InfoHub Logo

Muqan Tólebaev (1913-1960) — qazaqtyń asa kórnekti kompozıtory, qoǵam qaıratkeri, KSRO halyq artısi (1959), KSRO memlekettik syılyǵynyń laýreaty (1949), Qazaqstan Respýblıkasy gımni avtorlarynyń biri. Týyp-ósken jeri — Almaty oblysynyń Bórlitóbe aýdanyndaǵy Qarashyǵan aýyly. Topyraq buıyrǵan jeri — Almaty qalasy.

Orta mektep bitirgen soń Almaty pedagogıkalyq ýchılıshesinde oqıdy (1933). Osy kezde aýdandyq «Jumysshy jastar» teatryn uıymdastyrady. Almatyda ótken halyq ónerpazdarynyń búkil qazaqstandyq 1-sletine qatysyp (1934), ánshi retinde kózge túsedi. Moskva konservatorıasy janynan ashylǵan Qazaq stýdıasyna oqýǵa túsedi (1936). Qazaqtyń halyq aspaptar orkestriniń dırıjeri qyzmetin atqarady (1942-1944). Moskva konservatorıasyn (Maıakovskıı men Ferenniń kompozısıasy klasy boıynsha) bitirip shyǵady (1951). KSRO Kompozıtorlar odaǵynyń múshesi (1942). Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵy basqarma múshesi (1948). Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵy basqarmasynyń tóraǵasy (1956-1960).

Muqannyń anasy Tájibala men týǵan naǵashysy Apyrbaı aqyndyq, ánshilik, kúıshilik ónerimen tóńiregine tanylǵan adamdar. Bul bolashaq kompozıtordyń ónerge jastaıynan beıimdelip, boıyndaǵy bula darynnyń qanattanýyna sebepshi bolǵan. Jalpy M. Tólebaev shyǵarmalaryndaǵy mýzykalyq — epıkalyq úrdistiń bel alyp jatatyny, onyń udaıy halyq ónerine taban tirep, halyqtyń baı mýzykalyq qazynasynan shabyt alyp otyratynyn ańǵartady. M.Tólebaev týyndatqan operalardyń, orkestrlik nemese vokaldy-sımfonıalyq shyǵarmalardyń, kameralyq-aspaptyq pesalardyń, ánder men romanstardyń qaı-qaısysy da tereń sezimtaldyǵymen, mýzykalyq tiliniń shynshyldyǵymen, ózindik qoltańbasymen daralanyp otyrady. Onyń shyǵarmalarynyń kórkemdik qýaty tegeýrindi, parasat-paıymy óreli, kórkemdik-ıdeıalyq baǵyty aıqyn, ulttyq-tóltýmalyq boıaýy qanyq. M.Tólebaev qysqa ǵana ǵumyrynda júzden astam mýzykalyq shyǵarmalar týyndatyp úlgergen. Bulardyń ishinde operalyq, kontatalyq-oratorıalyq jáne án-romanstyq shyǵarmalary aıryqsha den qoıdyrady. Ásirese, «Birjan-Sara» operasy onyń kompozıtorlyq darynynyń shyrqaý shyńy ǵana emes, sonymen birge qazaqtyń HH ǵasyrdaǵy mýzykalyq mádenıetiniń eń kórnekti tabyystarynyń biri. «Birjan-Sara» operasy óziniń polıfonıalyq bolmysyna qaramastan, ulttyq nári qunarly týyndy. Naǵyz ónerdiń tabıǵatyna tán tóltýmalyq «Birjan-Sara» operasynyń ónboıynan aıqyn ańǵarylyp otyrady. M.Tólebaev qazaqtyń kásipqoı mýzykalyq mádenıetin qalyptastyryp, ornyqtyrýshy has daryndardyń biri.

---