń ereksheligi sol – teris qubylystardy qabyldaý sezimtaldyǵy óte tómen, sondyqtan olar eskertpeler men jazaǵa sel etpeıdi, alaıda quıttaı maqtaý estise birden jaýap beredi.
You Might Also Like
