Muqaǵalı Maqataevqa arnalǵan ádebı - sazdy kesh «Jyrlaıdy júrek»
Jambyl oblysy, Shý aýdany, Qonaev aýyly,
Tóle bı atyndaǵy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Maqasheva Nurzıa Saǵyndyqqyzy
Muqaǵalı Maqataevqa arnalǵan ádebı - sazdy kesh «Jyrlaıdy júrek»
Keshtiń maqsaty:
Aqıyq aqyn, artyna aıryqsha óshpeıtin iz qaldyrǵan Muqaǵalı Maqataevtyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna sholý jasaý. M. Maqataevtyń óleńderi men ánderi arqyly oqýshylardy ásemdikke, eljandylyqqa tárbıeleı otyryp, poezıa áleminiń syryn ashý.
Keshtiń kórnekiligi:
M. Maqataevtyń sýreti, aqynnyń shyǵarmasy men ómirine arnalǵan kórme. Vıdeo sújetter. Sazdy mýzyka.
Júrgizýshi: Armysyzdar, qadirli ustazdar men qymbatty oqýshylar! Jyl kerýeni alǵa jyljyǵan saıyn Muqaǵalı Maqataevtyń artyna qaldyrǵan óshpes murasy, jaryq juldyzdaı qarańǵy tún qoınaýynan qupıa sáýlesin shashqandaı jarqyraıdy. Abaı úndes Muqaǵalıdeı perzenti bar bizdiń halyq - shynymen de baqytty. Iá, Muqaǵalı - ǵajaıyp, syrshyl, aqyn. Onyń óleńderin oqyǵan saıyn aqıqat beıneli rýh, sezim men sananyń birligi kóńilge uıalaıdy.
Endeshe aqıyq aqynnyń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan «Jyrlaıdy júrek» atty ádebı - sazdy keshimizdi bastaımyz. Búgingi keshimizde aqynnyń óleńderin oqýmen qatar, onyń óleńderine jazylǵan tamasha ánderdi de tyńdaı alamyz. Sonymen qatar, aqyn týraly vıdeo sújetterdi de usynýdy jón kórip otyrmyz.
Júrgizýshi: Alaman báıgede oza shaýyp, óleń - jyrda shashasyna shań juqtyrmaǵan eren júırik, talantty tulǵa Muqaǵalı aqynnyń ómir joly ár alýan. Ony birimiz bilsek, birimiz bilmeımiz. Olaı bolsa, qyran taǵdyrly aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń ómir jolynan derekterge nazar aýdaraıyq.
/ 1 Interaktıvti taqtadan Muqaǵalı Maqataev týraly beınerolık júredi (Vıdeo 1)/
Aqıyq aqyn 1931 jyldyń 9 - aqpanynda Almaty oblysy, qazirgi Raıymbek (burynǵy Narynqol) aýdanynyń Qarasaz aýylynda dúnıege kelgen. Muqaǵalıdyń ákesi Súleımen sharýa adamy bolǵan. Bastaýysh synypty Qarasazda oqyp, orta mektepti Narynqolda ınternatta oqyp bitiredi. Mektepte oqyp júrgen kezde eń alǵashqy óleńderin bastaǵan bolatyn.
1948 jyly orta mektepti bitirisimen, mádenı - aǵartý salasynda túrli qyzmetter atqardy. Mektepte ádebıet páninen sabaq berdi. Aýdandyq gazette ádebı qyzmetker bolyp isteıdi. Ol 1962 jyly Almatyǵa qonys aýdaryp, ádebı ortaǵa etene aralasa bastaıdy. Almaty Shet tilderi ınstıtýtynyń nemis tili, Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologıa fakúltetterinde oqyp jáne Máskeýdegi M. Gorkıı atyndaǵy álem ádebıeti ınstıtýtynda bilim alady.
Munan soń «Sosıalısik Qazaqstan» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetiniń (1962 - 1963 jj.), «Mádenıet jáne turmys» (qazirgi «Parasat») (1963 - 1965 jj.), «Juldyz» (1965 - 1972 jj.) jýrnaldarynyń redaksıasynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda (1972 - 1973 jj.) qyzmet atqarady.
Muqaǵalı Almatydaǵy qazaq ádebıeti men óneriniń qaımaqtary shoǵyrlanǵan ortada ótkergen az ǵana jyldar ishinde ózindik dara únin, sýretkerlik qaıtalanbas darynyn tanytyp, ónimdi eńbektene bildi. Kóziniń tirisinde jarıalap úlgergen jyr jınaqtary:
«Ilıch» (1964j), «Armysyńdar dostar» (1966j), «Qarlyǵashym keldiń be?», «Mavr» (1970j), «Aqqýlar uıyqtaǵanda» (1973), «Shýaǵym meniń» (1975j)
Júrgizýshi:
«Aıtylar estelikter men týraly,
Bireýler jan edi der ór tulǵaly.
Bireýler tulpar edi deýi múmkin,
Bútindelmeı ketken bir er turmany.»
Iá, aqyn týraly búgingi tańda estelikter de jazylyp, lebizder aıtylýda. Biraq aqyn týraly aıtqanymyzdan aıtpaǵanymyz kóp bolyp otyr. M. Maqataev týraly kóbirek bilgimiz kelse, onyń óleńderin oqıyq. Aldymen aqynnyń ózi týraly jazylǵan «Meniń anketam» óleńin tyńdap alaıyq.
**********
Júrgizýshi: Aqyn júregi sezimtal ǵoı. Ol óz zamandastary men keıingi urpaǵynyń ózin óleńderimen birge esine alyp júrerin aldyn ala sezgendeı. Oǵan aqynnyń «Esińe meni alǵasyń» atty óleńi dálel emes pe.
/2 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (Esińe meni alǵasyń)/
Júrgizýshi: Endi aqyndy eske ala otyryp, kezekti onyń óleńderine bereıik. Týǵan jerge, elge, halqyna, Otanyna, ana tiline degen mahabbat sezimi aqyn retinde onyń basty taqyryby edi. Ol óziniń ultyn, týǵan tilin erekshe qurmettedi.
/«Úsh baqytym», «Otan», «Qazaqstan», «Qara óleń» óleńderi oqylady/
Júrgizýshi: Poezıa, menimen egiz be ediń – dep aqyn ózi jyrlaǵandaı, M. Maqataev óleń jazyp qana qoımaı, óz óleńderin sheber oqı alǵan aqyn. Ol biraz ýaqyt Qazaq radıosynda dıktor bolyp ta qyzmet etedi. Onyń daýys ereksheligin, oqý mánerin qazaqtyń Levıtany atanǵan Ánýarbek Baıjanbaev joǵary baǵalap, óz qol astyna alady. Endeshe aqynnyń óz daýysyn estip kóreıik.
/ 3 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (óz daýysy)/
/«Bulqynyp jatyr», «Qarlyǵash», «Qazdar qaıtyp barady», «Paı, paı ómir»/
Júrgizýshi: Osy óleńderdi tyńdaı otyryp, mánerlep oqýdyń ne ekenin shyn máninde túsinesiń. Erekshe daýys tazalyǵy tań qaldyryp, tyńdaýshyny ózine baýraıdy. Aqyn sheberligi myna otyrǵan balalarǵa ǵana emes, ustazdar qaýymy bizge de kóp nárseni úıretedi.
Óleń óner, óleń dert, ony týa bitken daryn ıesi, shyn talant qana ómirge ákeledi. Aqyn ákelgen árbir sóz júrekterge án bolyp, áýen bolyp jetip jatady. Onyń ánderi - tańǵy shyqtaı móldir, syrly áýendi. Tyńdap júrgen janymyzǵa jaqyn ánderdiń kóbiniń sózin M. Maqataev aǵamyz jazǵanyn bile de bermeımiz. Kezekti osy ásem ánderge bereıik.
/ 4 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (ánderi)/
/«Dıalog», «Aq shaǵala», «Aq qaıyń», «Sarjaılaý»/
Júrgizýshi: Endi aqynnyń ánderin óz oqýshylarymyzdyń oryndaýynda tyńdaıyq.
1. Anarbekova Arýjan –
2. Nurǵalıeva Aıǵanym –
Júrgizýshi: Búgingi tańda jas urpaq Muqaǵalı óleńderin súıip oqýmen qatar, aqyn aǵanyń jolyn qýyp, qaýyrsyn jyrlarymen arnaýlar da jazatyndary az emes.
. / 5 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (Vıdeo 2)/
Júrgizýshi: Bizdiń de balalar qur alaqan emes. ************************
Búgingi keshimizge at salysyp jatqan balalarǵa kóp rahmet aıtyp, aqyndyq jolǵa basqan qadamdaryń qutty bolsyn, talaptaryńa nur jaýsyn demekpiz. Bolashaqta senderdiń de ishterńnen arqaly aqyndar shyǵady dep senemiz.
Aqyn murasy, marjan poezıasy – máńgilik bolashaq urpaqtyń enshisi, qasterlep, qadirleıtin qazynasy, deı tura, ǵasyrymyzdyń ǵalamat aqynyna degen qoshemet memleket tarapynan áli de azdaý ma deımiz. Osy sózimizge kelesi kóretin vıdeosújet negiz bolady.
/ 6 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (Týǵan kúnim)/
Júrgizýshi:
Aıtylmaǵan Muqańda arman bar ma?
Ár bir áni toly ǵoı armandarǵa
Sherte bilgen muńdaryn jas qaıynǵa
Dál Muqandaı qazaqta aqyn bar ma? – dep búkil sanaly ómirinde eliniń bolashaǵyn jyrlap ótken halqyna degen mahabbatyn poezıa da ǵana emes ómirde de, kúreste de, úlken azamattyqpen qorǵaı bilgen M. Maqataev muralary eshqashan ólmek emec jáne ony jattap ótý bizdiń paryzymyz. Jyldar tizilip ótken saıyn Muqaǵalı aqynnyń beınesi tulǵalana, bıikteı túsedi. Onyń rýhanı qazynasyn ult ıeligine asyratyn XXI ǵasyrdyń jastary - sendersińder!
«Ǵasyr aqyny» atanǵan Muqaǵalı jyrlary jyldan - jylǵa, ǵasyrdan - ǵasyrǵa jalǵasa bermek! Muqaǵalı - máńgilik ómir!
Júrgizýshi: Mine, keshke qatysqan tyńdarman qaýym, Muqaǵalıdyń syrly, áýendi, muńdy jyrlaryna qanyq boldyńyzdar dep oılaımyn. Búgingi keshimiz osymen aıaqtaldy.
Tóle bı atyndaǵy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Maqasheva Nurzıa Saǵyndyqqyzy
Muqaǵalı Maqataevqa arnalǵan ádebı - sazdy kesh «Jyrlaıdy júrek»
Keshtiń maqsaty:
Aqıyq aqyn, artyna aıryqsha óshpeıtin iz qaldyrǵan Muqaǵalı Maqataevtyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna sholý jasaý. M. Maqataevtyń óleńderi men ánderi arqyly oqýshylardy ásemdikke, eljandylyqqa tárbıeleı otyryp, poezıa áleminiń syryn ashý.
Keshtiń kórnekiligi:
M. Maqataevtyń sýreti, aqynnyń shyǵarmasy men ómirine arnalǵan kórme. Vıdeo sújetter. Sazdy mýzyka.
Júrgizýshi: Armysyzdar, qadirli ustazdar men qymbatty oqýshylar! Jyl kerýeni alǵa jyljyǵan saıyn Muqaǵalı Maqataevtyń artyna qaldyrǵan óshpes murasy, jaryq juldyzdaı qarańǵy tún qoınaýynan qupıa sáýlesin shashqandaı jarqyraıdy. Abaı úndes Muqaǵalıdeı perzenti bar bizdiń halyq - shynymen de baqytty. Iá, Muqaǵalı - ǵajaıyp, syrshyl, aqyn. Onyń óleńderin oqyǵan saıyn aqıqat beıneli rýh, sezim men sananyń birligi kóńilge uıalaıdy.
Endeshe aqıyq aqynnyń shyǵarmashylyǵyna arnalǵan «Jyrlaıdy júrek» atty ádebı - sazdy keshimizdi bastaımyz. Búgingi keshimizde aqynnyń óleńderin oqýmen qatar, onyń óleńderine jazylǵan tamasha ánderdi de tyńdaı alamyz. Sonymen qatar, aqyn týraly vıdeo sújetterdi de usynýdy jón kórip otyrmyz.
Júrgizýshi: Alaman báıgede oza shaýyp, óleń - jyrda shashasyna shań juqtyrmaǵan eren júırik, talantty tulǵa Muqaǵalı aqynnyń ómir joly ár alýan. Ony birimiz bilsek, birimiz bilmeımiz. Olaı bolsa, qyran taǵdyrly aqyn Muqaǵalı Maqataevtyń ómir jolynan derekterge nazar aýdaraıyq.
/ 1 Interaktıvti taqtadan Muqaǵalı Maqataev týraly beınerolık júredi (Vıdeo 1)/
Aqıyq aqyn 1931 jyldyń 9 - aqpanynda Almaty oblysy, qazirgi Raıymbek (burynǵy Narynqol) aýdanynyń Qarasaz aýylynda dúnıege kelgen. Muqaǵalıdyń ákesi Súleımen sharýa adamy bolǵan. Bastaýysh synypty Qarasazda oqyp, orta mektepti Narynqolda ınternatta oqyp bitiredi. Mektepte oqyp júrgen kezde eń alǵashqy óleńderin bastaǵan bolatyn.
1948 jyly orta mektepti bitirisimen, mádenı - aǵartý salasynda túrli qyzmetter atqardy. Mektepte ádebıet páninen sabaq berdi. Aýdandyq gazette ádebı qyzmetker bolyp isteıdi. Ol 1962 jyly Almatyǵa qonys aýdaryp, ádebı ortaǵa etene aralasa bastaıdy. Almaty Shet tilderi ınstıtýtynyń nemis tili, Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń fılologıa fakúltetterinde oqyp jáne Máskeýdegi M. Gorkıı atyndaǵy álem ádebıeti ınstıtýtynda bilim alady.
Munan soń «Sosıalısik Qazaqstan» (qazirgi «Egemen Qazaqstan») gazetiniń (1962 - 1963 jj.), «Mádenıet jáne turmys» (qazirgi «Parasat») (1963 - 1965 jj.), «Juldyz» (1965 - 1972 jj.) jýrnaldarynyń redaksıasynda, Qazaqstan Jazýshylar odaǵynda (1972 - 1973 jj.) qyzmet atqarady.
Muqaǵalı Almatydaǵy qazaq ádebıeti men óneriniń qaımaqtary shoǵyrlanǵan ortada ótkergen az ǵana jyldar ishinde ózindik dara únin, sýretkerlik qaıtalanbas darynyn tanytyp, ónimdi eńbektene bildi. Kóziniń tirisinde jarıalap úlgergen jyr jınaqtary:
«Ilıch» (1964j), «Armysyńdar dostar» (1966j), «Qarlyǵashym keldiń be?», «Mavr» (1970j), «Aqqýlar uıyqtaǵanda» (1973), «Shýaǵym meniń» (1975j)
Júrgizýshi:
«Aıtylar estelikter men týraly,
Bireýler jan edi der ór tulǵaly.
Bireýler tulpar edi deýi múmkin,
Bútindelmeı ketken bir er turmany.»
Iá, aqyn týraly búgingi tańda estelikter de jazylyp, lebizder aıtylýda. Biraq aqyn týraly aıtqanymyzdan aıtpaǵanymyz kóp bolyp otyr. M. Maqataev týraly kóbirek bilgimiz kelse, onyń óleńderin oqıyq. Aldymen aqynnyń ózi týraly jazylǵan «Meniń anketam» óleńin tyńdap alaıyq.
**********
Júrgizýshi: Aqyn júregi sezimtal ǵoı. Ol óz zamandastary men keıingi urpaǵynyń ózin óleńderimen birge esine alyp júrerin aldyn ala sezgendeı. Oǵan aqynnyń «Esińe meni alǵasyń» atty óleńi dálel emes pe.
/2 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (Esińe meni alǵasyń)/
Júrgizýshi: Endi aqyndy eske ala otyryp, kezekti onyń óleńderine bereıik. Týǵan jerge, elge, halqyna, Otanyna, ana tiline degen mahabbat sezimi aqyn retinde onyń basty taqyryby edi. Ol óziniń ultyn, týǵan tilin erekshe qurmettedi.
/«Úsh baqytym», «Otan», «Qazaqstan», «Qara óleń» óleńderi oqylady/
Júrgizýshi: Poezıa, menimen egiz be ediń – dep aqyn ózi jyrlaǵandaı, M. Maqataev óleń jazyp qana qoımaı, óz óleńderin sheber oqı alǵan aqyn. Ol biraz ýaqyt Qazaq radıosynda dıktor bolyp ta qyzmet etedi. Onyń daýys ereksheligin, oqý mánerin qazaqtyń Levıtany atanǵan Ánýarbek Baıjanbaev joǵary baǵalap, óz qol astyna alady. Endeshe aqynnyń óz daýysyn estip kóreıik.
/ 3 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (óz daýysy)/
/«Bulqynyp jatyr», «Qarlyǵash», «Qazdar qaıtyp barady», «Paı, paı ómir»/
Júrgizýshi: Osy óleńderdi tyńdaı otyryp, mánerlep oqýdyń ne ekenin shyn máninde túsinesiń. Erekshe daýys tazalyǵy tań qaldyryp, tyńdaýshyny ózine baýraıdy. Aqyn sheberligi myna otyrǵan balalarǵa ǵana emes, ustazdar qaýymy bizge de kóp nárseni úıretedi.
Óleń óner, óleń dert, ony týa bitken daryn ıesi, shyn talant qana ómirge ákeledi. Aqyn ákelgen árbir sóz júrekterge án bolyp, áýen bolyp jetip jatady. Onyń ánderi - tańǵy shyqtaı móldir, syrly áýendi. Tyńdap júrgen janymyzǵa jaqyn ánderdiń kóbiniń sózin M. Maqataev aǵamyz jazǵanyn bile de bermeımiz. Kezekti osy ásem ánderge bereıik.
/ 4 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (ánderi)/
/«Dıalog», «Aq shaǵala», «Aq qaıyń», «Sarjaılaý»/
Júrgizýshi: Endi aqynnyń ánderin óz oqýshylarymyzdyń oryndaýynda tyńdaıyq.
1. Anarbekova Arýjan –
2. Nurǵalıeva Aıǵanym –
Júrgizýshi: Búgingi tańda jas urpaq Muqaǵalı óleńderin súıip oqýmen qatar, aqyn aǵanyń jolyn qýyp, qaýyrsyn jyrlarymen arnaýlar da jazatyndary az emes.
. / 5 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (Vıdeo 2)/
Júrgizýshi: Bizdiń de balalar qur alaqan emes. ************************
Búgingi keshimizge at salysyp jatqan balalarǵa kóp rahmet aıtyp, aqyndyq jolǵa basqan qadamdaryń qutty bolsyn, talaptaryńa nur jaýsyn demekpiz. Bolashaqta senderdiń de ishterńnen arqaly aqyndar shyǵady dep senemiz.
Aqyn murasy, marjan poezıasy – máńgilik bolashaq urpaqtyń enshisi, qasterlep, qadirleıtin qazynasy, deı tura, ǵasyrymyzdyń ǵalamat aqynyna degen qoshemet memleket tarapynan áli de azdaý ma deımiz. Osy sózimizge kelesi kóretin vıdeosújet negiz bolady.
/ 6 Interaktıvti taqtadan beınerolık júredi (Týǵan kúnim)/
Júrgizýshi:
Aıtylmaǵan Muqańda arman bar ma?
Ár bir áni toly ǵoı armandarǵa
Sherte bilgen muńdaryn jas qaıynǵa
Dál Muqandaı qazaqta aqyn bar ma? – dep búkil sanaly ómirinde eliniń bolashaǵyn jyrlap ótken halqyna degen mahabbatyn poezıa da ǵana emes ómirde de, kúreste de, úlken azamattyqpen qorǵaı bilgen M. Maqataev muralary eshqashan ólmek emec jáne ony jattap ótý bizdiń paryzymyz. Jyldar tizilip ótken saıyn Muqaǵalı aqynnyń beınesi tulǵalana, bıikteı túsedi. Onyń rýhanı qazynasyn ult ıeligine asyratyn XXI ǵasyrdyń jastary - sendersińder!
«Ǵasyr aqyny» atanǵan Muqaǵalı jyrlary jyldan - jylǵa, ǵasyrdan - ǵasyrǵa jalǵasa bermek! Muqaǵalı - máńgilik ómir!
Júrgizýshi: Mine, keshke qatysqan tyńdarman qaýym, Muqaǵalıdyń syrly, áýendi, muńdy jyrlaryna qanyq boldyńyzdar dep oılaımyn. Búgingi keshimiz osymen aıaqtaldy.
You Might Also Like
