InfoHub Logo

Men ómirde birinshi ret aı Jaryǵynda hat jazyp otyrmyn. Qaǵazǵa qaz-qatar túsken joldar jaqsy kórinse de, qaıta oqyp shyǵý qıyn-aq. Sondyqtan shalǵaı turǵan sózderdi ózgertip, qatesin túzeýge bolar emes. Qatem bolsa ókpelemeı, olpy - solpysyn ózderiń túzetersińder dep oılaımyn.

Búgingi aıly tún erekshe jaqsy. Mundaı qońyr kúzde sırek kezdesetin tún. Men aıly ásem túnderdi kóp kórip em, al erteńgi aıqas aldyndaǵy myna tún tipti tań qaldyrdy. Aıqasqa kirer aldynda dúnıemniń bári de óziniń dál qalpynan anaǵúrlym ásem kórinedi, óziń de kúndegińnen ózgerip ketkendeı kórinesiń. Uıqyń kelmeıdi. Birdeme istegiń keledi. Ne aıǵaı salyp, ne tipti myltyq atqyń keletindeı. Atysqa deıin áli ýaqytym bolǵandyqtan men, mine, hat jazyp otyrmyn. Keıde jazǵan jazýdyń da oqtaı atylatyn kezi bolady.

Biz tań ata shabýylǵa shyǵamyz. Nemister túıdektelgen kúshin, tankisin dál bizdiń ústimizge qaraı aýdaryp jatqanyn barlaýshylar anyqtap keldi. Olardan burynyraq qımyldap, oılaǵandaryn istetpeı tastaý kerek. Sonymen fashıser alyp otyrǵan qalaǵa biz tań ata ataka jasaımyz. Aldymyzda qandy surapyl urystar turǵanyn bilemiz.

Joldastarym qazir dem alyp jatyr, kóbiniń maǵan uqsap uıyqtamaı, oıaý jatqandaryn da bilem. Múmkin oıǵa shomǵan bolar. Olar kóp nárseni oılaıdy. Urysqa shyǵar aldynda ylǵı osylaı jańa bir dúnıeniń qushaǵyna kirgendeı bolatyn ádetiń. Meniń eń jaqyn joldastarym — Fedá men Vasá da uıyqtamaǵan. Nemene jazyp otyrsyń dep, menen birneshe ret surasyp edi, men úndemedim. Vasá aqyryn ǵana:

— Tap qazir ne oılaǵanyńdy aıtshy? — dep Fedáǵa jabysyp jatqanyn men de estip otyrmyn. Fedá oǵan:

— Raıa ekeýmiz qandaı jaqsy turatyn edik... — deıdi. Vasá úndemeıdi. Ol da eziniń súıgen jaryn esine túsirip otyrǵanyn men jaqsy bilem. Tap solaı eken. Mine, ol:

—Fedá, Sashadan hat aldym. Taǵy da ulymyz týraly jazady, — dedi. Vasányń balasynyń jaıy meniń esime túsip ketti. Vasá men Sashanyń, tuńǵyshtary sol, ári aqyldy, ári ajarly bala eken. Eki jastyń tym jaqsy kóretin uldaryn nemister óltirip ketipti. Sodan beri Sasha erine jazǵan hatynyń bárinde de: «Fashıserdi aıamaı qyr, shamań kelgenshe kóbirek qyr», — dep jazady.

Biz edáýirden beri dostasyp kelemiz. Maıdanda kezdessek te áldeqashannan bergi baıyrǵy dostar sıaqtymyz. Fedá — orys, Vasá — belorýs, men — qazaqpyn. Neshe ret atakaǵa birge kirdik, neshe ret bir shıneldiń actynda birge jattyq. Neshe ret jaqsy kóretin aspazymyz Abdýlhaıym pisirgen tamaqty bir tostaqpen jedik.

Dostarym úndespeı qaldy, árqaısysy oıǵa shomyp ketti bilem. Maıdandaǵy úlken semá — jany bir dostar semásyz etken ómirin oıymen barlap, ózine-ózi esep berip dem alyp jatyr. Bul — shabýyl aldyndaǵy tynys.

Tynyshtyq. Jel únsiz, japyraq tilsiz, qustar ánsiz, dúnıe túgel qalǵyǵandaı. Atylǵan oq, jarylǵan bomby gúrsili de estilmeıdi. Ǵajaıyp bir únsizdik; tym-tyrys, qan maıdan aldyndaǵy tylsym tynyshtyq.

Mine, men kishkene ómirimdi taǵy bir sholyp, ár kúnimdi tekserip, alystan bastap, dál búgingi túnge jettim. Kóz aldymnan ózime sonsha ystyq jıyrma jyldyq ómirim ótti. Birine-biri jalǵasyp kelip, birine-biri aıqaılap jatqan ádemi shaq, qymbat kúnder júregińdi júz jaralap, sol kúıinde qaıtadan esińe túsedi. Bir tizbegi — eski jyldyq baqytty shaǵyń, bala keziń; odan soń oqýmen ótken on jylyń, odan keıin — armıa, maıdan. Shynymdy aıtqanda meniń ómirim qazaqtyń jas jigitiniń ómiri — jańa ǵana bastaldy.

Mine, tap búgingi túnde, tańerteńgi urys aldynda, týǵan elim men barlyq halqyma, tipti barlyq adam balasyna: «Men ómirden alatyn enshimdi áli alǵanym joq, men ómirdi qatty súıemin, meniń ómir súrgim keledi», — dep bar daýsymmen aıǵaılaǵym keledi. Men muny erteń meni óltirer - aý dep qorqyp aıtyp otyrǵanym joq. Joq, Fedá men Vasá joldastarym sıaqty men de aıanbaımyn. Men soǵystyń barlyq qaýip-qaterin de bilemin, nar táýekelge neni salyp otyrǵanymdy da bilem. Men úshin erteńgi kúnniń ereksheligi de osynda.

Gorkıı: «Adam degen — aıbarly ún», — degen. Men atysqa sol adam bolyp kirgim keledi. Men jıyrmasynshy ǵasyrdyń bıik belinde, asqar shyńynda turǵan adammyn. Sofokldan Lenınge deıin, Gomerden Gorkııge deıin, Bahtan Shostakovıchke deıin adam balasy uzaq ómiri úrip, ǵasyrlar boıy mádenıet baılyǵyn jasap keledi. Sondyqtan biz... adam balasynyń. en. bir baı urpaǵymyz.

Biz bul baı murany qashan da qasıettep erekshe súıip, qorǵap keldik. Biz ony janymyzben de, júregimizben de aıryqsha baǵalaımyz. Búl mura ásirese qazaq eli úshiń baǵaly. Talaı umytylmas uzaq túnderdi men kitappen ótkizýshi em. «Ilıadadan» bas kótermeı, Balzaktyń kóp tomdy «Adamshylyq komedıasyna» batyp ketetin edim. Tolstoıdyń bizge bergeninde esep bar ma!

Dańqyń zor, orys ádebıeti, men seni madaqtaımyn! Meni tárbıelep ósirgen sensiń. Osy mynaý aýyr kúnderde Andreı Bolkonskııdi, Taras Býlbany, Pavel Vlasovty esine almaıtyn kim bar eken! Jalǵyz solar ǵana ma edi!..

Biz poezıany súıetin edik. Bos ýaqytymyzdy fılosofıaǵa baǵyshtaıtyn edik. «Adam júregimen sóıleskiń kelse — mýzykany úıren», — degen sonaý bir kompozıtorǵa biz neshe ret alǵys aıttyq eken! Biz mýzykany júregimizben tyńdaýshy edik, biz Shostakovıchti tyńdaǵanda jelpinip, kóterilip ketýshi edik. Biz onyń jetinshi sımfonıasyn áli estı alǵan joqpyz. Oqasy ne, ony tyńdaıtyn ýaqyt ta alys emes shyǵar.

Iá, biz bilimge toımaıtyn adamdar edik. Biz qol bos bolǵandyqtan, ish pysqandyqtan emes, bilimdi bolý úshin oqıtynbyz. Adam balasy jasaǵan uly murany bilip alyp, muraǵa mura qosa alatyn mádenıetti adam bolý úshin oqıtynbyz. Biz ony isteı alamyz, muraǵa mura qosa alamyz.

Osy túnde Fedá Raıasyn oılaıdy, orystyń ádemi áıelin saǵynady. Vasá belorýs qyzy Sashasyn oılaıdy. Men de ózimniń súıgen qyzymdy oılaımyn. Shyǵys qyzy Jannany saǵynam: Janym Janna, sen tipti alystasyń. Biraq sýretiń qaltamda, komsomol bıletimniń arasynda, meniń jyly qushaǵymdasyń. Júregimdi seniń adal mahabbatyń jylytady.

Janna, sen qaıdasyń qazir? Múmkin ekinshi smenaǵa qalyp, dál qazir soǵys zavodynda jumys istep turǵan shyǵarsyń? Maǵan oqty kóbirek quıyp berýdiń jolynda shyǵarsyń. Múmkin uzaq tún oq quıyp, qazir uıyqtap jatqan shyǵarsyn,? Túsińde óziń quıǵan snarádtardyń nemisterdi qalaı talqandaıtynyn kórip jatqan shyǵarsyń?

Tynysh uıyqta, janym! Uıqyń buzylmasyn dep, kúzetinde biz turmyz munda. Men oqymysty bolýdy arman etýshi edim. Qazirgi kúnde seni qorǵaıtyn, ózimizdiń Shyǵysty qorǵaıtyn, ózimizdiń Otandy qorǵaıtyn soldatpyn. Tańerteń soǵysqa kirgende esimde sen bolarsyń, elim bolar.

Meniń ómir súrgim.keledi. Janna, bilemisiń, soǵysta ólý degen qıyn jumys emes. Kóp adamdar: «Otan úshin ólemiz», — deıdi. Kerek bolsa, Moskvany qorǵap ólgen bizdiń 28 baýyrlar sıaqty ólemiz Otan úshin. Biraq biz, oǵan soldattary: «Otanymyz úshin ómir súrgimiz keledi!» «Fashıserdi qyrǵymyz keledi!» — der edik.

Meniń ómir súrgim keledi. Biraq fashıs nemispen birge ómir súre almaımyn. Fashısi bar dúnıe tar men úshin. Adam men ań bir bólmede tura almaıdy. Bir jerdiń ústinde fashıs nemispen birge jasaı almaımyn men. Biz Shıllerdi, Geteni súıetinbiz, biz olardy qazir de jaqsy kóremiz. Biz qanqumar emespiz. Biraq men Germanıa jastarynyń arasynda Verter sıaqty bireýin de taba almadym. Olarda júrek joq.

Fashıs nemister tipti soldat ta emes. Sývorov «Soldat — talaýshy emes», — depti. Men muny azyraq qana aýystyryp: «Talaýshy — soldat emes», — der edim.

Nemis fashısi! Sen bizdiń ǵasyrdyń qylmysty janysyń. Seni búkil el qarǵaıdy! Seni keıingi urpaǵyń qarǵaıdy!

Prıvet tovarısh Býlkıshev!

Chýdesnoe pısmo Vy nam prıslalı. Pechataem ego polnostú, ýstranıv lısh nekotorye sherohovatostı perevoda. Pıshıte nam chashe . Rasskajıte podrobnee o sebe - kem Vy rabotalı do voıny, kak voıýete.

Prıvet Vashım boevym drýzám!

Krepko jmý rýký.

Zav otdelom fronta

Komsomolskoı pravdy

«Komsomolskaıa pravdanyń» maıdan bóliminiń bastyǵy Iýrıı Jýkovtyń Baýbek Bulqyshevqa 1942 jyldyń 4 maıynda joldaǵan hatynyń kóshirmesi.

Muqan Imanjanovtyń «Lenınshil jastyń» 1947 jylǵy 9 avgýstaǵy sanynda jarıalanǵan «Baýbektiń hattary» degen maqalasynyń fotokóshirmesi.

órisi er jetken mádenıetti ǵasyrda tap sendeı qolyna avtomat ustaǵan qandy qol — baskeser barlyǵyna men qyzaram. Sen bizdiń ǵasyrdyń qylmysy betine basylǵan qara tańbasysyń. Seni, sen sıaqty qara tańbany óshirý úshin men seni úlgerýim kerek, men seni óltiremin de!

Biz qashan da gýmanıs bolatynbyz. Biz adamdy erekshe súıemiz de, onyń ómiri eń qymbat ómir deımiz. Men adam ómir súrse eken, eńbek etip, ónerin kórsete alsa deımin. Al ol Adam ómir súrý úshin, sol adam ómir baılyǵyn jasaı alý úshin kerek nárse ol jańaǵy aıtqany — fashıs! qyrý! Osy tilek úshin biz talaı qurban shalarmyz, biraq bul tilek oryndalady da!

Jaqyn arada men bir jas aqynnyń soǵysta ólgenin m, ol soǵysta batyrlarsha alysty da, batyrlarsha óldi. Óler aldynda esine Baıron túsip ketti de, qoıyn dápterin baspaǵa tapsyrýǵa bizge berdi. Dúnıemen qoshtasar kezeńde óleńderiniń ómir súrýin oılady, sony medet etti. Onyń ólgennen keıin de ómir súrgisi keldi. Ol ómiri - jurt oqıtyn óleńderi.

Bizdiń ómir súrgimiz keledi. Osyny aýyzǵa tym jıi ala beremiz be, sirá? Joq. Meniń oıyma Spınozanyń bir aıtqany túsedi: «Azat adam ózgeden góri ólimdi az oıladym: onyń danyshpandyǵy ólim emes, ómir týraly oılardan týady».

Biz erikti adambyz, sondyqtan ómir týraly kóbirek aıtamyz.

Ómir degen ne? Jańa týǵan adam dúnıe esigin qaǵyp, birinshi baspaldaqqa shyǵady. Onyń aldynda buralańy kóp uzaq jol — ómir joly jatyr. Adam bir joǵary kóteriledi, birese tómen túsedi, taǵy da joǵary kóteriledi. Osy burań jolmen asyǵa umtylyp, alǵa basady. Ol Shıraq, ol shat. Ol osy jolynyń bir jerge jetip taýsylarynda biledi. Biraq odan da qoryqpaıdy. Oǵan qymbat — sol buralańy kóp uzaq jol. Máńgilik ómir — bir kóshke bir kósh jalǵasyp, urpaq aýysyp, el jańaryp otyratyn sol uzaq jolda.

Men jıyrmadaǵy sovet jasymyn. Men ómir jolynyń birazyn júrip tastasam da, aldymda talaı qyr bar. Meniń altyn jolym jıyrmasynshy ǵasyrdyń bıik qyrqasynan asyp, alǵa qaraı, joǵary qaraı tartyp barady. Ol jol meniń uly Otanymnyń dalalarynan etedi. Jan-jaǵymda sen sıaqty mıllıondaǵan sovet jastary. Olar da ez joldastarymen ketip barady. Biraq báriniń joly da sol bıikke, sol alǵa tartyp jatyr.

Mine, meniń qalam, ýnıversıtetim, meniń súıetin Jannam. Men senderge soǵys órtin qaq jaryp etip kele jatyrmyn. Ári asyǵam. Ári alqynam. Men senderge jetkim keledi. Biraq dál jolymda kóldeneń tosyp, avtomat ustaǵan nemis tur. Ol meni óltirgisi keledi. Ol meniń jolymdy bógemek bolady. Men saq bolmasam, ol meni óltiredi de. Onda ol meniń barlyq týǵan-týysqandarymdy da óltiredi. Qalamdy qıratyp, ýnıversıtetimdi talqandaıdy.

Meniń týysqandarym óz taǵdyrlaryn maǵan tapsyrdy. Ol taǵdyrǵa men jaýaptymyn. Sol jaýapty bere alamyn da.

Shyǵystan tan atyp keledi. Túndi kún jeńip tańerteńgi alageýim bola bastady. Qazir: «Turyńdar!»—degen belgi beriledi de, dos-joldastarym túgel túregeledi. Hatty tez aıaqtap maıdanǵa jónelý kerek, ózińniń boryshyńdy óteý kerek. Janna janym, qosh bola tur kóriskenshe! Men fashısi óltirýge jóneldim.

Batys maıdan, 1942 j. Oktábr

---