Meniń, ustazdyq - asyl muratym!
Shymkent qalasy,
№50 A.Baıtursynov atyndaǵy mektep-gımnazıasy
muǵalimi Izetova Hanym
Meniń, ustazdyq – asyl muratym!
«Saǵan quqyqtyq kómek kerek pe?» degen taqyryp aıasynda mektebimizde birqatar is-sharalar ótkizilýde. Men synyp jetekshi retinde oqýshylaryma «quqyq» jáne «quqyqtyń adamǵa júkteıtin mindetteri» jóninde únemi túsindirý jumysyn júrgizip kelemin. Osyǵan oraı, oqýshylaryma «Seniń quqyǵyń - meniń quqyǵym», «Óz quqyǵyńdy bilesiń be?», «Meniń otbasym» degen sıaqty taqyryptarda shyǵarmalar jazdyrtyp olardyń quqyqtyq sanasynyń ósý deńgeıin baǵamdap otyramyn. Sonymen qatar, BUU-y qabyldaǵan «Bala quqyqtary týraly konvensıa» degen ne? (Konvensıa – latynnyń «convention», qazaqsha «kelisim», «shart» degen sózi) Qazaqstannyń ol kelisimdi maquldaǵandaǵy maqsaty qandaı?, - degendeı suraqtarǵa jaýap berip kelemin. Balalar ózderiniń tek ata-anasynyń ǵana emes memleket tarapynan da qadaǵalaýda ekenin, qoǵamǵa qajettiligin sezinýi – bul olardyń eljandylyq, memleketshildik qasıetterin qalyptastyrýǵa negiz bolary anyq.
Elbasymyz bas bolyp úkimetimiz balalar quqyqtaryn qorǵaýǵa qajetti bıliktiń qurylymdaryna buryn bolmaǵan jańa qarqyn berip jatyr. Respýblıkalyq ortalyqtarda ǵana qalyp qoımaı, oblys ortalyqtary men aýmaqtarda balalardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa qatysty qozǵalystyń qarqyn ala bastaǵany bizderden, ıaǵnı, muǵalimderden naqty is-sharalardyń dáleldemesi retinde málimetterdiń jáne naqty is-áreketterdiń jıi talap etilýinen baıqalady. Bul, memleketimizdiń erteńgi tutqasy bolar azamattarymyzdyń búgingi qamsyz balalyq shaǵyn qamtamasyz etip, erkin ómir súrýine qajetti quqyqtarynyń saqtalýyna kepil bolarlyq eldigimizdiń, memleketimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damý deńgeıi joǵarylaǵanynyń aıqyn kórinisine aınalyp otyr.
Ásirese, ústimizdegi oqý jyly men jańa jyldyń basynan búgingi kúnge deıin balalardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa qatysty is-sharalardyń jandanýyna ústimizdegi jyly qańtardyń 30-y kúni Astanada Qazaqstandaǵy adam quqyqtary jónindegi ýákil Asqar Shákirov, Norvegıa Koróldiginiń elshisi Dag Malmer Halvorsen jáne Qazaqstandaǵy IýNISEF ókiliniń orynbasary Radoslav Jekah balalar quqyǵyn qorǵaý maqsatyndaǵy birlesken jobany iske asyrý jóninde kelisimge qol qoıýy da yqpal etken bolar. Osy kelisimge baılanysty BAQ konferensıasynda Radoslav JEKAH, QAZAQSTANDAǴY IýNISEF ÓKİLİNİŃ ORYNBASARY:
- Kez-kelgen balany qatygezdik pen zorlyq-zombylyqtan qorǵaý qajet. Sondyqtan, biz osy iske óz úlesimizdi qosqymyz keledi. Kóptegen elder bul qujatqa qol qoıdy. Qazaqstanda da atalǵan qujat barlyq aımaqtarda jumys isteıtin bolady, - dese,
Asqar SHÁKİROV, QAZAQSTANDAǴY ADAM QUQYQTARY JÓNİNDEGİ ÝÁKİL:
- Biz óz aldymyzǵa birneshe mindet qoıyp otyrmyz. Birinshiden, qalalyq jerde balalardyń quqyqtary qanshalyqty saqtalyp otyr degen máseleni zertteý. Ekinshiden, oqý oryndarynda, ásirese mektepterde balalardyń arasyndaǵy zorlyq-zombylyqty boldyrmaý. Sondaı-aq biz quqyqtary qorǵalmaǵan jáne ishinara saqtalmaıtyn balalarǵa kómek kórsetkimiz keledi, - degen bolatyn.
Balalardyń quqyqtaryn qorǵaý jónindegi alǵashqy uıym álemde 1919 jyly paıda bolyp, 1924 jyly – Ulttar lıgasynyń Jeneva bala quqyqtary týraly deklarasıasy, 1959 jyly BUU Bas Assambleıasynyń Bala quqyqtary deklarasıasy qabyldanǵan. 1979 jyl Halyqaralyq Bala jyly bolyp jarıalandy jáne tek on jyl ótkennen keıin ǵana Bala quqyqtary týraly konvensıa qabyldandy. Konvensıanyń negizgi erejeleri:
• Ómir súrýge, esiminiń bolýyna, azamattyqqa jáne t.b. ıe bolý quqyqtary;
• Aman-saý otbasylyq ómir quqyǵy;
• Sábıdiń jeke basynyń erkin damýyn qamtamasyz etetin quqyq;
• Densaýlyǵyn saqtaý, nyǵaıtý quqyǵy
• Bilim alý men mádenı damý quqyǵy;
• Tótenshe jaǵadaılarda sábıdi qorǵaý quqyqtary týraly bekitilgen.
Buǵan deıin de Qazaqstan Respýblıkasy Balalardyń eń abzal múddelerin qamtamasyz etý maqsatynda bala quqyqtaryn qorǵaý maqsatyn kózdeıtin neǵurlym mańyzdy konvensıalarǵa qosyldy: Bala quqyqtary týraly konvensıa 1994 jyly ratıfıkasıalanǵan bolatyn. Sodan búgingi kúnge deıin memleketimiz bala quqyqtaryn qorǵaýǵa qatysty kóptegen Halyqaralyq Konvensıalar men Hattamalarǵa qol qoıypty. Elimizde birtindep bolsa da balalardyń ómirin jan-jaqty qorǵaý isi júrgizilip keldi. Memleketimizde Balalardyń quqyǵyn qorǵaıtyn Komıtet te, onyń oblystyq departamentteri de arnaıy Erejeleri bekitilip jumys jasap jatyr.
Qazir, qoǵam bolyp naqty iske kirisetin ýaqyt keldi. Ásirese, mektep ujymdary men synyp jetekshileriniń atqaratyn isi men kóteretin júgi jeńil emes. Mektep jasyndaǵy balalarmen tikeleı qarym-qatynasta bolatyn synyp jetekshi – oqýshylardyń ár bir jaryq kúniniń jarty bóligindegi is-áreketiniń kýágeri, baqylaýshysy jáne balanyń rýhanı dúnıesiniń baǵytyn baǵamdaýshy erekshe tulǵa. Synyp jetekshi jumysynyń jaýaptylyǵyn kúsheıtetin taǵy bir qyry, ol - synyp oqýshylary men synypqa sabaq beretin pán muǵalimderiniń jáne mektep pen ata-analardyń arasyndaǵy dáneker. Mektepte bala tárbıesindegi naqty is-áreket etýshi - synyp jetekshi bolsa, otbasyda bala minez-qulqynyń irgetasyn qalaıtyn ata-ana. Ata-ana men synyp jetekshi múddeles ekendikterin bir sát te esten shyǵarmaýy tıis. Eki jaq yntymaqtasa otyryp áreket etýi -mindet. Synyp jetekshi balamen de, ata-anamen de rýhanı-aǵartýshylyq jáne pedagogıka-psıhologıalyq jumystar júrgizýge májbúr. Óıtkeni, mektepte oqıtyn balalardyń otbasylyq-áleýmettik deńgeıleri san qyrly bolatyny belgili. Sondyqtan synypqa jeteshikshilik etýdiń quzyrettik aýqymy men áleýmettik mańyzyna memleket kóbirek kóńil bólýi kerek. Balalar quqyqtaryn qorǵaý Komıtetiniń jumysy nátıjeli bolýy úshin áli de bolsa memlekettik jáne jergilikti ýákiletti organdardyń qyzmetin jandandyratyn zańnamalyq ózgerister jasaý qajet dep bilemin. Bul taqyryp bılik qaperine jeke usynys retinde maqala jazýdy qajet etedi. Qazirgi sózimniń arqaýy bolyp otrǵan «balalar quqyqtaryn qanshalyqty biledi jáne olardyń quqyqtary qajetti deńgeıde qorǵalyp otyr ma?» degen suraqtarǵa jaýapty «Ia, balalar quqyqtaryn biledi jáne memlekettiń qamqorlyǵyn sezinip keledi» der edim.
Qazaq halqy ejelden-aq bala tárbıesine tereń mán bergen. «Balań jaqsy bolsa esiktegi basyńdy tórge súırer, jaman bolsa, tórdegi basyńdy esikke súırer» degen halyq danalyǵy óziniń mánin joımaq emes. Jarqyn bolashaqtyń azamattaryn tárbıelep, elimniń damýyna úles qosyp júrgen azamat ekenimdi, óz mamandyǵymdy maqtanysh etemin. Mektepke kezdeısoq kele salǵan adam bolmaǵandyqtan, balalarǵa bergen bilimim men tárbıem tekke keter dep oılamaımyn. Alaıda, qoǵamdyq qurylystyń ózgerýi, ınformasıalyq-aqparattyq zamannyń esigi aıqara ashylyp, jahandaný úderisi beleń alýy – damý men qatar keri áserin de alyp kelip otyrǵany anyq. Balalar arasyndaǵy zorlyq-zombylyq, qyz balalardyń erte jynystyq qatynasqa túsýinen týyndaıtyn zardaptar, ózine-ózi qol jumsaýdyń (sýısıd) jıileýi jáne sýyq qarý qoldanýdan ómirlerdiń erte qıylýy sekildi qasiretterdiń aldyn alýda ár bir qazaqstandyq jaýaptylyǵyn tereń sezinse. Qazaqtyń ár bir otbasynyń ál-aýqaty artsa jáne ár bir ata-ana óz balasynyń, ásirese, rýhanı-adamgershilik jáne ımandylyq tárbıesine jaýaptylyǵyn arttyryp áreket etse - meleketimiz órkenıetti elder sanatynda bolary anyq. Barymyzdy baǵalaı, joǵymyzdyń ornyn toltyrý tek óz qolymyzda ekenin qoǵamymyzdyń ár bir azamaty (áleýmettik deńgeıine, shen-shekpenine qaramastan) túsinse «bala – bolashaǵymyz» degen asyl muratymyz júzege asar edi. Meniń, ustazdyq asyl muratym – elimniń keleshek tutqasy da kirpishi de bola alatyn azamat tárbıeleý.
№50 A.Baıtursynov atyndaǵy mektep-gımnazıasy
muǵalimi Izetova Hanym
Meniń, ustazdyq – asyl muratym!
«Saǵan quqyqtyq kómek kerek pe?» degen taqyryp aıasynda mektebimizde birqatar is-sharalar ótkizilýde. Men synyp jetekshi retinde oqýshylaryma «quqyq» jáne «quqyqtyń adamǵa júkteıtin mindetteri» jóninde únemi túsindirý jumysyn júrgizip kelemin. Osyǵan oraı, oqýshylaryma «Seniń quqyǵyń - meniń quqyǵym», «Óz quqyǵyńdy bilesiń be?», «Meniń otbasym» degen sıaqty taqyryptarda shyǵarmalar jazdyrtyp olardyń quqyqtyq sanasynyń ósý deńgeıin baǵamdap otyramyn. Sonymen qatar, BUU-y qabyldaǵan «Bala quqyqtary týraly konvensıa» degen ne? (Konvensıa – latynnyń «convention», qazaqsha «kelisim», «shart» degen sózi) Qazaqstannyń ol kelisimdi maquldaǵandaǵy maqsaty qandaı?, - degendeı suraqtarǵa jaýap berip kelemin. Balalar ózderiniń tek ata-anasynyń ǵana emes memleket tarapynan da qadaǵalaýda ekenin, qoǵamǵa qajettiligin sezinýi – bul olardyń eljandylyq, memleketshildik qasıetterin qalyptastyrýǵa negiz bolary anyq.
Elbasymyz bas bolyp úkimetimiz balalar quqyqtaryn qorǵaýǵa qajetti bıliktiń qurylymdaryna buryn bolmaǵan jańa qarqyn berip jatyr. Respýblıkalyq ortalyqtarda ǵana qalyp qoımaı, oblys ortalyqtary men aýmaqtarda balalardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa qatysty qozǵalystyń qarqyn ala bastaǵany bizderden, ıaǵnı, muǵalimderden naqty is-sharalardyń dáleldemesi retinde málimetterdiń jáne naqty is-áreketterdiń jıi talap etilýinen baıqalady. Bul, memleketimizdiń erteńgi tutqasy bolar azamattarymyzdyń búgingi qamsyz balalyq shaǵyn qamtamasyz etip, erkin ómir súrýine qajetti quqyqtarynyń saqtalýyna kepil bolarlyq eldigimizdiń, memleketimizdiń áleýmettik-ekonomıkalyq damý deńgeıi joǵarylaǵanynyń aıqyn kórinisine aınalyp otyr.
Ásirese, ústimizdegi oqý jyly men jańa jyldyń basynan búgingi kúnge deıin balalardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa qatysty is-sharalardyń jandanýyna ústimizdegi jyly qańtardyń 30-y kúni Astanada Qazaqstandaǵy adam quqyqtary jónindegi ýákil Asqar Shákirov, Norvegıa Koróldiginiń elshisi Dag Malmer Halvorsen jáne Qazaqstandaǵy IýNISEF ókiliniń orynbasary Radoslav Jekah balalar quqyǵyn qorǵaý maqsatyndaǵy birlesken jobany iske asyrý jóninde kelisimge qol qoıýy da yqpal etken bolar. Osy kelisimge baılanysty BAQ konferensıasynda Radoslav JEKAH, QAZAQSTANDAǴY IýNISEF ÓKİLİNİŃ ORYNBASARY:
- Kez-kelgen balany qatygezdik pen zorlyq-zombylyqtan qorǵaý qajet. Sondyqtan, biz osy iske óz úlesimizdi qosqymyz keledi. Kóptegen elder bul qujatqa qol qoıdy. Qazaqstanda da atalǵan qujat barlyq aımaqtarda jumys isteıtin bolady, - dese,
Asqar SHÁKİROV, QAZAQSTANDAǴY ADAM QUQYQTARY JÓNİNDEGİ ÝÁKİL:
- Biz óz aldymyzǵa birneshe mindet qoıyp otyrmyz. Birinshiden, qalalyq jerde balalardyń quqyqtary qanshalyqty saqtalyp otyr degen máseleni zertteý. Ekinshiden, oqý oryndarynda, ásirese mektepterde balalardyń arasyndaǵy zorlyq-zombylyqty boldyrmaý. Sondaı-aq biz quqyqtary qorǵalmaǵan jáne ishinara saqtalmaıtyn balalarǵa kómek kórsetkimiz keledi, - degen bolatyn.
Balalardyń quqyqtaryn qorǵaý jónindegi alǵashqy uıym álemde 1919 jyly paıda bolyp, 1924 jyly – Ulttar lıgasynyń Jeneva bala quqyqtary týraly deklarasıasy, 1959 jyly BUU Bas Assambleıasynyń Bala quqyqtary deklarasıasy qabyldanǵan. 1979 jyl Halyqaralyq Bala jyly bolyp jarıalandy jáne tek on jyl ótkennen keıin ǵana Bala quqyqtary týraly konvensıa qabyldandy. Konvensıanyń negizgi erejeleri:
• Ómir súrýge, esiminiń bolýyna, azamattyqqa jáne t.b. ıe bolý quqyqtary;
• Aman-saý otbasylyq ómir quqyǵy;
• Sábıdiń jeke basynyń erkin damýyn qamtamasyz etetin quqyq;
• Densaýlyǵyn saqtaý, nyǵaıtý quqyǵy
• Bilim alý men mádenı damý quqyǵy;
• Tótenshe jaǵadaılarda sábıdi qorǵaý quqyqtary týraly bekitilgen.
Buǵan deıin de Qazaqstan Respýblıkasy Balalardyń eń abzal múddelerin qamtamasyz etý maqsatynda bala quqyqtaryn qorǵaý maqsatyn kózdeıtin neǵurlym mańyzdy konvensıalarǵa qosyldy: Bala quqyqtary týraly konvensıa 1994 jyly ratıfıkasıalanǵan bolatyn. Sodan búgingi kúnge deıin memleketimiz bala quqyqtaryn qorǵaýǵa qatysty kóptegen Halyqaralyq Konvensıalar men Hattamalarǵa qol qoıypty. Elimizde birtindep bolsa da balalardyń ómirin jan-jaqty qorǵaý isi júrgizilip keldi. Memleketimizde Balalardyń quqyǵyn qorǵaıtyn Komıtet te, onyń oblystyq departamentteri de arnaıy Erejeleri bekitilip jumys jasap jatyr.
Qazir, qoǵam bolyp naqty iske kirisetin ýaqyt keldi. Ásirese, mektep ujymdary men synyp jetekshileriniń atqaratyn isi men kóteretin júgi jeńil emes. Mektep jasyndaǵy balalarmen tikeleı qarym-qatynasta bolatyn synyp jetekshi – oqýshylardyń ár bir jaryq kúniniń jarty bóligindegi is-áreketiniń kýágeri, baqylaýshysy jáne balanyń rýhanı dúnıesiniń baǵytyn baǵamdaýshy erekshe tulǵa. Synyp jetekshi jumysynyń jaýaptylyǵyn kúsheıtetin taǵy bir qyry, ol - synyp oqýshylary men synypqa sabaq beretin pán muǵalimderiniń jáne mektep pen ata-analardyń arasyndaǵy dáneker. Mektepte bala tárbıesindegi naqty is-áreket etýshi - synyp jetekshi bolsa, otbasyda bala minez-qulqynyń irgetasyn qalaıtyn ata-ana. Ata-ana men synyp jetekshi múddeles ekendikterin bir sát te esten shyǵarmaýy tıis. Eki jaq yntymaqtasa otyryp áreket etýi -mindet. Synyp jetekshi balamen de, ata-anamen de rýhanı-aǵartýshylyq jáne pedagogıka-psıhologıalyq jumystar júrgizýge májbúr. Óıtkeni, mektepte oqıtyn balalardyń otbasylyq-áleýmettik deńgeıleri san qyrly bolatyny belgili. Sondyqtan synypqa jeteshikshilik etýdiń quzyrettik aýqymy men áleýmettik mańyzyna memleket kóbirek kóńil bólýi kerek. Balalar quqyqtaryn qorǵaý Komıtetiniń jumysy nátıjeli bolýy úshin áli de bolsa memlekettik jáne jergilikti ýákiletti organdardyń qyzmetin jandandyratyn zańnamalyq ózgerister jasaý qajet dep bilemin. Bul taqyryp bılik qaperine jeke usynys retinde maqala jazýdy qajet etedi. Qazirgi sózimniń arqaýy bolyp otrǵan «balalar quqyqtaryn qanshalyqty biledi jáne olardyń quqyqtary qajetti deńgeıde qorǵalyp otyr ma?» degen suraqtarǵa jaýapty «Ia, balalar quqyqtaryn biledi jáne memlekettiń qamqorlyǵyn sezinip keledi» der edim.
Qazaq halqy ejelden-aq bala tárbıesine tereń mán bergen. «Balań jaqsy bolsa esiktegi basyńdy tórge súırer, jaman bolsa, tórdegi basyńdy esikke súırer» degen halyq danalyǵy óziniń mánin joımaq emes. Jarqyn bolashaqtyń azamattaryn tárbıelep, elimniń damýyna úles qosyp júrgen azamat ekenimdi, óz mamandyǵymdy maqtanysh etemin. Mektepke kezdeısoq kele salǵan adam bolmaǵandyqtan, balalarǵa bergen bilimim men tárbıem tekke keter dep oılamaımyn. Alaıda, qoǵamdyq qurylystyń ózgerýi, ınformasıalyq-aqparattyq zamannyń esigi aıqara ashylyp, jahandaný úderisi beleń alýy – damý men qatar keri áserin de alyp kelip otyrǵany anyq. Balalar arasyndaǵy zorlyq-zombylyq, qyz balalardyń erte jynystyq qatynasqa túsýinen týyndaıtyn zardaptar, ózine-ózi qol jumsaýdyń (sýısıd) jıileýi jáne sýyq qarý qoldanýdan ómirlerdiń erte qıylýy sekildi qasiretterdiń aldyn alýda ár bir qazaqstandyq jaýaptylyǵyn tereń sezinse. Qazaqtyń ár bir otbasynyń ál-aýqaty artsa jáne ár bir ata-ana óz balasynyń, ásirese, rýhanı-adamgershilik jáne ımandylyq tárbıesine jaýaptylyǵyn arttyryp áreket etse - meleketimiz órkenıetti elder sanatynda bolary anyq. Barymyzdy baǵalaı, joǵymyzdyń ornyn toltyrý tek óz qolymyzda ekenin qoǵamymyzdyń ár bir azamaty (áleýmettik deńgeıine, shen-shekpenine qaramastan) túsinse «bala – bolashaǵymyz» degen asyl muratymyz júzege asar edi. Meniń, ustazdyq asyl muratym – elimniń keleshek tutqasy da kirpishi de bola alatyn azamat tárbıeleý.
You Might Also Like
