Mektepke deıingi balalardyń oqý is-áreketindegi oıynnyń tehnologıalyq mańyzy
Mektepke deıingi balalardyń oqý is - áreketindegi oıynnyń tehnologıalyq mańyzy
«Oıyn – bala úshin ómirlik tájirıbe» (M. Jumabaev)
Bul baıandamada qazirgi mektep deıingi balalardyń oqý is - áreketin uıymdastyrý barysynda qyzyǵýshylyǵyn arttyrýda oıynnyń tehnologıalyq qajettiligi týraly qarastyrylǵan.
«Qazirgi jas býyn, búldirshinder – memleketimizdiń myǵym tiregi» - dep Elbasy N. Á. Nazarbaev atap kórsetkendeı, jas óspirimderdiń jan - jaqty damý negizderi – mektepke deıingi mekemeden bastaý alady.
Qazirgi ýaqytta balalardy oqytýǵa arnalǵan ádistemeler sonyń ishinde oıyn tehnologıasy keńinen paıdalaný ústinde. Iaǵnı, oıyndardy ıgerý balalardy jan - jaqty bolýyna zor yqpalyn tıgizedi. Balalardyń oqý is - áreketin arttyrý úshin oıyn elementterin tıimdi paıdalaný kerek. Oıyn arqyly bala qoǵamdyq tájirıbeni meńgeredi, sondyqtan ár sabaq barysynda qandaı oıyn túrlerin qoldanýǵa bolatynyn sabaqtyń mazmunyna, maqsatyna, jas ereksheligine sáıkes tańdalýy kerek ekendigi nazarǵa alynǵany durys. Iaǵnı, bala tilin damytý barysynda oıyn elementterin qoldana otyryp, quzirettilik tapsyrmalar arqyly balalardyń ózdiginen damýǵa, jetilýge qabiletti tulǵany qalyptastyrýǵa arnalǵan birden - bir taptyrmas tehnologıa. Uly pedagog A. S. Makarenko oıynǵa úlken mán bere otyryp, ózi basqarǵan mekemelerinde oıyndy tárbıelenýshiler ómirine mindetti túrde engizip otyrady. Oıyn balanyń ómirin qyzyqqa, qýanyshqa bóleýin qamtamasyz etý úshin ol balalardyń oıynǵa degen súıispenshiligi men qyzyǵýshylyǵyn tárbıeleıdi – dep qarastyrady.
Oıynnyń tehnologıalyq negizgi ereksheligi – balalar ún - túnsiz oınamaıdy. Tipti jalǵyz bolǵannyń ózinde de sóılesip júredi. Oıyn barysynda sóılesý qarym - qatynasy úlken ról atqarady. Sóılese júrip, balalar pikirlesip, áser alysyp, oıynnyń túpki nıeti men mazmunyn anyqtaıdy. Oıynnyń negizgi qurylymdyq elementteri mynalar: oıynnyń ózinen týatyn jáne balalar jasaıtyn nemese tárbıeshiler usynatyn oıyn erejesi.
Oıynnyń túpki nıeti – bul balalardyń neni jáne qalaı oınaıtynynyń jalpy anyqtamasy. Mysaly: sújetti – róldik oıyndar «Pochta», «Dárihana», «Dúken», «Aýrýhana», «Kitaphana», «Otbasy», «Balalar baqshasy» bolyp oınaıdy. Sol sıaqty oıyndarda topta jas ereksheligine saı júrgiziledi: oıyn balalarǵa sabaqta da, serýende de óte qajet, tipti bala jaı demalyp otyrǵannyń ózinde de oıyn ústinde bolady. Ómirdegi túsinigi elikteýi, baqylaýy osy oıyn ústinde kórinis tabady. Kóbinese bul oıyndar kúnniń 2 jartysynda oınatylady.
Oıyn degenimiz - jas erekshelikke qaramaıtyn, adamnyń kóńil - kúıin kóteretin, oılandyratyn úrdis. Oıyn - tózimdilikti, alǵyrttyqty, tapqyrlyqty, uqyptylyqty, izdenimpazdyqty, iskerlikti, dúnıetanym órisiniń kólemdiliginiń, kóp bilýdi, sondaı - aq, basqa da tolyp jatqan sapalylyq qasıetterdiń qalyptastyrýǵa úlken múmkindigi bar pedagogıkalyq, tıimdi ádisteriniń bipi.
V. A. Sýhomolınskııdiń sózimen aıtar bolsaq, «Oıynsyz aqyl oıdyń qalypty damýy joq» jáne bolýy da múmkin emes. Oıyn dúnıege qaraı ashylǵan úlken jaryq tereze ispetti, ol arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirimen ushtasyp, ózin qorshaǵan dúnıe týraly túsinik alady. Oıyn degenimiz – ushqyn, bilimge qumarlyq pen elikteýdiń mazdap janar oty.
Psıhologıalyq turǵydan alyp qaraǵanda mektepke deıingi balalar belsendi jáne óte qozǵalmaly bolyp keledi. Bul jastaǵy balalar ózderin erkin ustap, oıynǵa asa qyzyǵýmen qatysady, óziniń aınalasyndaǵy nárselerdi kórip, sony beıneleýdi unatady. Róldik oıyndardy tabysty jáne qarqyndy júrgize biledi. Sóıleý áreketinde qozǵaýshy kúsh - yrǵaq. Sóıleý yrǵaǵyn qurý tárbıeshilerdiń róldik oıyndardy uıymdastyrýdaǵy eń qıyn is - áreketi. Balalardyń qyzyǵýyn arttyrý maqsatynda tárbıeshi oıynǵa qatysýshynyń ózindik sóz yrǵaǵyn beınelep kórsetip, tapsyrmany durys qura bilýi kerek. Taqyryptyq «róldik - oıyndar», «qımyldy oıyndar», «dıdaktıkalyq oıyndar» jas óspirimderdiń sóıleý daǵdysynyń qalyptasýyn damytady.
Oıyn is - áreketi zertteýshi, damytýshy, úıretýshi bolyp tárbıeshiniń negizgi is - áreketin quraıdy.
Oıyn túrleri:
Dıdaktıkalyq oıyny
Shyǵarmashylyq oıyny
Sújettik róldik oıyny
Qımyldy oıyndar
Ulttyq oıyndar
Pedagogıkalyq oıyndar
Tárbıeshi balalarmen oıyndy (zattarmen, ústel ústi jáne sózdik oıyn) úsh túrli etip ótkizýine bolady.
Zattarmen oıyny Ústel ústi oıyny Sózdik oıyny
«Dál osyndaıdy taýyp al»
«Salystyr da, atyn ata»
«Qaı aǵashtyń japyraǵy»
«Birdeı oıynshyqty tap»
«Qaısysy kóp, qaısysy az» «Sýretti qurastyr» «Qandaı zatqa uqsaıdy?»
«Qaı sýret tyǵyldy?» «Bir sózben ata», «Kim baıqaǵysh»
«Qıylǵan sýretter» «Uqsasyn tap»
«4 - shi ne artyq?» «Esińde saqta» «Sóz oıla»
«Sóz qura»
«Jumbaq oıla» «Jaqsy - jaman» «Jalǵastyr»
«Úsh sóz ata»
Bul atalǵan jattyǵýlar, tapsyrmalar balalardyń sózdik qoryn damyta otyryp, bir — birimen dostyǵyn arttyryp jáne saýsaq bulshyq etin damytady. Oıynǵa qajetti qural, zattardy daıarlaý oıyndy ótkizý daıyndyǵyn kórsetedi.
Oıyndar: dıdaktıkalyq, qımyldy, sergitý, sújetti - róldik, jarys,
Balalardy oıynnyń mazmunymen tanystyrý oıyndy ótkizý prosesinde
jas óspirimniń tilin damytý, sózdik qoryn kóbeıtý jolynda tómendegi tásilder usynylady:
Kórneki quraldar: túrli tústi sýretter, túrli tústi qaǵazdar, oıynshyqtar,
Tásilder
Sonymen qatar balanyń quzyrettilikterin damytatyndaı róldik, sújettik oıyndarǵa úlken mán berilýi tıis. Oıyn ústinde bala suranysy men tárbıeshisiniń tapsyrmasy ózara ushtasady.
Mysal: Sújettik — róldik oıyn: «Meniń súıikti keıipkerim!». Balanyń súıikti keıipkerleri bolatyny, óziniń soǵan uqsaǵysy keletini belgili, ol balanyń sol keıipker rólin atqarýy onyń moraldyq tanymy men túsinigine áser etedi de, balanyń jeke oıyn kezindegi balanyń psıhologıalyq ereksheligi mynada: olar oılanady, emosıalyq áseri óristeıdi, belsendiligi artady, erik qasıeti, qıal elesteri damıdy, munyń bári balanyń tvorchestvolyq talantyn keńeıtedi.
Qazaqtyń halqy mádenı muralarǵa baı halyq ekendigine sóz joq. Sondaı bir qomaqty dúnıeler qataryna ulttyq oıyndardy da jatqyzamyz. Ulttyq oıyndar atadan balaǵa, úlkennen kishige mura bolyp jalǵasyp otyrǵan kóne halyqtyń dástúrleri, sharýashylyq mádenı, ómir tirshiliginiń jıyntyq belgisi bolǵan. Árıne, oıyn óner retinde ádebıet pen mádenıettiń san alýan túrlerimen qabysyp, astasyp kelip, birin biri tolyqtyryp baıyta túsedi.
Balanyń boıynda ana tilin, ata - baba saltyn boıyna sińirgen, ony qasterleı biletin azamat ósirýde usynatyn eń basty quralymyz – ulttyq oıyndar. Jas óspirim oıyn arqyly dúnıeni tanyp, túsinigi arqyly qabyldap, eresekterge elikteı júrip úırenedi, óz boıyna qabyldaıdy.
Tańdalǵan oıyndy ótkizýge qoıylatyn talaptar tómendegideı:
• Oıyndy taqyrypqa sáıkes alý.
• Oıynnyń maqsaty naqty qoıyp, kerekti kórnekilikterdi balalardyń qyzyǵýshylyǵyna sáıkes daıyndaý.
• Oınar aldynda balalarǵa júrgizilý barysyn ábden túsindirý.
• Oıynǵa balalardyń barlyǵyn qatystyrý.
• Oıyn barysynda balardyń qatysýyn qadaǵalaý, bilmegen jerlerine kómek, járdem berý.
Qazirgi balabaqshadaǵy oıyndy qoldanar aldynda aqparattyq quraldardy jetik meńgerý, Power Point, Microsoft office, Paint baǵdarlamalarymen jumys istep qana qoımaı únemi ınternet júıesindegi jańalyqtar men ózgeristerdi óziniń kásibı sheberligine qoldana bilý, bilim keńistigin keńeıtý, ashý baǵytyndaǵy ózgerister men álemdik bilim berý keńistigine kirýge talpyndyrady. Internet júıesiniń balaǵa tárbıe berý barysyna qosar úlesi kóp.
Qorytyndylaı kele, oıyndar balalardyń tanym belsendigin jandandyratyn, ózdiginen oılaýyn damytatyn tásilderdiń biri. Olar kez - kelgen oqý materıalyn qyzyqty da tartymdy qylyp, balalardyń kóńil - kúıin kóterýge, ózderiniń jumystaryna qanaǵattanýǵa jáne ótilgen taqyrypty jeńil meńgerýge kómektesedi. Taqyrypty ashý barysynda oıyn arqyly damytýǵa arnalǵan tapsyrmalar júıeli qoldanylyp, uıymdastyrylyp otyrsa sonda ǵana tárbıeshiniń taqyryp maqsatyn ashýyna múmkindik beredi.
Qoldanylǵan ádebıetter:
1) Mektep jasyna deıingi balalardyń tilin damytý metodıkasy, Almaty – 1981 jyl
2) Jýrnal «Balabaqsha» 2009 jyl
3) Balabaqshadaǵy balalardyń tilin damytý ádistemesi, Almaty – 1985 jyl
«Oıyn – bala úshin ómirlik tájirıbe» (M. Jumabaev)
Bul baıandamada qazirgi mektep deıingi balalardyń oqý is - áreketin uıymdastyrý barysynda qyzyǵýshylyǵyn arttyrýda oıynnyń tehnologıalyq qajettiligi týraly qarastyrylǵan.
«Qazirgi jas býyn, búldirshinder – memleketimizdiń myǵym tiregi» - dep Elbasy N. Á. Nazarbaev atap kórsetkendeı, jas óspirimderdiń jan - jaqty damý negizderi – mektepke deıingi mekemeden bastaý alady.
Qazirgi ýaqytta balalardy oqytýǵa arnalǵan ádistemeler sonyń ishinde oıyn tehnologıasy keńinen paıdalaný ústinde. Iaǵnı, oıyndardy ıgerý balalardy jan - jaqty bolýyna zor yqpalyn tıgizedi. Balalardyń oqý is - áreketin arttyrý úshin oıyn elementterin tıimdi paıdalaný kerek. Oıyn arqyly bala qoǵamdyq tájirıbeni meńgeredi, sondyqtan ár sabaq barysynda qandaı oıyn túrlerin qoldanýǵa bolatynyn sabaqtyń mazmunyna, maqsatyna, jas ereksheligine sáıkes tańdalýy kerek ekendigi nazarǵa alynǵany durys. Iaǵnı, bala tilin damytý barysynda oıyn elementterin qoldana otyryp, quzirettilik tapsyrmalar arqyly balalardyń ózdiginen damýǵa, jetilýge qabiletti tulǵany qalyptastyrýǵa arnalǵan birden - bir taptyrmas tehnologıa. Uly pedagog A. S. Makarenko oıynǵa úlken mán bere otyryp, ózi basqarǵan mekemelerinde oıyndy tárbıelenýshiler ómirine mindetti túrde engizip otyrady. Oıyn balanyń ómirin qyzyqqa, qýanyshqa bóleýin qamtamasyz etý úshin ol balalardyń oıynǵa degen súıispenshiligi men qyzyǵýshylyǵyn tárbıeleıdi – dep qarastyrady.
Oıynnyń tehnologıalyq negizgi ereksheligi – balalar ún - túnsiz oınamaıdy. Tipti jalǵyz bolǵannyń ózinde de sóılesip júredi. Oıyn barysynda sóılesý qarym - qatynasy úlken ról atqarady. Sóılese júrip, balalar pikirlesip, áser alysyp, oıynnyń túpki nıeti men mazmunyn anyqtaıdy. Oıynnyń negizgi qurylymdyq elementteri mynalar: oıynnyń ózinen týatyn jáne balalar jasaıtyn nemese tárbıeshiler usynatyn oıyn erejesi.
Oıynnyń túpki nıeti – bul balalardyń neni jáne qalaı oınaıtynynyń jalpy anyqtamasy. Mysaly: sújetti – róldik oıyndar «Pochta», «Dárihana», «Dúken», «Aýrýhana», «Kitaphana», «Otbasy», «Balalar baqshasy» bolyp oınaıdy. Sol sıaqty oıyndarda topta jas ereksheligine saı júrgiziledi: oıyn balalarǵa sabaqta da, serýende de óte qajet, tipti bala jaı demalyp otyrǵannyń ózinde de oıyn ústinde bolady. Ómirdegi túsinigi elikteýi, baqylaýy osy oıyn ústinde kórinis tabady. Kóbinese bul oıyndar kúnniń 2 jartysynda oınatylady.
Oıyn degenimiz - jas erekshelikke qaramaıtyn, adamnyń kóńil - kúıin kóteretin, oılandyratyn úrdis. Oıyn - tózimdilikti, alǵyrttyqty, tapqyrlyqty, uqyptylyqty, izdenimpazdyqty, iskerlikti, dúnıetanym órisiniń kólemdiliginiń, kóp bilýdi, sondaı - aq, basqa da tolyp jatqan sapalylyq qasıetterdiń qalyptastyrýǵa úlken múmkindigi bar pedagogıkalyq, tıimdi ádisteriniń bipi.
V. A. Sýhomolınskııdiń sózimen aıtar bolsaq, «Oıynsyz aqyl oıdyń qalypty damýy joq» jáne bolýy da múmkin emes. Oıyn dúnıege qaraı ashylǵan úlken jaryq tereze ispetti, ol arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirimen ushtasyp, ózin qorshaǵan dúnıe týraly túsinik alady. Oıyn degenimiz – ushqyn, bilimge qumarlyq pen elikteýdiń mazdap janar oty.
Psıhologıalyq turǵydan alyp qaraǵanda mektepke deıingi balalar belsendi jáne óte qozǵalmaly bolyp keledi. Bul jastaǵy balalar ózderin erkin ustap, oıynǵa asa qyzyǵýmen qatysady, óziniń aınalasyndaǵy nárselerdi kórip, sony beıneleýdi unatady. Róldik oıyndardy tabysty jáne qarqyndy júrgize biledi. Sóıleý áreketinde qozǵaýshy kúsh - yrǵaq. Sóıleý yrǵaǵyn qurý tárbıeshilerdiń róldik oıyndardy uıymdastyrýdaǵy eń qıyn is - áreketi. Balalardyń qyzyǵýyn arttyrý maqsatynda tárbıeshi oıynǵa qatysýshynyń ózindik sóz yrǵaǵyn beınelep kórsetip, tapsyrmany durys qura bilýi kerek. Taqyryptyq «róldik - oıyndar», «qımyldy oıyndar», «dıdaktıkalyq oıyndar» jas óspirimderdiń sóıleý daǵdysynyń qalyptasýyn damytady.
Oıyn is - áreketi zertteýshi, damytýshy, úıretýshi bolyp tárbıeshiniń negizgi is - áreketin quraıdy.
Oıyn túrleri:
Dıdaktıkalyq oıyny
Shyǵarmashylyq oıyny
Sújettik róldik oıyny
Qımyldy oıyndar
Ulttyq oıyndar
Pedagogıkalyq oıyndar
Tárbıeshi balalarmen oıyndy (zattarmen, ústel ústi jáne sózdik oıyn) úsh túrli etip ótkizýine bolady.
Zattarmen oıyny Ústel ústi oıyny Sózdik oıyny
«Dál osyndaıdy taýyp al»
«Salystyr da, atyn ata»
«Qaı aǵashtyń japyraǵy»
«Birdeı oıynshyqty tap»
«Qaısysy kóp, qaısysy az» «Sýretti qurastyr» «Qandaı zatqa uqsaıdy?»
«Qaı sýret tyǵyldy?» «Bir sózben ata», «Kim baıqaǵysh»
«Qıylǵan sýretter» «Uqsasyn tap»
«4 - shi ne artyq?» «Esińde saqta» «Sóz oıla»
«Sóz qura»
«Jumbaq oıla» «Jaqsy - jaman» «Jalǵastyr»
«Úsh sóz ata»
Bul atalǵan jattyǵýlar, tapsyrmalar balalardyń sózdik qoryn damyta otyryp, bir — birimen dostyǵyn arttyryp jáne saýsaq bulshyq etin damytady. Oıynǵa qajetti qural, zattardy daıarlaý oıyndy ótkizý daıyndyǵyn kórsetedi.
Oıyndar: dıdaktıkalyq, qımyldy, sergitý, sújetti - róldik, jarys,
Balalardy oıynnyń mazmunymen tanystyrý oıyndy ótkizý prosesinde
jas óspirimniń tilin damytý, sózdik qoryn kóbeıtý jolynda tómendegi tásilder usynylady:
Kórneki quraldar: túrli tústi sýretter, túrli tústi qaǵazdar, oıynshyqtar,
Tásilder
Sonymen qatar balanyń quzyrettilikterin damytatyndaı róldik, sújettik oıyndarǵa úlken mán berilýi tıis. Oıyn ústinde bala suranysy men tárbıeshisiniń tapsyrmasy ózara ushtasady.
Mysal: Sújettik — róldik oıyn: «Meniń súıikti keıipkerim!». Balanyń súıikti keıipkerleri bolatyny, óziniń soǵan uqsaǵysy keletini belgili, ol balanyń sol keıipker rólin atqarýy onyń moraldyq tanymy men túsinigine áser etedi de, balanyń jeke oıyn kezindegi balanyń psıhologıalyq ereksheligi mynada: olar oılanady, emosıalyq áseri óristeıdi, belsendiligi artady, erik qasıeti, qıal elesteri damıdy, munyń bári balanyń tvorchestvolyq talantyn keńeıtedi.
Qazaqtyń halqy mádenı muralarǵa baı halyq ekendigine sóz joq. Sondaı bir qomaqty dúnıeler qataryna ulttyq oıyndardy da jatqyzamyz. Ulttyq oıyndar atadan balaǵa, úlkennen kishige mura bolyp jalǵasyp otyrǵan kóne halyqtyń dástúrleri, sharýashylyq mádenı, ómir tirshiliginiń jıyntyq belgisi bolǵan. Árıne, oıyn óner retinde ádebıet pen mádenıettiń san alýan túrlerimen qabysyp, astasyp kelip, birin biri tolyqtyryp baıyta túsedi.
Balanyń boıynda ana tilin, ata - baba saltyn boıyna sińirgen, ony qasterleı biletin azamat ósirýde usynatyn eń basty quralymyz – ulttyq oıyndar. Jas óspirim oıyn arqyly dúnıeni tanyp, túsinigi arqyly qabyldap, eresekterge elikteı júrip úırenedi, óz boıyna qabyldaıdy.
Tańdalǵan oıyndy ótkizýge qoıylatyn talaptar tómendegideı:
• Oıyndy taqyrypqa sáıkes alý.
• Oıynnyń maqsaty naqty qoıyp, kerekti kórnekilikterdi balalardyń qyzyǵýshylyǵyna sáıkes daıyndaý.
• Oınar aldynda balalarǵa júrgizilý barysyn ábden túsindirý.
• Oıynǵa balalardyń barlyǵyn qatystyrý.
• Oıyn barysynda balardyń qatysýyn qadaǵalaý, bilmegen jerlerine kómek, járdem berý.
Qazirgi balabaqshadaǵy oıyndy qoldanar aldynda aqparattyq quraldardy jetik meńgerý, Power Point, Microsoft office, Paint baǵdarlamalarymen jumys istep qana qoımaı únemi ınternet júıesindegi jańalyqtar men ózgeristerdi óziniń kásibı sheberligine qoldana bilý, bilim keńistigin keńeıtý, ashý baǵytyndaǵy ózgerister men álemdik bilim berý keńistigine kirýge talpyndyrady. Internet júıesiniń balaǵa tárbıe berý barysyna qosar úlesi kóp.
Qorytyndylaı kele, oıyndar balalardyń tanym belsendigin jandandyratyn, ózdiginen oılaýyn damytatyn tásilderdiń biri. Olar kez - kelgen oqý materıalyn qyzyqty da tartymdy qylyp, balalardyń kóńil - kúıin kóterýge, ózderiniń jumystaryna qanaǵattanýǵa jáne ótilgen taqyrypty jeńil meńgerýge kómektesedi. Taqyrypty ashý barysynda oıyn arqyly damytýǵa arnalǵan tapsyrmalar júıeli qoldanylyp, uıymdastyrylyp otyrsa sonda ǵana tárbıeshiniń taqyryp maqsatyn ashýyna múmkindik beredi.
Qoldanylǵan ádebıetter:
1) Mektep jasyna deıingi balalardyń tilin damytý metodıkasy, Almaty – 1981 jyl
2) Jýrnal «Balabaqsha» 2009 jyl
3) Balabaqshadaǵy balalardyń tilin damytý ádistemesi, Almaty – 1985 jyl
You Might Also Like
