InfoHub Logo

Shyǵys Qazaqstan oblysy Semeı qalasy
Semeı qalasynyń Shákárim atyndaǵy memlekettik ýnıversıtetiniń
«5V010900» - matematıka mamandyǵynyń stýdentteri
Nýrlanova Elnara, Abdısamatova Gýldana   
Ǵylymı jetekshisi – Q. R. Taıboldına

Anotasıa

Maqala mektep matematıka kýrsynda olımpıadalyq esepterdi shyǵaryp oqytýdyń erekshelikterine arnalǵan. Arnaıy olımpıadalyq esepterdiń shyǵarý joldarynyń kómegimen jáne osy taqyrypty oqytýdyń erekshelikterimen  tanysýǵa erekshe kóńil bólinedi.
Kilt sózder: zıatkerlik (ıntellektýaldy), mekteptik jáne aýdandyq olımpıadalar, olımpıadalyq tapsyrmalar.

Egemendi eldiń erteńi onyń biliminiń tereńdigimen ólshenedi. Qazir — ǵylym men bilimniń, tehnıkanyń damyǵan kezeńi. Sondyqtan da qazirgi qoǵam ár oqýshynyń sapaly tereń bilim alýyn, jańasha oılaý qabiletiniń joǵary bolýyn talap etedi. Osy maqsatta árbir oqýshy úshin mektepte ótkiziletin ár deńgeıdegi pándik olımpıadalardyń mańyzy zor.

Olımpıada — bul eń aldymen, daıyndyǵy neǵurlym joǵary, qabiletti oqýshylarmen júrgiziletin zıatkerlik (ıntellektýaldy) jarys.

Olımpıadalyq esepterdi shyǵara bilý, árqashan oqýshynyń matematıkalyq daryndylyǵynyń kórsetkishiniń biri bolyp tabylady.
Olımpıadaǵa qatysý oqýshynyń otbasynda jáne muǵalimder ortasynda ǵana emes, synyptastar arasynda da bedeliniń kóterilýine múmkinshilik beredi.Olımpıada tapsyrmalaryn tańdap alý uıymdastyrýdyń óte mańyzdy kezeńi. Onda kúrdeli tapsyrmalar ǵana emes, sonymen qatar qyzyqty da, praktıkalyq qoldanysy bar bolatyn ár túrli shyǵarmashylyq sıpattaǵy tapsyrmalar bolýy qajet.

Olımpıadalyq esep termıni esepti klassıfıkasıalaý nátıjesinde emes, olımpıadalyq jumystyń mátinin qurý úshin eseptiń erekshe túrlerin qoldaný praktıkasy nátıjesinde paıda bolǵan.

Matematıkada olımpıadalyq esep dep qurylymy nemese olardy shyǵarý ádisteri boıynsha standartty emes, qıyndyǵy joǵary deńgeıdegi esepterdi túsinedi. Mektep oqýshylary olımpıadalarynyń negizgi maqsaty osy oblysta barlyq qatysýshylardyń ishinen qabiletti, talantty jáne daryndylardy anyqtaýdan turady. Negizinen, olımpıadalyq tapsyrmalar shyǵarmashylyq sıpatymen erekshelenedi.

Olımpıadalyq esepterdiń basty ereksheligi onyń tujyrymy men shyǵarý joly mektep baǵdarlamasy sheńberinen shyqpaıtyny jáne bul esepterdi shyǵarý ádisteri oqýshylardy birtindep joǵary matematıkanyń uǵymdary men ádisterine beıimdeıtindiginde.

Olımpıadaǵa qatysýshylarǵa mektep oqýshysy úshin erekshe bolyp tabylatyn suraqtar usynylady. Mundaı jaǵdaılarda berilgen tapsyrmany oryndaýda daıyn formýlany paıdalaný múmkin emes jáne qatysýshyǵa óz betimen jol taýyp, esep sheshimin qurýǵa týra keledi.
Qabiletti bala olımpıadaǵa qatysa otyryp, ózimen teń dárejeli oqýshylar qatarynan tabylady. Ol óziniń basymdylyǵyn dáleldeý úshin basqamen jarysqa túsip, jeńiske umtylady. Olımpıadadaǵy erekshe jaǵdaı, jarysqa erkin qatysý (óz erkimen) múmkindikteri qyzyqtyrady. Sondyqtan basty nazardy oqýshylardy ıntellektýaldy saıystarǵa daıyndaýǵa aýdarǵan durys.

Olımpıadanyń eń basty quńdylyǵy jeńimpazdardy anyqtaýdan ǵana emes, oqýshylardyń matematıkalyq mádenıeti, ıntellektýaldy deńgeıiniń joǵarylaýyn baǵalaýdan turady. Sondyqtan osy mádenıet pen ıntellektýaldy deńgeıdi kóterý úshin oqýshylardy matematıkalyq olımpıadaǵa daıyndaý qajet. Búgingi kúni olımpıada nátıjesi boıynsha mektepte, aýdanda matematıkadan synyptan jáne mektepten tys jumystardyń qorytyndylary baǵalanady. Matematıkadan mekteptik, aýdandyq olımpıadalar matematıkalyq daıyndyq sapasyn salystyrýǵa, mektepterde matematıkany oqytý jaǵdaıyn baǵalaýǵa múmkindik beredi. «Bilim — ınemen qudyq qazǵandaı», sondyqtan ustaz - oqýshyny jan-jaqty daıyndaıtyn tulǵa bolǵandyqtan, ol oqýshynyń bilim deńgeıine tereńirek úńiledi.

Olımpıadaǵa qatysý oqýshynyń ıntellektýaldy potensıalynyń ashylýyna múmkindik týǵyzady, al nátıje kórsetkishteri oqýshynyń ózindik sana sezimin nyǵaıtady. Olımpıadaǵa daıyndaýǵa muǵalim óte úlken úles qosady.Olımpıadanyń mekteptik kezeńinde tandalǵan oqýshylardy kelesi kúrdeli kezeńderge daıyndaıdy. Bul muǵalimnen óziniń páni boıynsha tereń bilimdi, olımpıadalyq tapsyrmalardy sheber oryndaýdy jáne oqýshylardy osy erekshe jumys formasyna daıyndaýdyń ádistemesin meńgerýdi talap etedi. Muǵalim tarapynan olımpıada — ózin-ózi tanytýdyń joly ekenin mektep oqýshylaryna kórsetýi óte mańyzdy. Oqýshylardy olımpıadaǵa daıyndap júrgen matematıka muǵaliminen kúrdeli ári qıyn esepterdi sheshýdegi tájirıbeniń bar bolýy talap etiledi.

Muǵalim jumysynyń nátıjesi — olımpıadanyń ár túrinen qandaı jáne qansha oqýshy júldeli bolǵanymen anyqtalady. Matematıka muǵalimi oqýshylardy olımpıadaǵa daıyndap, olardyń matematıkalyq damýyna barlyq jaǵdaı jasaıdy.
Sabaq ústinde de taqyryppen tyǵyz baılanysty olımpıadalyq esepterdi shyǵartýǵa bolady. Osyndaı esepterdiń birneshe mysaldaryn qarastyraıyq.

Mysaldar:

1. Almas jumysqa kelgen áriptesinen jasyn surady. Sonda áriptesi: «meniń 4 jyldan keıingi jasymdy 4 eselep odan 4 jyl burynǵy jasymdy 4 eselep shegerińiz»- dedi. Jańa áriptestiń jasy neshede?
Sheshýi: 4(x+4)-4(x-4)=4x+16-4x+16=32
Jaýaby: 32 jasta

2. Barlyq baǵandar men qatarlardaǵy sandardyń qosyndylary teń bolsa, A+V+D+C nege teń?

A	V	S
4	9	6
D	7	4

Sheshýi: 4+9+6=19                          D=19-(7+4)=8
S=19-(6+4)=9                                  V=19-(9+7)=3
A=19-(4+D)=19-(4+8)=7
A+V+D-S=7+3+8-9=9
Jaýaby: 9

3. 2a sanynyń 4%-nyń  9%-y a sanynyń 5%-iniń neshe paıyzyn quraıdy?

Sheshýi: 2a∙4%=2a∙4/100=2a/25;   2a/25∙9%=2a/25∙9/100=9a/1250;     a∙5%=a∙5/100=1/20 a-100%
9/1250 a-x%    x=9/1250 a∙100%÷1/20 a=14,4%
Jaýaby: 14,4%

4. Kestede murajaıǵa kiretin bıletter quny men jeńildikter kórsetilgen

Adamdar	Bir bılet quny (teńge)	Jeńildikter
Úlkenderge	450 teńge	5-10 adam aralyǵynda	10 adamnan artyq
Balalarǵa	250 teńge	5%	10%

 

 Murajaıǵa kelgen 2 úlken jáne 6 baladan turatyn top bıletterge qansha tóleıdi?

Sheshýi:  2∙450+6∙250=2400;   2+6=8(adam);
5% jeńildikpen: 2400-2400∙5%=2400-120=2280;

Jaýaby: 2280 teńge

Osyndaı qyzyqty esepterdi shyǵarý oqýshylardy logıkalyq damýǵa, praktıkalyq ıkemdilikke baýlýǵa septigin tıgizedi, óz betinshe jumys isteı alýǵa, qıyndyqty jeńe bilýge daǵdylanady.

Mundaı praktıkalyq esepter olımpıadalyq esepterdi sheshýdiń tıimdi tásilderin tańdap alýǵa tárbıeleıdi.

Paıdalanylǵan  ádebıetter:

1. Bezrýkova O.L. «Olımpıadnıe zadachı po matematıke.5-11 klass»
2. Beısekov J. «Matematıkalyq olımpıadaǵa daıarlanaıyq: 5-11 synyptar»
3. M.I.Skanavı «Sbornık  zadach po matematıke»
4. A.V.Farkov «Matematıcheskıe olımpıady v shkole.5-11klassy»
5. «Matematıkalyq olımpıada esepteri: 5-7 synyptarǵa arnalǵan» S.A.Rahımberdınova; K.N.Baıdovletova

---