Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 3 kún buryn)
Mektepke deıingi jastaǵy balalarǵa arnalǵan qımyl - qozǵalys oıyndardyń túrleri
Mektepke deıingi jastaǵy balalarǵa arnalǵan qımyl - qozǵalys oıyndardyń túrleri.
1 - shi sábıler toby
Qýyrshaqtarǵa qonaqqa.
Kilemniń ústindegi kishkentaı oryndyqtarda qýyrshaqtar otyrady (oınaýshylar sanyna qaraı 8 - 10). Tárbıeshi balalardy oıynǵa shaqyryp, qazir olardyń qýyrshaqtarǵa qonaqqa baratynyn aıtyp, olardyń qaıda otyrǵanyn kórsetedi. Balalar tárbıeshimen birge kórsetilgen baǵytta, jaı ǵana qýyrshaqtarǵa keledi de, olarmen amandasady. Tárbıeshi qýyrshaqtardy alyp, olarmen bıleýdi usynady. Qýyrshaqtarmen azǵana sekirip oınaǵannan keıin balalar olardyń oryndaryna otyrǵyzady da úılerine oralady.
Oıyn qaıtalanǵanda balalar qonjyqtarǵa, qoıandarǵa (tárbıeshi olarda aldyn - ala bólmeniń basqa bir bóligine ornalastyrady) qonaqqa bara alady. Bul oıynshyqtarmen balalar úıine qaıtady da olarmen qalaǵanynsha oınaıdy.

Qońyraý qaıdan estiledi?
Balalar qabyrǵaǵa betterin berip turady. Kútýshi áıel bólmeniń basqa bir shetine tyǵylyp turady da qońyraý soǵady. Tárbıeshi balalarǵa: «Tyńdańdar, qońyraý qaıdan soǵylyp tur, qońyraýdy tabyńdar», - deıdi. Balalar qońyraýdy tapqan kezde, tárbıeshi olardy maqtaıdy, odan keıin balalarǵa taǵy da qabyrǵaǵa betterin berip turýdy usynady. Kútýshi áıel basqa jerge tyǵylady da qaıtadan qońyraý soǵady.

Jolmen (jalǵyz aıaq jolmen).
Tárbıeshi ózine balalardy shaqyrady da sýretti kórsetip, joldyń qandaı túzý ekenine nazar aýdarady (aralyǵy 20 - 30sm eki qatar syzyq). Budan keıin balalarǵa, syzyqtan shyqpastan, osy jol boıymen qydyrýdy usynady. Balalar biriniń artynan biri bir baǵytpen júredi de sol tártippen qaıta qaıtady.
Bul oıyndy ýchaskede ótkizgen jaqsy. Balalardyń bir - birimen soqtyqpasy úshin, oıynǵa bir mezgilde 5 - 6 adam qatystyrylady.
Kúzde ýchaskedegi joldy aǵashqa qaraı baǵyttap, balalarǵa sol jolmen júrip otyryp 2 - 3 japyraq ákelińder dep usynǵan jaqsy bolady. Bul tapsyrma oıyndy jandandyra túsedi. Oıyn úıdiń ishinde ótkizilgende, joldyń aıaqtalar jerine jalaýlar nemese basqa oıynshyqtar qoıý kerek, balalar olardy alyp keledi.

Kishkene ózen arqyly.
Tárbıeshi eki syzyq syzady da (úıdiń ishinde jipti paıdalanýǵa bolady) balalarǵa: mynaý – «ózen», - deıdi; onyń ústine taqtaıdan kópir (uzyndyǵy 2 - 3m, eni 25 - 30sm) salady da balalarǵa: «Kópir arqyly júrýdi úıreneıik», - dep usynady. Balalardyń bir - birine soqtyǵyspaı tek taqtaıdyń ústimen ǵana júrýin baqylaı otyryp, tárbıeshi balalarǵa sýǵa qulap ketpeýi úshin jaı júrý kerek dep eskertedi: balalar taqtaımen ary - beri 2 - 3 ret júrip ótedi.

Poezd.
Tárbıeshi «Poezd» oıynyn oınaýdy usynady: «Men parovoz bolamyn, al sender kishkentaı vagonsyńdar». Balalar biriniń sońynan biri aldynda turǵannyń kıimin ustap kolonnaǵa turady. «Kettik», - deıdi tárbıeshi, balalardyń bári «shý - shý» dep dabyrlap, onyń artynan júre bastaıdy. Tárbıeshi poezdy bir baǵytta, odan keıin ekinshi baǵytta júrgizedi, odan keıin júrýdi baıaýlatady, aqyrynda toqtaıdy da: «Kidiris» («Aıaldama»), dep habarlaıdy. Biraz ýaqyttan keıin taǵy da gýdok beriledi de poezd qaıtadan jolǵa attanady.

Jel kóbik.
Balalar bir - biriniń qolynan ustap, jaqyn - jaqyn dóńgelene turady. Tárbıeshige qosylyp olar myna óleńdi aıtady.
Kópire gór kóbik - shar,
Kópire gór keńip shar.
Osy kúıi qal turyp,
Kete kórme jarylyp.
Óleńdi aıtyp bara jatyp balalar dóńgelek sheńberdi keńeıte túsedi. Tárbıeshi: «Jel kóbik jaryldy» degen kezde barlyq balalar qoldaryn tómen túsirip, bir daýyspen. «Tars etti», - deıdi de tizerlep otyra ketedi. Tárbıeshi jańa kóbik úrleýdi usynady: balalar oryndarynan turady, qaıtadan dóńgelektenip turady, oıyn qaıta bastalady.

Jalaýshany ákel (taıaq arqyly attap ótý).
Bir top balalardy (4 - 6 adamdy) jınap alyp tárbıeshi olarǵa jalaýshany kórsetedi, onymen oınaýdy usynady.
Tárbıeshi kezekpen kimniń jalaýshaǵa baratynyn aıtady da balalardyń árqaısysynyń kedergiden durys attap ótýin baqylaıdy. Oryndyqtan jalaýshany alǵannan keıin bala sol jolmen keri qaıtady.
Balalardyń barlyǵy jalaýshamen oralǵannan keıin tárbıeshi jalaýshalardy kóterip, marshpen júrip ótýdi usynady. (tárbıeshi rıtmmen qolyn soǵady nemese bir - eki, bir - eki dep daýystap turady.)
Odan keıin oıyn balalardyń basqa tobymen júrgiziledi.

Kún men jańbyr.
Balalardyń alańnyń bir shetinen nemese bólmeniń qabyrǵasynan birazyraq jerge qoıylǵan oryndyqtardyń artynda tizerlep otyrady da «terezege» (oryndyqtyń arqasyndaǵy tesikke) qaraıdy. Tárbıeshi: «Aspan ashyq, kún shyǵyp tur! Serýenge shyǵýǵa bolady», - deıdi. Balalar búkil alańda júgirip júr. «Jańbyr! Tez úıge júrińder!» degen sıgnaldy estip, bári óz oryndaryna qaraı júgirip kelip, oryndyqtardyń artyna otyrady. Tárbıeshi qaıtadan: «Kún shyqty! Baryńdar, serýendeńder», - deıdi, oıyn qaıta bastalady.

Dopty qýyp jet.
Tárbıeshi balalarǵa dop salynǵan kárzeńkeni kórsetedi de alańnyń bir jaǵynda ózimen birge qatarlasa turýdy usynady. Odan keıin kárzeńkeden doptardy alyp, balalardan alysqa, ár jaqqa laqtyrady. Balalar doptarǵa júgiredi, olardy alyp kárzeńkege salady. Oıyn qaıtalanady.
Balalar qansha bolsa, dop ta sonsha bolýy kerek. Olardyń árqaısysy dopty qýyp jetip, kárzeńkege salatyn bolsyn.
Oıyn varıanty.
Oıyn úshin túrli tústi sharlar (aǵashtan nemese plasmassadan jasalǵan) tańdap alynady. Olardy kárzeńkege salyp, tárbıeshi balalardy shaqyrady, sharlardyń qandaı ádemi, olardyń túsi qandaı ekendigin de aıtyp beredi. Odan keıin: «Qarańdar, sharlar qalaı domalap ketti... qýyp jetińder de qaıtadan kárzeńkege salyńdar» - deıdi. Balalar kishkene sharlardy qýyp jetedi de kárzeńkege aparyp salady.
Oıyn qaıtalanǵan kezde pedagog kimniń qandaı shar ákelgenin jarıalaıdy: qyzyl, sary, t. b.
Plasmassadan jasalǵan sharmen oıyndy ýchaskede de, toǵaı ishindegi alańda da ótkizýge bolady; aǵashtan jasalyp, syrty jyltyratylǵan sharmen onyń búlinbesi úshin, úı ishinde, kilem ústinde oınaǵan durys.
Tárbıeshi balalardyń bir jerge shoǵyrlanbaı, búkil alańnyń boıymen júgirýin (ár bala óz shapshańdyǵymen júgiredi) qadaǵalaıdy.
Alǵashqyda oıyn azǵana balalarmen júrgiziledi, odan soń birte - birte oınaýshylardyń sany kóbeıe túsedi.

Kún shuǵylasy (sáýlesi).
Tárbıeshi óziniń janyna bir top balalardy jınap, aınanyń kómegimen kún shuǵylasyn qabyrǵaǵa túsiredi de:
Qabyrǵaǵa elbeńdep,
Oınaıdy sáýle qubylyp.
Ymdasań boldy «kel» dep,
Jetedi demde júgirip.
Sál úzilis jasaıdy da: «Sáýleni ustańdar» degen sıgnal beredi. Balalar qabyrǵaǵa júgirip, qolǵa turmaı jaltańdap turǵan kún sáýlesin ustaýǵa tyrysady.

Meni qýyp jetińder.
Balalar bólmeniń bir qabyrǵasyn boılaı qoıylǵan oryndyqtardy nemese alańda otyrady. Tárbıeshi: «Meni qýyp jetińder», - deıdi de alyńnyń qarsy jaǵyna júgiredi. Balalar tárbıeshiniń sońynan júgirip, ony ustaýǵa tyrysady. Odan keıin tárbıeshi taǵy da: «Meni qýyp jetińder», - deıdi de qarsy jaqqa qaraı júgiredi, balalar ony qaıtadan qýalaıdy. Eki ret júgirgennen keıin balalar oryndyqtarǵa otyryp dem alady. Odan keıin oıyn qaıta bastalady.
Oıyndy azǵana balalar tobymen ótkizgen durys: balalardyń bir toby oınap jatqan kezde ekinshi toby qarap turady, odan keıin balalar róldermen aýysady.

Maǵan qaraı júgirińder.
Balalar bólmeniń bir qabyrǵasyn boılaı qoıylǵan oryndyqtarda nemese alańdy jaǵalaı otyrady. Tárbıeshi bólmeniń qarsy buryshyna nemese alańnyń eń alys buryshyna baryp: «Maǵan qaraı júgirińder», - deıdi. Balalar oǵan qarsy júgiredi. Tárbıeshi olardy qolyn jaıyp, ısharatpen qarsy alady. Balalardyń bári kelip, tárbıeshiniń qasyna jınalyp bolǵannan keıin, ol serýendeýdi usynady. Balalar ózderi júrgisi kelgen jerde emin - erkin tárbıeshimen birge bólme ishinde júredi. Tárbıeshi budan keıin: «Úıge qaraı júgirińder» - deıdi. Balalar júgirip baryp oryndyqtaryna otyrady.
Oıyn osylaı 4 - 5 ret qaıtalanady. Alǵashqy kezde oıyndy azǵana balalar tobymen ótkizgen durys, keıin oınaýshylardyń sany arta túsedi (úılerine qaıtqan kezde balalardyń kez - kelgen oryndyqqa otyrýyna bolady).

Mysyq pen tyshqandar
Oıyn azǵana balalar tobymen bólmede (kilem ústinde) nemese dalada, jumsaq shópti alańda, ótkiziledi.
Qyrynan qoıylǵan gımnastıkalyq satynyń, reıkanyń nemese kendir jiptiń kómegimen tyshqandarǵa arnalǵan oryn qorshalady. Mysyq tańdap alynady. Ol úlken oryndyqqa nemese kesilgen aǵashtyń túbirine otyrady. Tyshqandar inderinde otyrady.
Tárbıeshi bylaı deıdi:
Tyshqanǵa saqshy sanap ózin mysyq,
Jatady uıyqtaǵansyp kózin qysyp.
Tyshqandar inderinen júgirip shyǵyp (satynyń baspaldaqtary arasynan ótedi nemese jipten sekiredi), júgire bastaıdy.
Biraz ýaqyttan keıin tárbıeshi:
Tynyshtalyńdar, tyshqandar, bekerge shýlap kúlmeńder.
Uıqyǵa jatqan mysyqty oıatyp alyp júrmeńder, - deıdi.
Bul – mysyqqa berilgen sıgnal; ol oryndyqtan túsedi, tórt aıaqtap turady, keriledi, qatty daýsyn shyǵaryp «mıaý» deıdi de inderine qashyp bara jatqan tyshqandardy ustaı bastaıdy.
Oıyndardy basqa tyshqandarmen 3 - 4 ret qaıtalaýǵa bolady.
Alǵashqyda mysyqtyń róline myqtylaý, tez qımyldaıtyn balalady, al keıin istegen isin maqtap qoıyp, uıalshaqtaý balalardy da qoıýǵa bolady.
Mektepke deıingi jastaǵy balalarǵa arnalǵan qımyl - qozǵalys oıyndardyń túrleri júkteý

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama