InfoHub Logo

Jýmagýlova Saltanat
Kóldeeva Ferýza

Mazmuny

Kirispe

Meıirbıke isindegi motıvasıalyq faktordyń ahýaly.......

Negizgi bólim

Meıirbıkelik kútimdi jaqsartýdyń zamanaýı joldary

1.1. Motıvasıa -  kúrdeli psıhologıalyq qubylys.........

1.2. Motıvasıalyq faktordy anyqtaýda júrgizilgen zertteýler

1.3. Álemniń motıvasıasy

Qorytyndy

Usynylatyn novızna jáne kútiletin nátıje

Zertteýdiń maqsaty: medbıkelerdiń biliktiligin arttyrý jáne medısınalyq kómektiń sapasyn arttyrý úshin yntalandyratyn faktorlardy zertteý bolyp tabylady.

Kilt sózder: yntalandyrýshy faktorlar; medısınalyq qyzmet kórsetý sapasy, meıirbıke isi.

The study was carried out to examine factors motivating paramedical personnel to increase level of professional qualifi cation and quality of medical care rendering.

Key words: motivating factor; quality; medical care; paramedical personnel.

Taqyryptyń ózektiligi: Eńbek resýrstaryn utymdy paıdalaný densaýlyq saqtaý mekemeleriniń tıimdi jumys isteýiniń negizgi sharttarynyń biri bolyp tabylady, bul halyqtyń qajetti medısınalyq kómekti qamtamasyz etýde barynsha qaýipsizdigin qamtamasyz etedi. Bilikti medısına kadrlarynyń jetkilikti sanynyń bolýy el azamattaryn sapaly jáne qol jetimdi medısınalyq kómekpen qamtamasyz etýdiń mańyzdy sharty bolyp tabylady. Sonymen qatar, eńbek resýrstaryn basqarý prosesinde olar ózderiniń medısınalyq qyzmetteriniń sapasyn arttyrýdyń kilti retinde kásibı daǵdylar deńgeıin kóterýge degen motıvasıa qajetti qural bolyp tabylady.    

Eńbek qyzmetin yntalandyrý tutastaı alǵanda qyzmetkerler men qoǵamnyń áleýetin damytýǵa alyp keledi. Eńbek qyzmetin yntalandyrý - motıvasıalyq mehanızmdi iske asyrýdyń bir quraly.

Joǵarǵy deńgeıdegi  uıym qyzmetkerleri óz qajettilikterin barynsha qanaǵattandyrýǵa tıis, bul keıinnen bizdiń qoǵamymyzdy damytady jáne adamdar ózderin damyta bastaıdy, sonymen qatar uıymdardyń jumys isteý múmkindikterin keńeıtedi.

Ómir sapasyn zertteýdiń ózektiligi densaýlyq saqtaýdy qalyptastyrýdyń mańyzdy faktory bolyp tabylady jáne densaýlyq saqtaý qyzmetkerleri qazirgi áleýmettik ómirdiń barlyq naqty problemalaryn bastan keshiretin áleýmettik toptardyń biri bolyp sanalady. Densaýlyq saqtaý qyzmetkerleri ózderiniń ómirlik problemalarymen birge pasıentteriniń problemalaryn sheship, eki jaqty áleýmettik-psıhologıalyq júktemeni bastan keshýde.

Medısına qyzmetkerleriniń qyzmeti birqatar erekshelikterge ıe. Basqa adamdar densaýlyǵy men ómiri úshin kúndelikti jaýapkershilik, ártúrli adam keıipkerlerimen kúndelikti baılanysta bolý, shuǵyl sheshimder qabyldaý, ózin-ózi tártipke keltirý, fızıkalyq jáne rýhanı kúsh-jigerdiń kerneýi, stresstik jaǵdaılardyń kóptigi meıirgerdiń  jumysyna tán. Sondyqtan meıirgerlerge erekshe kóńil bólinip olardyń jumysyn jetildirý sharalaryn qoldaný mańyzdy bolyp tabylady. Medısınalyq qyzmetkerleriniń basqa sanattaǵy qyzmetkerlerine qaraǵanda meıirbıkeler emdeý prosesine belsendi qatysady. Meıirbıkelik úrdis arqyly naýqastarǵa qamqorlyq pen turaqty monıtorıń júrgizedi.

Búkilálemdik densaýlyq saqtaý uıymy (DDU) medısınalyq qyzmetkerlerdi qoljetimdi medısınalyq qyzmet kórsetý úshin halyqtyń ósip kele jatqan qajettilikterin qanaǵattandyrý úshin naqty áleýet retinde qarastyrady.

Meıirbıke isi qyzmetkerleriniń jumys erekshelikteri men eńbek jaǵdaılarynda olardyń aǵzasyna birqatar jaǵymsyz kásibı faktorlar áser etedi: mıkroklımatıkalyq jaǵdaılar, uzaq jumys jáne túngi aýysýlar, tolyq emes jumys ýaqyty, joǵary neıroemosıonaldyq stress, májbúrli jumys pozasy, jumys oryndaryn jetkiliksiz jaryqtandyrý, zıandy hımıalyq zattar, bıologıalyq agentter jáne t.b.

Meıirbıkelerdiń kúndelikti jumysynyń aýyrlyǵyna qaramastan halyq arasynda olardyń jumysyna kóńili tolmaıtyndar sany azaımaı otyr. Shet elderde júrgizilgen saýalnama nátıjesinen de sony ańǵarýǵa bolady. Mysaly: Germanıada 2131 naýqastyń saýalnamasy medısınalyq kómektiń qanaǵattanarlyqsyz nátıjesin kórsetti. Pasıentterdiń 63% -y olarǵa ýaqyt pen kóńil bólinbeıdi dep sanaıdy, 44% medısına qyzmetkerleriniń medısınalyq taǵaıyndaýlar men basqalardy túsindirmeýin qalamaıtynyn atap ótti. Medısınalyq kómektiń sapasyn jaqsartý maqsatynda, atap aıtqanda, meıirbıke qyzmet sapasyna úlken nazar aýdardy. Sondyqtan meıirbıkelerdiń kásibı qyzmetin yntalandyrý máselesi densaýlyq saqtaýda ózekti másele bolyp tabylady. https://moluch.ru/archive/127/34740/

1.1.Motıvasıa - kúrdeli psıhologıalyq qubylys:

Medbıkelik qyzmet densaýlyq saqtaý júıesiniń jeke jáne qaýymdyq máselelerin sheshýge baǵyttalǵan ajyramas bóligi bolyp tabylady.

Meıirbıke isi densaýlyqty kótermeleýdi, aýrýdy boldyrmaýdy, psıhıkalyq-áleýmettik kómek kórsetýdi jáne fızıkalyq jáne / nemese psıhıkalyq aýrýy bar adamdarǵa qamqorlyqty, sondaı-aq barlyq jastaǵy múgedekterge kómek kórsetý qyzmetin  qamtıdy. Meıirbıke - halyqtyń sapaly jáne qol jetimdi medısınalyq kómekke degen qajettilikterin qanaǵattandyrý úshin eleýli adamı resýrstar men naqty áleýeti bar densaýlyq saqtaý júıesiniń bóligi.

Medısınalyq qyzmetke taǵaıyndalǵan mindetterge qaramastan, qazirgi ýaqytta meıirbıkeniń damýynda medbıkelerdiń eńbek motıvasıasynyń jaǵdaıyna teris áser etetin keıbir úrdister bar. Qyzmetkerlerdiń eńbek motıvasıasyna áser etetin basty sebepterdiń biri - bul jumys úshin materıaldyq syıaqy deńgeıi jáne osy syıaqynyń ádilettigi. Qyzmetkerler úshin bul faktor tek qoldaý kórsetý jáne retteý motıvasıalyq faktor faktory retinde ǵana emes, uıymda nemese medısınada jumys isteýdi jalǵastyrý týraly sheshim qabyldaýda sheshýshi ról atqarady.Sondyqtan meıirbıkelerdiń jumysqa degen qabilettiligin arttyrýda ár túrli motıvasıalyq faktorlardy qoldaný mańyzdy bolyp tabylady.

Motıvasıa - bul kúrdeli psıhologıalyq qubylys, bul ártúrli psıhologıalyq tujyrymdamalardy ustanatyn psıhologtardyń kóptegen daýlaryn týdyrady. Motıvasıa túrli joldarmen anyqtalýy múmkin. Bir jaǵynan, motıvasıa jeke nemese uıymdyq maqsattarǵa qol jetkizý úshin ózin-ózi jáne basqalardy is-áreketke shaqyrý úderisi bolyp tabylady.

Motıvasıanyń fýnksıasy tıimdi jumys, áleýmettik áser etý, ujymdyq jáne jeke yntalandyrý sharalary úshin yntalandyrý túrinde uıymnyń jumys tobyna áser etedi. Bul yqpal etý nysandary basqarý sýbektileriniń jumysyn yntalandyrady, uıymdy basqarýdyń búkil júıesiniń tıimdiligin arttyrady.

Eńbek motıvteriniń qurylymyna mynalar kiredi:

- qyzmetkerdiń qanaǵattandyrýǵa degen qajettiligi;

- bul qajettilikti qanaǵattandyrýǵa qabiletti bata;

- jeńildikter alý úshin qajetti eńbek sharalary;

- baǵa - eńbek sharalaryn júzege asyrýmen baılanysty materıaldyq jáne moraldyq sıpattaǵy shyǵyndar.

Qyzmetkerlerdi yntalandyrý faktorlary:

Tabysty jáne tanymal kompanıada jumys isteý qajettiligi. Bul jerde basty róldi uıymnyń ómirine belsene aralasatyndyǵy týraly maqtan tuta otyryp, bedeldi nemese «kásiporynnyń brendi» dep ataıdy. 

Qyzyqty jumys orny. Hobbı jáne jumys sınonım sóz bolýy. Qyzmetkerdiń jumys isteýi rahat ákelse ózin-ózi júzege asyrýǵa múmkindik beredi jáne onda adamnyń jumysy tabysty, nátıjeli bolady.

Materıaldyq yntalandyrý. Bonýstyń barlyq túrleri, bonýstar jáne naqty jalaqy osy faktordyń quramdas bóligi bolyp tabylady.

Adamdardyń jumysqa degen kózqarasyn zańnamalyq túrde ózgertý múmkin emes, sebebi bul uzaq evolúsıalyq úderis, biraq eger naqty jaǵdaı tıanaqty baǵalansa jáne onyń sebepteri eskerilse, jedeldetýge bolady.

1.2.Motıvasıalyq faktordy anyqtaýda júrgizilgen zertteýler

Meıirgerlerdiń jumysyn jaqsartý maqsatynda kóptegen elderde túrli zertteýler júrgizilgen. Solardyń biri Reseıde medbıkelerdegi kásiptik qyzmettiń motıvasıa ereksheligin anyqtaý, sondaı-aq eńbek motıvasıasy men psıhıkalyq motıvasıanyń kórinisteri arasyndaǵy qarym-qatynastardy anyqtaý maqsatynda  qalalyq klınıkalyq aýrýhananyń medbıkelerinde tómendegi kafedralarda 50 adam jumys isteıtin empırıkalyq zertteýler júrgizilgen: hırýrgıalyq, terapıalyq jáne anestezıologıalyq reanımasıa. Jasy - 22 jastan 63 jasqa deıin, medısınalyq tájirıbesi - 1 jyldan 40 jylǵa deıin.

Júrgizilgen zertteý nátıjesinde: ońtaıly motıvasıalyq kesheni bar meıirbıkeler úshin eńbektiń áleýmettik motıvasıasy mańyzdy ekendigi anyqtaldy. 

Kelesi Qazan qalasynda qalalyq aýrýhanada ýrologıa bóliminiń medbıkelerin yntalandyrý faktorlaryn anyqtaý maqsatynda kafedra medbıkelerine saýalnama júrgizilgen. Saýalnamaǵa 20 respondent qatysqan.

Zertteý barysynda árbir qyzmetkerdiń qajettilikteri men umtylystaryn anyqtaýǵa baǵyttalǵan Martın-Rıchı motıvasıalyq profıldi testi paıdalanyldy jáne onyń motıvasıalyq faktorlaryn túsiný úshin avtorlar 12 qajettiligin anyqtady.

Alynǵan derekter nátıjesinde mynandaı qorytyndy shyǵarýǵa bolady: joǵary jáne turaqty tabystar, jaqsy jaǵdaıda jumys isteýge qabilettilik, menejment qajettiligi jáne áriptesterdiń óz jetistikterin marapattaý qyzmetkerler úshin mańyzdy jáne baǵaly. Sonymen qatar, motıvasıany qoldaný salasy óte keń jáne osy bilimniń praktıkalyq qoldanylýynyń nátıjesi ártúrli qyzmet salalarynda, sonyń ishinde densaýlyq saqtaý salasynda óte zor ekendigin anyqtaldy.

1.3. Álemniń motıvasıasy

Qyzmetkerler men kompanıa arasyndaǵy qarym-qatynasty anyqtaıtyn yntalandyrý júıesi bolmasa, qyzmetkerlerdi tıimdi basqarý múmkin emes. İshki menejerler ónimdi jumysty yntalandyrýdy belgilengen tarıftik bonýstar men jalaqylar negizinde laıyqty jalaqy dep sanaıdy. Degenmen, personaldy yntalandyrýdyń sheteldik tájirıbesi mundaı birjaqty, jeńildetilgen tásildi joqqa shyǵarady. Sheteldik kompanıalarda yntalandyrý ádisteri Qazaqstandaǵy yntalandyrýshy faktorlardan ózgeshe. Batys kózqaras qarjylyq, materıaldyq jáne materıaldyq emes yntalandyrýlardy biriktiredi. Kóptegen zertteýlerde kórsetkendeı - jumys berýshiniń qyzmetkerlerge degen kózqarasy da yntalandyrýshy faktor bolyp tabylady. «Tańdaýly» qyzmetker neǵurlym tıimdi jumys isteıdi jáne qyzmetkerlerdiń jumys isteý qabileti tabysty bıznestiń kilti bolyp tabylady dep esepteıdi.

Personaldy yntalandyrýdyń eń jarqyn úlgisi Japonıa, Germanıa, Ulybrıtanıa, Fransıa, Shvesıa kompanıalarymen ázirlengen  jáne sátti júzege asyrylǵan.

Japon personalynyń yntalandyrý modeli

Japonıadaǵy eńbek ónimdiliginiń ósýi ómir súrý deńgeıi men jalaqynyń ósýinen asyp túsedi. Japondyqtar ortaq ıgilikter,ıaǵnı memlekettiń ıgiligi úshin qrbandyqqa barýǵa da daıyn turady.Olarda « - Birinshiden, siz ımperatorǵa (elge), ekinshiden, jumys berýshige, al úshinshiden, otbasyńyzǵa qyzmet etesiz. Sonda ǵana siz ózińiz týraly oılaı alasyz.» -degen túsinik qalyptasqan. Bul feodalızmnen beri saqtalǵan jáne qazirgi Japonıadaǵy korporatıvtik yntalandyrý júıeleriniń negizi bolatyn japon motıvasıasynyń negizgi qaǵıdasynyń qysqasha tujyrymdamasy.

Tájirıbe úshin ómir boıy jumys jáne bonýstar

Psıhologtar adam neǵurlym bir jerde uzaq jumys jasasa ol sol jerdiń bir aǵzasyna  aınalady dep tujyrymdaıdy. Japondyq yntalandyrý júıesi osy sıpatty paıdalanady jáne jumys tájirıbesine sáıkes jalaqy alatyndyǵyna  kepildik beredi. Mundaı yntalandyrý tásili qyzmetkerdiń basqa fırmaǵa kóshirý múmkindigin azaıtady.

Ujymdyq qarym-qatynas: Japonıada qyzmetkerdiń aralasýna baǵyttalǵan belsendi baılanys júıesi jasaldy. «Úsh kıttiń» júıesi: resmı qarym-qatynas, korporatıvtik salt-joralar jáne bir jumys orny degen anyqtamany berdi.

Japondyq yntalandyrý júıesi tutastaı alǵanda komandany biriktirýge, oń kózqarasty nyǵaıtýǵa jáne kompanıanyń qyzmetkermen baılanysyn nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan.

Amerıkandyq personaldyń yntalandyrý modeli

Amerıkandyq kompanıalarda motıvasıaǵa degen kózqaras personaldyń qyzmetin yntalandyrýǵa negizdelgen. Motıvasıa amerıkandyq modeliniń jetistigi amerıkandyqtardyń jeke tabysqa jetýine jáne ál-aýqattyń joǵary deńgeıine jetýine baılanysty.

Álemniń ártúrli elderindegi kompanıalar amerıkandyq tájirıbeni bıznes júrgizýdiń negizi retinde qabyldaıdy, munda qyzmetkerler óz mindetterin tıimdi oryndaýǵa motıvasıalanady.

Materıaldyq emes syılyqtar

Amerıkandyq kompanıalardyń ıkemdi syıaqy júıesine qosymsha, qyzmetkerlerdi yntalandyrýdyń materıaldyq emes joldaryn paıdalaný tán. Kompanıa qyzmetkerleri ádette qol jetimdi:

• jumys berýshi tóleıtin medısınalyq saqtandyrý;

•biliktilikti joǵarylatý kýrstary;

• tegin túski as;

• korporatıvtik merekeler;

• birlesken saparlar.

Materıaldyq yntalandyrý

Qurama Shtattardaǵy qyzmetkerlerdi yntalandyrý júıesi eńbekaqy tóleý júıesine negizdelgen. Eń jıi amerıkalyq jumys berýshiler jalaqy-bonýstyq shema boıynsha tólem jasaıdy: saǵat saıyn tólenetin aqy, sondaı-aq bonýstyń ár túrli modıfıkasıalary.

Fransýz personalynyń yntalandyrý modeli

Fransıada personaldy yntalandyrý strategıalyq josparlaýǵa, erkin básekelestikke jáne adal salyq salýǵa negizdelgen. Japonnan aıyrmashylyǵy fransýzdar artyq jumys istemeıdi. Fransıadaǵy standartty jumys aptasy tipti Eýropalyq Odaqtyń kóptegen elderine qaraǵanda bes saǵatqa qysqa - tek 35 saǵat.

Jumys berýshiniń Fransýzdarǵa qosymsha «bonýstar» artyqshylyǵy emes, qalypty. Respýblıka qyzmetkerleri úshin eń jaqsy materıaldyq emes yntalandyrý keńsede bolý qajettigin joqqa shyǵaratyn ıkemdi keste nemese qashyqtan jumys.

Fransýzdyq yntalandyrý shemasynyń ishinara ónimdiligi men jumys sapasyn kóterýge yntalandyratyn artyqshylyǵy - jalaqynyń «ózin-ózi retteýi». Barlyq qyzmetkerler kompanıanyń qarjylyq jaǵdaıyna qatysty aqparat alady jáne paıdanyń qandaı bóligin jaqsy jumys kútýge quqyly ekenin biledi.

Qyzmetkerlerdi yntalandyrýdyń nemis úlgisi

Germanıadaǵy qyzmetkerlerge arnalǵan yntalandyrý shemasy qyzmetkerdiń óz múddesi bar, qoǵamǵa jeke jaýap beretin erkin adam ekenin ıdeologıalyq senimdilikke negizdelgen. Korporatıvtik yntalandyrý júıesi men áleýmettik ádilettilik memlekettik júıesiniń úılesimi qyzmetkerge turaqty tabys tappaı qalýdan qoryqpaı, kásibı salada neǵurlym erkin júzege asyrýǵa múmkindik beretin ymyraǵa ákeledi.

Zertteýshiler ekonomıkalyq yntalandyrýdyń nemis úlgisin jáne memlekettik áleýmettik kepildikterdiń qoljetimdiligin ekonomıkalyq teorıalardy aýdarýdyń úılesimdi, ońtaıly jolynyń tamasha úlgisi dep esepteıdi.

Motıvasıanyń sheteldik tájirıbesin alýda  mádenıet pen mentalıtettiń erekshelikterin eskerý kerek. Motıvasıanyń materıaldyq emes ádisteri qyzmetkerler materıaldyq qajettilikterdi qanaǵattandyrǵan kezde ǵana jumys isteıtinin este ustaǵan jón.

Usynylatyn novızna jáne kútiletin nátıje

Meıirbıke jumysynyń sapasyn kóterý maqsatynda jasalǵan barlyq zertteýler nátıjesi ár qyzmetkerdiń erekshelikterine baılanysty motıvasıalyq faktorlardy qoldanýdy usynady. Osyǵan oraı,meıirbıkelerdiń jumys sapasyn kóterý maqsatynda arnaıy «jumys josparyn» qoldanýdy usynamyn:

Uıym qyzmetkerleriniń ákimshilik tıimdiligin arttyrý úshin qajetti sharalar

Árekettiń tıimdiligin arttyrý joldarynyń ataýy				Jospar
Yntalandyrý jumysy aı saıynǵy reıtıńilik júıeni engizý				- aı saıynǵy baǵalaý júıesin engizý; - árbir qyzmetker jumysyn baǵalaý júıesin bilýi kerek; - áńgimelesýdiń baǵalaý paraǵyn qurý; - ınovasıalar kórsetiletin kezdesýdi ótkizý qajet; - aqparattyń basylýy, reıtıńtik júıeniń erejeleri jáne jeńildikter
Jumysty uıymdastyrýdy jetildirý, qyzmetkerlerdi basqarý prosesine tartý				- uıymdyq qurylymdy qarastyrý; - qaıta uıymdastyrýdyń uıymdyq qurylymdarynda qyzmetkerlerdiń kózqarasyn eskere otyryp, saýalnama júrgizý; - anonımdi usynystar órisin engizý, ıdeıalar keıbir sheshimder týraly qyzmetkerlerdiń pikirin eskere otyryp qabyldanǵandyǵyna nazar aýdarý; - toqsan saıyn, árbir bólim qyzmetkerdi birinshi taraýmen kezdesýge, ár qyzmetkerdiń keshki asqa, túski asqa, áserlerimen almasyp, tyńdaýǵa daıyn ekenin sezinedi
Qyzmetkerlerdi oqytý jáne damytý, jumys sapasyn arttyrý				- Sonymen qatar, kadrlar bólimi derekter bazasy qyzmetkerleriniń biliktiligin qalyptastyrady jáne ony derektermen toltyrady; Daryndy qyzmetkerlerdi anyqtaý, personaldyń paıdasyn tartý; - tájirıbeli qyzmetkerlerdi jattyqtyrýǵa úıretý, trenıńter úshin syıaqy berý, jas qyzmetkerlerge arnalǵan ishki trenıńter ótkizý
Jumyspen qamtý					- jyl saıyn ýnıversıtettiń barlyq qyzmetkerlerin oqytý úshin jalpy tabystyń paıyzdyq úlesin bólý, bul ýnıversıtettiń barlyq bólimshelerinde shamamen teń proporsıada bólinedi, jyl basynda árbir bólim bastyǵy kadrlarǵa kadrlarǵa arnalǵan oqytý josparyn tańdalǵan búdjetke sáıkes jiberedi; - HP bólimshesi bas menejerge jalpy jospar men shaǵymdar jasaıdy. Uıymdy ári qaraı daıyndaý osy josparǵa sáıkes bolýy kerek.
Túrli áleýmettik-ekonomıkalyq baǵdarlamalardy ázirleý jáne engizý				- balalarǵa arnalǵan lagerlerge arnalǵan sanatorıılerdi usynýdy jalǵastyrý; - qyzmetkerlerge medısınalyq saqtandyrýdy tańdaýdy usynady; - balalarǵa arnalǵan sporttyq ońaltý baǵdarlamasyn jalǵastyrý;

Kútiletin nátıje:

• personal úshin jetkilikti ómir súrý deńgeıin qamtamasyz etý (qolaıly eńbek jaǵdaılary, laıyqty jalaqy jáne kásiporyn deńgeıinde áleýmettik qorǵaý);
• qyzmetkerlerdiń jeke qabiletterin engizý jáne damytý;
• Qolaıly áleýmettik-psıhologıalyq klımat (qarym-qatynas, habardarlyq, basqarý jáne áriptestermen qaqtyǵyssyz qarym-qatynas);

---