Naýqas psıhologıasynyń qarym-qatynasqa áseri
İ. Kirispe
Naýqas psıhıkasynyń saýlyǵyn saqtaý men jetildirý negizi salaýatty ómir salty bolyp sanalady: oılaý men eńbek etý áreketteriniń tıimdi kúntártibi, jan dúnıesiniń ahýaly men qanaǵattanýy.
Medısına qyzmetkeri óz mindetin atqarý barysynda, basqa adamdarmen túrli qarym qatynas, baılanys, suqbat jasaýǵa májbúr bolady: onyń ishinde – naýqaspen, onyń týysqandarymen, basqa medısınalyq qyzmetkerlerimen, t. b. qarym - qatynastardy jatqyzýǵa bolady. Medısına qyzmetkerimen naýqas adamnyń qatynasynyń joǵary dárejede bolýy, mamannyń kásibı damýyna úzdiksiz áser etedi.
Aýrý adamǵa kómektesý, aýrýdan jazylyp ketetindigine sendirý áńgimelerde, suhbattasýda qarym - qatynas barysynda medısına qyzmetkerine úlken jaýapkershilik júkteledi. Keıingi ýaqytta medısına qyzmetkerleriniń naýqas aldyndaǵy jaýapkershilikterin durys atqarmaǵandyǵy óz isine salǵyrttyq tanytqandyǵy úshin psıhologıalyq qoldaý kórsetpeýi, zıan tıgizýi jaǵdaılary kóbeıý de. Meniń ǵylymı jobamnyń maqsaty emdelýshi psıhologıasyna densaýlyǵyna qarym - qatynastyń áserin zertteý.
Zertteletin taqyryp: «Naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri»
Taqyryptyń ózektiligi: Qarym - qatynastyń naýqas psıhologıasyna áser etýi taqyrybyn alý sebebimiz, sońǵy jyldary psıhıkalyq densaýlyqtyń buzylýy joǵary kórsetkishpen sıpattalýda. Psıhıkalyq aýrýlardyń, tulǵa frýstrasıasynyń, mazasyzdanýlardyń, stressterdiń taralý kórsetkishteriniń ósý tendensıasy, ár túrli sýısıdterdiń, tulǵaishilik kelispeýshilikterdiń, táýeldilikterdiń (nashaqorlyq, ishimdilik, toksıkomanıa, oıyn qumarlyq jáne t. b.) oryn alýy baıqalady.
Naýqas densaýlyǵyna qarym - qatynastyń áseri bar ekendigin óz zertteý jumysymda dáleldegim keldi.
Zertteý jumysymyzdyń maqsaty: Naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áserin zertteý.
Zertteý jumysymyzdyń ádisi: Saýalnama, baqylaý, suhbat ádisteri arqyly zertteý jumysymyz júrgizildi. Jumystyń zertteý obektisi bolyp Panfılov aýdandyq aýrýhan emdelýshilerin medısına qyzmetkerlerimen qarym - qatynasyn anyqtaý bolyp tabyldy.
2. 1. Naýqas psıhologıasy
Ár adamnyń psıhologıasy san qıly bolyp keledi. Olar qorshaǵan ortadaǵy ózgeristerdi, bolyp jatqan jaǵdaılardy túrlishe qabyldap túsinedi. Naýqas psıhologıasynyń negizgi kórnisi naýqastyń dertine degen kózkarasy.
Naýqastyń aýrýǵa degen áseri eń aldymen syrqattyń aýyrlyǵyn baǵalaýymen sıpattalady. Osyǵan oraı, derttiń “obektıvti” jáne “sýbektıvti” aýyrlyǵy jóninde sóz qozǵaýǵa bolady.
Derttiń obektıvti aýyrlyǵy, qandaı da bir asqynýdan keıingi ólimnen, aýrýdyń damýy nátıjesinde paıda bolatyn múgedektik jáne aýrýdyń sozylmaly túrge aýysýy, syrqattyń ishki kórinisiniń qalyptasýyna ákeletin birden bir faktor bolyp tabylady.
Naýqas jaǵdaıdy aýrýdyń sýbektıvti aýyrlyǵy arqyly, ıaǵnı naýqas jáne ony qorshaǵan ortanyń(otbasy, eńbek ujymy) ózine degen kózqarasy negizinde baǵalaıdy. Onyń negizinde, derttiń dıagnozynyń saraptalýy, boljamy men onyń aýyrlyq dárejesin baǵalaýy jatyr.
Naýqastyń dertine degen sýbektıvti kózqarasyna áser etetin faktorlar:
İ Jekeshe – konstıtýsıonaldyq faktorlarǵa kelesiler jatady: jynysy; jasy; mamandyǵy;
İİ Indıvıdýaldi psıhologıalyq faktorlar: temperament qasıetteri; mineziniń erekshelikteri;
Jynysy. Naýqastyń jynysy syrqatqa degen sýbektıvti qatynasqa jáne oǵan degen kózqarastyń qalyptasýyna áser etedi. Naýqastyń jynysyna baılanysty áıel adamdar er kisilerge qaraǵanda aýyrsyný sezimin, dene qozǵalysynyń shektelýin tózimdilikpen kóteredi. Batys elderdegi kózqaras boıynsha bosaný kezindegi aýyrsyný sezimi, adam balasyna beriletin eń bir qatty aýyrsyný sezimi bolyp tabylady. Osynyń nátıjesinde áıel adamdarda aýyrsyný sezimine tózý qabileti tabıǵı qalyptasqan.
Jas shamasy. Syrqatqa sýbektıvti áserdiń qalyptasýyna naýqastyń jas shamasy da yqpal etedi. Árbir jas shamasynda derttiń óz aýyrlyq dárejesi bolady, sondyqtan aýyrlyq dárejesin áleýmettik psıhologıalyq jáne aýyrlyǵyna baılanysty toptaýǵa bolady.[1|113]
Jas balalardyń, jasóspirimderdiń ózderiniń syrtqy bet - álpetiniń ózgertetin dertterine shydaýy, ony kóterýi, oǵan tózimdiligi asa qıyndyqtar týdyrady. Sebebi, jastar úshin túriniń symbatty bolýy qasıetter júıesiniń negizi bolyp tabylady. Sondyqtan, medısınalyq turǵyda ómirge qaýip tóndirmeıtin, biraq syrtqy kelbetin unamsyz kórsetetin aýrýǵa degen naýqastardyń psıhologıalyq reaksıasy kúshtirek bolady. Jastardyń dertterge kózqarasy boıynsha onyń bet álpetine, symbatyna keri áser tıgizetin alergıadan týyndaǵan teri ózgeristeri, kúıikterden paıda bolǵan tyrtyqtar, t. b jatady.
Eshbir basqa jasta jasóspirimderdegi betine syzdaýyq shyqqandaǵydaı psıhologıalyq reaksıa anyqtalmaıdy. Jas adamnyń bet álpetine keri áserin tıgizetin dertterdiń paıda bolýynda týyndaıtyn psıhıopatologıalyq sındrom – dısfomanıa, tek osy jasta ǵana baıqalady. Dısfomanıalyq sındrom damyǵanda ásirese, qyz balalarda ózin «kóriksiz esepteý» jaıynda jalǵan sezim týyndaıdy. Bul jasóspirimniń dene bitiminiń ózgeristeri nátıjesinde damıdy. Úlken jastaǵy naýqastar sozylmaly jáne múgedektikke ákeletin syrqattarǵa, aýyr psıhologıalyq jaýap qaıtarady. Egde jastaǵy naýqastarǵa onkologıalyq, sozylmaly somatıkalyq aýrýlar psıhologıa turǵysynan aıtarlyqtaı keri áser jasaıdy. Qart adamdarǵa ólimge ákeletin syrqattar aýyr tıedi. Infarkt, ınsýlt, onkologıalyq aýrýlar qart adamdarǵa eńbekke qabiletiniń tómendetetinen emes, ólimge ákelý múmkin ekendiginen qorqynysh ákeledi.
Mamandyǵy. Orta jastaǵy adamdar syrqattyń aýyrlyǵyn, onyń bolashaq ómirine, eńbekke qabilettiligine keri áserin tıgizetin belgilerine qaraı baǵalaıdy. Naýqasqa qandaı da bir músheniń zaqymdanýyn bilý mańyzdy bolady. Mysaly, sportshylar nemesesporttyń keıbir túrimen aınalysatyn naýqastarǵa osteohondroz sekildi dertter aýyr tıedi.
Temperament erekshelikteri. Temperament - ındıvıdtiń psıhıkalyq júıesiniń, psıhıkalyq úrdister men jaǵdaıynyń yrǵaǵy, qarqyny, rıtminiń dınamıkalyq erekshelikterimen sıpattalady. Temperament parametrlerine sáıkes dertke degen naýqastyń psıhologıalyq reaksıasyn anyqtaýda, emosıonaldyq aýyrsynýdy kóterý, dene qımylynyń shektelýi sekildi qıyndyqtardy kóterý mańyzdy qyzmet atqarady.
Kóbinese aýyrsyný sezimi naýqastyń emosıonaldyq jaǵdaıymen baılanysty bolady. Temperament tıpterine baılanysty aýyrsyný tabaldyryǵy holerık pen melanholıkterde, sangvınık pen flegmatıkpen salystyrǵanda tómen ekeni anyqtalǵan.
Minezdiń erekshelikteri. Syrqatqa degen sýbektıvti jaýap berý naýqastyń otbasyndaǵy tárbıesine, sonyń ishinde aýyrý sezimine tózimdilik, shydamdylyq, jas balanyń densaýlyq parametrlerindegi ıerarhıalyq qasıetterine baılanysty. [1|115]
2. 2. Aýrýdyń ishki beınesi
Aýrý tulǵasynyń aýrýǵa psıhologıalyq reaksıasynyń negizinde dert týraly óz kórinisi, bilimi paıda bolýyn - aýrýdyń ishki beınesi deıdi. Bul - naýqastyń óz dertine óz basynyń qatynasy, reaksıasy, jaýaby. Ol ishki organdardyń zaqymdanýymen nemese jalǵan zaqymdanýymen baılanysty, ıaǵnı naýqastyń ózin aýrýmyn dep sanaýy. Munda mindetti túrde syrttan baqylaýshy adam bolýy kerek, naýqastyń qaıǵysy sol adamǵa beıimdelip baǵyttalǵan.
Aýrýdyń ishki beınesine kelesi faktorlar áser etedi:
Medısınalyq qyzmetker ár adamnyń psıhologıalyq erekshelikterin eskere otyryp, olardyń dertke reaksıasyn, árqashan da nazarynan tys qaldyrmaýy qajet. Em nátıjeli jáne tıimdi bolýy úshin medısınalyq qyzmetker naýqastyń minez - qulqyna, onyń dertine, psıhologıalyq reaksıasyna negizdele otyryp, emdeý prosesine adamnyń ózin tartyp qatystyryp otyrsa, joǵary nátıjege jetý múmkinshiligi bar ekeni málim.[3|110]
2. 3. Medısına qyzmetkeriniń naýqaspen qarym - qatynasy
Medısınalyq qyzmetker de óz mindetin atqarý barysynda, basqa adamdarmen túrli qarym - qatynas, baılanys, suhbat (komýnıkasıa) jasaýǵa májbúr bolady: onyń ishinde – naýqaspen, onyń týǵan - týystarymen, áriptesterimen, basqa medısınalyq qyzmetkerlermen (meıirbıkelermen, kishi meıirbıkelermen, mekeme ákimshiligimen) t. b qarym - qatynasýy jatady. Medısına qyzmetkeri men syrqat adamnyń qarym - qatynasy joǵary dárejede bolýy, mamannyń kásibı damýyna úzdiksiz áser etedi.
Qarym - qatynas – adamdardyń janasýy negizinde aqparatpen almasýy, bir - birin qabyldaýy jáne árekettesýi. Medısına qyzmetkeriniń jumysynyń nátıjeliligi men deńgeı - dárejesi onyń bilimdiligi men biliktiligi ǵana emes, qarym - qatynas (kommýnıkatıvtik) daǵdylaryna da baılanysty ekeni anyq.[6|62]
Medısınalyq qyzmetker men naýqas arasyndaǵy qarym - qatynas, medısınalyq qyzmetkerdiń jumysynda óte mańyzdy oryn alady. Medısınalyq qyzmetker men naýqas jáne onyń týysqandary bir - birine senim týdyratyn qarym - qatynas jasaǵanda ǵana em nátıjeli bolýyna kúmándik týmaıdy.
Medısına qyzmetkeriniń kommýnıkatıvti bilgerligi - kásibı mańyzdy qasıet. Mamandyǵyna baılanysty medısınalyq qyzmetker únemi jáne tyǵyz, qarqyndy qarym - qatynas jasaýǵa májbúr bolady: naýqastarmen jáne olardyń týystarymen, jaqyndarymen, basqadaı medısınalyq qyzmetkerlerimen (dáriger, áriptesteri, meıirbıkeler, kishi meıirbıkeler, mekeme ákimshiligimen t. b).[2|98]
Kommýnıkatıvti bilgerlik (kompetenttilik) degenimiz - medısına qyzmetkerleriniń basqa adamdarmen (naýqas jáne onyń jaqyndary men týystary, dáriger, áriptesteri, kishi meıirbıkeler t. b) komýnıkasıa tásilderin nátıjeli qoldana bilý arqyly qarym - qatynas jasaý qabileti dep bilemiz.
Sonymen, medısınalyq qyzmetkerdiń kommýnıkatıvtik mańyzdy qasıetterine kelesiler jatady: adamgershiligi, adamǵa nazar aýdarýy, mamandyǵyn súıý, qaıyrymdylyǵy, kishipeıildigi, ádeptiligi. Jaqsy kóńil - kúı jaǵdaıynda janasý qurastyratyn medısınalyq qyzmetkerdiń tulǵalyq qasıetterine naýqastar óte joǵary baǵa beredi.
Affılıasıa. Medısınalyq qyzmetker tulǵasynyń naýqaspen janasýǵa yqpaldanýy, olarmen áreketke túsýge yntalanýy. Adamǵa basqa adamdardyń qajettiligin affılıasıa deıdi. Psıhologıalyq ishki jaǵynan affılıasıa - senim jáne jaqyndasý sezimi, al syrttan – kópshil bolý, basqalarmen áreketke túsýge ynta bildirý, únemi adamdar arasynda bolýǵa tyrysý.
Refleksıa - qatynasýshy medısınalyq qyzmetkerde «naýqas meni qandaı túrde sezinip tanıdy, túsinedi»- degen oı týýy. Osyǵan baılanysty qatynasqan adam óz áreketin qalyptastyryp, baǵalap, keıbir minezdemelerin ózgertedi. Kádimgi ómir jaǵdaıynda, bir adamnyń basqa adamdar týraly málimetiniń jetispeýshiligine baılanysty, olardyń is áreketiniń negizgi sebepterin bilmeýinen, bir - birine kórsetken minez - qulqynyń sebepterin jalǵan túrde túsinip, ózinshe joramaldaıdy.
Empatıa - naýqastyń ýaıymyn emosıonaldy túrde medısınalyq qyzmetker óz basynan ótkergendeı sezinýi, naýqastyń qaıǵy - qasiretine ortaqtasýy, naýqastyń qaıǵysyna psıhologıalyq turǵydan qosylýy, qosa qaıǵyrýy, onyń ishki oıyn sezinýi («men senimen birgemin»). Bul - tıisti dárejede medısınalyq qyzmetker - naýqas komýnıkasıasyn qamtamasyz etetin psıhologıalyq qubylys. Empatıa uǵymynda medısınalyq qyzmetker ózin naýqastyń ornyna qoıýy arqyly, óz ishki sezimderi arqyly naýqastyń jan dúnıesin túsinýge tyrysýyn bildiredi.
Kommýnıkatıvtik tózimdilik (toleranttik) degen, bul kommýnıkatıvtik bilgerliktiń bir jaǵy. Onyń qurama bólikteri - medısına qyzmetkeriniń shydamdylyq, meıirimdilik qasıetteri.
Aýrý adamnyń medısınalyq qyzmetkerge qolaısyz, ol qalamaıtyn jekeshe erekshelikteri, onyń jaǵymsyz qasıetteri, pikir - qylyqtary, oılaý sterıotıpteri men ádetterine medısınalyq qyzmetkerdiń tóze alýy onyń kommýnıkatıvtik tózimdiligin kórsetedi.
Medısınalyq qyzmetkeriniń kerisinshe (negatıvtik) áseri. Medısınalyq qyzmetkerlerdiń qalyptan tys orynsyz aıtylǵan sózderi naýqasqa psıhologıalyq zıan keltirip, túrli qarym - qatynas qaıshylyqtaryna ákelip soǵady. Bunyń saldarynan ıatrogenıa - medısınalyq qyzmetkerlerdiń abaısyzda aıtqan sózinen týatyn nevroz aýrýlary paıda bolady. Iatrogenıalardyń kóbi jıi jaǵdaılarda baıqamaı, abaısyz aıtylǵan medısına qyzmetkerleriniń sózi, al ol onyń shyn oıyna negizdelgen emes ekeni málim. Naýqas psıhologıasyna, densaýlyǵyna ıatrogenıanyń áseri mol. Sol sebepti meniń ǵylymı jobamda naýqas psıhologıasyn qarym - qatynastyń áserin zertteý basty maqsatym bolyp tabyldy. [1|13]
Medısınalyq qyzmetker naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri mol ekendigin bilýi qajet. Medısınalyq qyzmetkerdiń kommýnıkatıvtik kompetensıa - synyń kelesi túrleri naýqaspen emdik qatynasqa túsýiniń negizin quraıdy: naýqasty jaqsy bilý, verbaldy, verbaldy emes belgilerine durys jaýap qaıtarý jáne jaǵdaıyna baılanysty málimetterdi kóbirek alý; naýqastarǵa adekvatty medısınalyq málimetter berý jáne olardy salaýatty ómir súrýge shaqyrý, medısınalyq qyzmetkerdiń roliniń densaýlyqty jaqsartýda jáne aýrýdyń aldyn - alýda mańyzdy ekenin kórsetý; dármensizdikti, kómeksizdikti jeńýge, aýrýǵa baılanysty túzilgen teris sterıotıpterdi buzýǵa kómektesý, osyǵan sáıkes qajetti tıisti jaýaptardyń keskinderin jasaýǵa yqpal etý; «medısınalyq qyzmetker - naýqas» qarym - qatynasynda medısınalyq qyzmetkerdiń saq bolýy.[7|196]
Naýqastarmen qarym - qatynas jasaýda verbaldy jáne verbaldy emes qatynastar mańyzdy oryn alady. Dáriger naýqastardy qabyldaǵanda óziniń qımyl áreketi arqyly olarǵa keri nemese jaǵymdy áser etýi múmkin. Eger dáriger naýqasty bar yntasymen tyńdap, nazaryn tek naýqasqa aýdaryp, aýrýyna naýqastyń kózqarasymen qarap otyrǵanyn sezdirse naýqas ta dárigerge kóp senim artady. Al eger bári kerisinshe bolyp, naýqasqa nazar aýdarmaı basqa ispen shuǵyldanyp otyrsa, naýqastyń psıhologıasyna keri áserin tıgizip, shıpa izdep kelgen dertine keri áser etýi múmkin.
Syrqattardy emdeýde dáriger úshin sózdiń róli árdaıym joǵary. Naýqaspen qarym - qatynasta dárigerdiń daýys kótermeı, birqalypty shydamdylyqpen, til mádenıetin saqtap, turpaıylyq jasamaýy qajet.”Árkim óz aýrýymen aýyrady, oǵan qorqynysh qosylady” degen qanatty sóz bar. Mine sondyqtan dáriger óziniń minez - qulqymen, baıqap sóıleýimen jáne oıly, durys aqyl - keńesimen syrqattarǵa áldebir kúdik týǵyzýdan qashyq bolǵany abzal. Keıde syrqat kózinshe medısınalyq
qyzmetkerler kóbirek sóılep qoıady, ol ıatrogenıaǵa ákelip soqtyrady. Ol medısınalyq qyzmetkerdiń teris túsindirgen sózinen nemese minez qulqynan shyǵady.[3|20]
Densaýlyq saqtaý salasyndaǵy tıimdi komýnıkasıanyń kilttik negizgi daǵdylary, mynandaı erejelerden turady: naýqaspen qatynasýda basymdylyq tanytpaý; Naýqasty eptilikpen toqtata bilý; Pozıtıvtilikti kúsheıtý;
Suraqtardy durys qoıa bilý; Verbaldi aqparattardy durys jınaı bilý; Kommýnıkatıvti daǵylardy qoldaný; Naýqasty sendire bilý qabileti; Naýqasqa áser ete bilý; Kommýnıkatıvti bilgirligin quraı bilý; Verbaldi emes komýnıkasıanyń komponentterin qoldana bilý; Naýqastyń aıtqandaryn tujyrymdaı bilý; Emosıonaldy turaqtylyq; Kommýnıkatıvti qabilettiligin kórsete bilýi qajet; Adamdarmen qarym - qatynasty ornyqtyrý úshin mádenıettilikti basty nazarda ustaý qajet. Adamdardyń ishki rýhanı áleminiń mańyzdylyǵyn, adamgershilikti jetildirý qajettiligin jete túsiný kerek.
Medısınalyq qyzmetkeriniń kommýnıkatıvti bilgerligin qalyptastyratyn psıhologıalyq sıpattamalar - onyń qatynasý ıkemdiligi, naýqaspen aralasýy, qarym - qatynasy naýqas psıhologıasyna oń áserin beredi.
Zertteý júrgizý kezeńi
Ǵylymı jobamyzdyń zertteý obektisi bolyp «Panfılov aýdandyq aýrýhana» jáne «Aýdandyq perzenthana», úıde aýryp jatqan 10 qart naýqastarǵa kútim jasaý arqyly qarym - qatynastyń emdelýshi psıhologıasyna áserin anyqtaý bolyp tabyldy. Saýalnama boıynsha 120 naýqas qatysty.
Qortyndy
Ǵylymı jobamdy ejelgi grek fılosofy Sokrat aıtqan sózimen qortyndylaǵym keledi: «Jandy emdemeı, tándi emdeı almaısyń» degen. Maman ıesi óte kóp, alaıda óz isine myǵym, oıy men isin sheberlikpen ushtaı alatyn naǵyz mamandar saýsaqpen sanarlyq.. Naýqas adam senen tán saýlyǵyn jazar dep úmitpen kelgende, sen onyń jan dúnıesin de aýyrtyp jiberetin kezder kezdesip jatady. Sondyqtan árbir dáriger jaqsy maman bolýmen qatar, jan dúnıesi de rýhanı baı, psıholog bolý qajet dep oılaımyn. Naýqas pen medısına qyzmetkeriniń arasyndaǵy qarym - qatynas dáriger jumysynda óte mańyzdy oryn alady.
Qoryta aıtatyn bolsam adam janyna jaqsy, jaman sózdiń, qarym - qatynastyń áserin zertteý jumysymyzdyń maqsatyna jettik. Saýalnama nátıjesi boıynsha 2018 - 2019 jyly saýalnamaǵa 120 naýqas qatysty. Saýalnama qortyndysy 99% naýqastarǵa jaqsy qarym - qatynastyń áser etýi joǵary, jaman qarym – qatynastyń jaqsy qarym - qatynastan 97% kórsetkishti kórsetip týrǵannyn dıagramdan kóre alamyz.
Medısına qyzmetkerimen naýqas jáne onyń týysqandary bir - birine senim týdyratyn qatynas jasaǵanda ǵana em nátıjeli bolýy meniń zertteý jumysymnyń nátıjesinen kórýge bolady. Medısına qyzmetkeriniń qarym - qatynasy naýqas densaýlyǵyna áseri, psıhologıalyq qoldaýy mańyzdy ekendigin ǵylymı zertteý jumysymmen dáleldeı aldym dep oılaımyn.
Zerteý jumysymyzdyń jańashyldyǵy
Medısına qyzmetkeri minezi jaman, naýqastarmen qarym - qatynasy dóreki, qatal, ıneksıa men emdik is - sharalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinde, aýyrlyq sezimi bolady (dene kógerýi, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý t. b.) Jaqsy qarym - qatynasta minezi jumsaq, meıirimdi medıısına qyzmetkeri ıneksıa, emdik is - sharalardy oryndaýda naýqas esh aýyrlyqty sezinbeıdi ózin jaıly sezinedi.
Zertteý nátıjesiniń qortyndysy boıynsha naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri bar ekendigine kózimizdi jetkize alamyz.
Usynys
Naýqastardy kútý jáne ońaltý úshin tıimdi qarym - qatynas jasaý ádis tásilderin úırený.
Orta býyn medısına qyzmetkerlerine psıhologıalyq kýrstardy oqytý máselesin qarastyrý
Medbıkelerdiń fızıkalyq qajýyn tómendetetin relaksıalyq jumystaryn qarastyrý.
Medısınalyq qyzmetkerlerge áleýmettik psıhologıalyq qoldaý kórsetý
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Kýlımova L. T. «Komýnıkasıa negizderi» Qaraǵandy obl., 2012j JQ. Aqnýr
2. M. A. Asımov, S. A. Nurmagambetova, Iý. V. Ignatev «Kommýnıkatıvtik daǵdylar»
3. L. S. Zalıkına «Syrqattyń jalpy kútimi» pedvýzov. – Moskva: Gýmanıs ıdz. sentr VLADOS, 2000. - 528 s.
4. Smırnova E. E.. Psıhologıa obshenıa. – SPB: KARO, 2005. - 336 s.
5. S. N. Eleýsizova «Qarym - qatynas psıhologıasy» Almaty, 1995j.
6. M. A. Asımov, S. A. Nurmaǵambetova, Iý. V. Ignatev «Kommýnıkatıvti daǵdylar» Almaty, 2009j.
7. R. G. Ilesheva «Medısınalyq psıhologıa» Almaty, 2009 j.
№1. Naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri?
1. Siz qaıda turasyz:
2. Qalada;
3. Aýylda.
1. Sizdiń jasyńyz:
2. Aryzdanamyn
1. Medısına qyzmetkeri minezi jaman, naýqastarmen qarym - qatynasy dóreki, ıneksıa, emdik is - sharalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinedi (dene kógeredi, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý). Bul jaǵdaıǵa qarym - qatynastyń áseri bar dep oılaısyz ba?
2. Ia
3. Joq
4. Medısına qyzmetkeri meırimdi, sypaıy naýqastarmen qarym - qatynasta óte ádepti emdik is - shara, ıneksıalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinbeıdi (dene kógerý, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý). Bul jaǵdaıǵa qarym - qatynastyń áseri bar dep oılaısyz ba?
5. Ia
6. Joq
№2. Naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri?
1. Siz qaıda turasyz:
2. Qalada;
3. Aýylda.
1. Sizdiń jasyńyz:
3. Júıkem aýyrady
4. Aýrýym asqynady
5. Eshqandaı áseri bolmaıdy
6. Medısına qyzmetkeri sizge basqa dári taǵaıyndap qoıdy, sizdiń aýrýyńyz asqynyp jaǵdaıyńyz nasharlady, medısına qyzmetkeri óz qateligin moıyndamady sizdiń áreketińiz?
7. Úndemeımin
8. Aryzdanamyn
11. Medısına qyzmetkeri minezi jaman, naýqastarmen qarym - qatynasy dóreki, ıneksıa, emdik is - sharalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinedi (dene kógeredi, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý). Bul jaǵdaıǵa qarym - qatynastyń áseri bar dep oılaısyz ba?
• Ia
• Joq
12. Medısına qyzmetkeri meırimdi, sypaıy naýqastarmen qarym - qatynasta óte ádepti emdik is - shara, ıneksıalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinbeıdi (dene kógerý, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý). Bul jaǵdaıǵa qarym - qatynastyń áseri bar dep oılaısyz ba?
• Ia
• Joq
Naýqas psıhıkasynyń saýlyǵyn saqtaý men jetildirý negizi salaýatty ómir salty bolyp sanalady: oılaý men eńbek etý áreketteriniń tıimdi kúntártibi, jan dúnıesiniń ahýaly men qanaǵattanýy.
Medısına qyzmetkeri óz mindetin atqarý barysynda, basqa adamdarmen túrli qarym qatynas, baılanys, suqbat jasaýǵa májbúr bolady: onyń ishinde – naýqaspen, onyń týysqandarymen, basqa medısınalyq qyzmetkerlerimen, t. b. qarym - qatynastardy jatqyzýǵa bolady. Medısına qyzmetkerimen naýqas adamnyń qatynasynyń joǵary dárejede bolýy, mamannyń kásibı damýyna úzdiksiz áser etedi.
Aýrý adamǵa kómektesý, aýrýdan jazylyp ketetindigine sendirý áńgimelerde, suhbattasýda qarym - qatynas barysynda medısına qyzmetkerine úlken jaýapkershilik júkteledi. Keıingi ýaqytta medısına qyzmetkerleriniń naýqas aldyndaǵy jaýapkershilikterin durys atqarmaǵandyǵy óz isine salǵyrttyq tanytqandyǵy úshin psıhologıalyq qoldaý kórsetpeýi, zıan tıgizýi jaǵdaılary kóbeıý de. Meniń ǵylymı jobamnyń maqsaty emdelýshi psıhologıasyna densaýlyǵyna qarym - qatynastyń áserin zertteý.
Zertteletin taqyryp: «Naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri»
Taqyryptyń ózektiligi: Qarym - qatynastyń naýqas psıhologıasyna áser etýi taqyrybyn alý sebebimiz, sońǵy jyldary psıhıkalyq densaýlyqtyń buzylýy joǵary kórsetkishpen sıpattalýda. Psıhıkalyq aýrýlardyń, tulǵa frýstrasıasynyń, mazasyzdanýlardyń, stressterdiń taralý kórsetkishteriniń ósý tendensıasy, ár túrli sýısıdterdiń, tulǵaishilik kelispeýshilikterdiń, táýeldilikterdiń (nashaqorlyq, ishimdilik, toksıkomanıa, oıyn qumarlyq jáne t. b.) oryn alýy baıqalady.
Naýqas densaýlyǵyna qarym - qatynastyń áseri bar ekendigin óz zertteý jumysymda dáleldegim keldi.
Zertteý jumysymyzdyń maqsaty: Naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áserin zertteý.
Zertteý jumysymyzdyń ádisi: Saýalnama, baqylaý, suhbat ádisteri arqyly zertteý jumysymyz júrgizildi. Jumystyń zertteý obektisi bolyp Panfılov aýdandyq aýrýhan emdelýshilerin medısına qyzmetkerlerimen qarym - qatynasyn anyqtaý bolyp tabyldy.
2. 1. Naýqas psıhologıasy
Ár adamnyń psıhologıasy san qıly bolyp keledi. Olar qorshaǵan ortadaǵy ózgeristerdi, bolyp jatqan jaǵdaılardy túrlishe qabyldap túsinedi. Naýqas psıhologıasynyń negizgi kórnisi naýqastyń dertine degen kózkarasy.
Naýqastyń aýrýǵa degen áseri eń aldymen syrqattyń aýyrlyǵyn baǵalaýymen sıpattalady. Osyǵan oraı, derttiń “obektıvti” jáne “sýbektıvti” aýyrlyǵy jóninde sóz qozǵaýǵa bolady.
Derttiń obektıvti aýyrlyǵy, qandaı da bir asqynýdan keıingi ólimnen, aýrýdyń damýy nátıjesinde paıda bolatyn múgedektik jáne aýrýdyń sozylmaly túrge aýysýy, syrqattyń ishki kórinisiniń qalyptasýyna ákeletin birden bir faktor bolyp tabylady.
Naýqas jaǵdaıdy aýrýdyń sýbektıvti aýyrlyǵy arqyly, ıaǵnı naýqas jáne ony qorshaǵan ortanyń(otbasy, eńbek ujymy) ózine degen kózqarasy negizinde baǵalaıdy. Onyń negizinde, derttiń dıagnozynyń saraptalýy, boljamy men onyń aýyrlyq dárejesin baǵalaýy jatyr.
Naýqastyń dertine degen sýbektıvti kózqarasyna áser etetin faktorlar:
İ Jekeshe – konstıtýsıonaldyq faktorlarǵa kelesiler jatady: jynysy; jasy; mamandyǵy;
İİ Indıvıdýaldi psıhologıalyq faktorlar: temperament qasıetteri; mineziniń erekshelikteri;
Jynysy. Naýqastyń jynysy syrqatqa degen sýbektıvti qatynasqa jáne oǵan degen kózqarastyń qalyptasýyna áser etedi. Naýqastyń jynysyna baılanysty áıel adamdar er kisilerge qaraǵanda aýyrsyný sezimin, dene qozǵalysynyń shektelýin tózimdilikpen kóteredi. Batys elderdegi kózqaras boıynsha bosaný kezindegi aýyrsyný sezimi, adam balasyna beriletin eń bir qatty aýyrsyný sezimi bolyp tabylady. Osynyń nátıjesinde áıel adamdarda aýyrsyný sezimine tózý qabileti tabıǵı qalyptasqan.
Jas shamasy. Syrqatqa sýbektıvti áserdiń qalyptasýyna naýqastyń jas shamasy da yqpal etedi. Árbir jas shamasynda derttiń óz aýyrlyq dárejesi bolady, sondyqtan aýyrlyq dárejesin áleýmettik psıhologıalyq jáne aýyrlyǵyna baılanysty toptaýǵa bolady.[1|113]
Jas balalardyń, jasóspirimderdiń ózderiniń syrtqy bet - álpetiniń ózgertetin dertterine shydaýy, ony kóterýi, oǵan tózimdiligi asa qıyndyqtar týdyrady. Sebebi, jastar úshin túriniń symbatty bolýy qasıetter júıesiniń negizi bolyp tabylady. Sondyqtan, medısınalyq turǵyda ómirge qaýip tóndirmeıtin, biraq syrtqy kelbetin unamsyz kórsetetin aýrýǵa degen naýqastardyń psıhologıalyq reaksıasy kúshtirek bolady. Jastardyń dertterge kózqarasy boıynsha onyń bet álpetine, symbatyna keri áser tıgizetin alergıadan týyndaǵan teri ózgeristeri, kúıikterden paıda bolǵan tyrtyqtar, t. b jatady.
Eshbir basqa jasta jasóspirimderdegi betine syzdaýyq shyqqandaǵydaı psıhologıalyq reaksıa anyqtalmaıdy. Jas adamnyń bet álpetine keri áserin tıgizetin dertterdiń paıda bolýynda týyndaıtyn psıhıopatologıalyq sındrom – dısfomanıa, tek osy jasta ǵana baıqalady. Dısfomanıalyq sındrom damyǵanda ásirese, qyz balalarda ózin «kóriksiz esepteý» jaıynda jalǵan sezim týyndaıdy. Bul jasóspirimniń dene bitiminiń ózgeristeri nátıjesinde damıdy. Úlken jastaǵy naýqastar sozylmaly jáne múgedektikke ákeletin syrqattarǵa, aýyr psıhologıalyq jaýap qaıtarady. Egde jastaǵy naýqastarǵa onkologıalyq, sozylmaly somatıkalyq aýrýlar psıhologıa turǵysynan aıtarlyqtaı keri áser jasaıdy. Qart adamdarǵa ólimge ákeletin syrqattar aýyr tıedi. Infarkt, ınsýlt, onkologıalyq aýrýlar qart adamdarǵa eńbekke qabiletiniń tómendetetinen emes, ólimge ákelý múmkin ekendiginen qorqynysh ákeledi.
Mamandyǵy. Orta jastaǵy adamdar syrqattyń aýyrlyǵyn, onyń bolashaq ómirine, eńbekke qabilettiligine keri áserin tıgizetin belgilerine qaraı baǵalaıdy. Naýqasqa qandaı da bir músheniń zaqymdanýyn bilý mańyzdy bolady. Mysaly, sportshylar nemesesporttyń keıbir túrimen aınalysatyn naýqastarǵa osteohondroz sekildi dertter aýyr tıedi.
Temperament erekshelikteri. Temperament - ındıvıdtiń psıhıkalyq júıesiniń, psıhıkalyq úrdister men jaǵdaıynyń yrǵaǵy, qarqyny, rıtminiń dınamıkalyq erekshelikterimen sıpattalady. Temperament parametrlerine sáıkes dertke degen naýqastyń psıhologıalyq reaksıasyn anyqtaýda, emosıonaldyq aýyrsynýdy kóterý, dene qımylynyń shektelýi sekildi qıyndyqtardy kóterý mańyzdy qyzmet atqarady.
Kóbinese aýyrsyný sezimi naýqastyń emosıonaldyq jaǵdaıymen baılanysty bolady. Temperament tıpterine baılanysty aýyrsyný tabaldyryǵy holerık pen melanholıkterde, sangvınık pen flegmatıkpen salystyrǵanda tómen ekeni anyqtalǵan.
Minezdiń erekshelikteri. Syrqatqa degen sýbektıvti jaýap berý naýqastyń otbasyndaǵy tárbıesine, sonyń ishinde aýyrý sezimine tózimdilik, shydamdylyq, jas balanyń densaýlyq parametrlerindegi ıerarhıalyq qasıetterine baılanysty. [1|115]
2. 2. Aýrýdyń ishki beınesi
Aýrý tulǵasynyń aýrýǵa psıhologıalyq reaksıasynyń negizinde dert týraly óz kórinisi, bilimi paıda bolýyn - aýrýdyń ishki beınesi deıdi. Bul - naýqastyń óz dertine óz basynyń qatynasy, reaksıasy, jaýaby. Ol ishki organdardyń zaqymdanýymen nemese jalǵan zaqymdanýymen baılanysty, ıaǵnı naýqastyń ózin aýrýmyn dep sanaýy. Munda mindetti túrde syrttan baqylaýshy adam bolýy kerek, naýqastyń qaıǵysy sol adamǵa beıimdelip baǵyttalǵan.
Aýrýdyń ishki beınesine kelesi faktorlar áser etedi:
- qolaısyz jaǵdaı;
- naýqastyń óz densaýlyǵyn ózi (naýqas) baǵalaýy, aýrýyn qabyldap, óz rolin atqarýy;
- aýrýǵa (dertke ) reaksıasy;
- aýrý sebepterin bilýi;
- áleýmettik jaǵdaıyna baılanysty dertke ártúrli reaksıa berýi.
Medısınalyq qyzmetker ár adamnyń psıhologıalyq erekshelikterin eskere otyryp, olardyń dertke reaksıasyn, árqashan da nazarynan tys qaldyrmaýy qajet. Em nátıjeli jáne tıimdi bolýy úshin medısınalyq qyzmetker naýqastyń minez - qulqyna, onyń dertine, psıhologıalyq reaksıasyna negizdele otyryp, emdeý prosesine adamnyń ózin tartyp qatystyryp otyrsa, joǵary nátıjege jetý múmkinshiligi bar ekeni málim.[3|110]
2. 3. Medısına qyzmetkeriniń naýqaspen qarym - qatynasy
Medısınalyq qyzmetker de óz mindetin atqarý barysynda, basqa adamdarmen túrli qarym - qatynas, baılanys, suhbat (komýnıkasıa) jasaýǵa májbúr bolady: onyń ishinde – naýqaspen, onyń týǵan - týystarymen, áriptesterimen, basqa medısınalyq qyzmetkerlermen (meıirbıkelermen, kishi meıirbıkelermen, mekeme ákimshiligimen) t. b qarym - qatynasýy jatady. Medısına qyzmetkeri men syrqat adamnyń qarym - qatynasy joǵary dárejede bolýy, mamannyń kásibı damýyna úzdiksiz áser etedi.
Qarym - qatynas – adamdardyń janasýy negizinde aqparatpen almasýy, bir - birin qabyldaýy jáne árekettesýi. Medısına qyzmetkeriniń jumysynyń nátıjeliligi men deńgeı - dárejesi onyń bilimdiligi men biliktiligi ǵana emes, qarym - qatynas (kommýnıkatıvtik) daǵdylaryna da baılanysty ekeni anyq.[6|62]
Medısınalyq qyzmetker men naýqas arasyndaǵy qarym - qatynas, medısınalyq qyzmetkerdiń jumysynda óte mańyzdy oryn alady. Medısınalyq qyzmetker men naýqas jáne onyń týysqandary bir - birine senim týdyratyn qarym - qatynas jasaǵanda ǵana em nátıjeli bolýyna kúmándik týmaıdy.
Medısına qyzmetkeriniń kommýnıkatıvti bilgerligi - kásibı mańyzdy qasıet. Mamandyǵyna baılanysty medısınalyq qyzmetker únemi jáne tyǵyz, qarqyndy qarym - qatynas jasaýǵa májbúr bolady: naýqastarmen jáne olardyń týystarymen, jaqyndarymen, basqadaı medısınalyq qyzmetkerlerimen (dáriger, áriptesteri, meıirbıkeler, kishi meıirbıkeler, mekeme ákimshiligimen t. b).[2|98]
Kommýnıkatıvti bilgerlik (kompetenttilik) degenimiz - medısına qyzmetkerleriniń basqa adamdarmen (naýqas jáne onyń jaqyndary men týystary, dáriger, áriptesteri, kishi meıirbıkeler t. b) komýnıkasıa tásilderin nátıjeli qoldana bilý arqyly qarym - qatynas jasaý qabileti dep bilemiz.
Sonymen, medısınalyq qyzmetkerdiń kommýnıkatıvtik mańyzdy qasıetterine kelesiler jatady: adamgershiligi, adamǵa nazar aýdarýy, mamandyǵyn súıý, qaıyrymdylyǵy, kishipeıildigi, ádeptiligi. Jaqsy kóńil - kúı jaǵdaıynda janasý qurastyratyn medısınalyq qyzmetkerdiń tulǵalyq qasıetterine naýqastar óte joǵary baǵa beredi.
Affılıasıa. Medısınalyq qyzmetker tulǵasynyń naýqaspen janasýǵa yqpaldanýy, olarmen áreketke túsýge yntalanýy. Adamǵa basqa adamdardyń qajettiligin affılıasıa deıdi. Psıhologıalyq ishki jaǵynan affılıasıa - senim jáne jaqyndasý sezimi, al syrttan – kópshil bolý, basqalarmen áreketke túsýge ynta bildirý, únemi adamdar arasynda bolýǵa tyrysý.
Refleksıa - qatynasýshy medısınalyq qyzmetkerde «naýqas meni qandaı túrde sezinip tanıdy, túsinedi»- degen oı týýy. Osyǵan baılanysty qatynasqan adam óz áreketin qalyptastyryp, baǵalap, keıbir minezdemelerin ózgertedi. Kádimgi ómir jaǵdaıynda, bir adamnyń basqa adamdar týraly málimetiniń jetispeýshiligine baılanysty, olardyń is áreketiniń negizgi sebepterin bilmeýinen, bir - birine kórsetken minez - qulqynyń sebepterin jalǵan túrde túsinip, ózinshe joramaldaıdy.
Empatıa - naýqastyń ýaıymyn emosıonaldy túrde medısınalyq qyzmetker óz basynan ótkergendeı sezinýi, naýqastyń qaıǵy - qasiretine ortaqtasýy, naýqastyń qaıǵysyna psıhologıalyq turǵydan qosylýy, qosa qaıǵyrýy, onyń ishki oıyn sezinýi («men senimen birgemin»). Bul - tıisti dárejede medısınalyq qyzmetker - naýqas komýnıkasıasyn qamtamasyz etetin psıhologıalyq qubylys. Empatıa uǵymynda medısınalyq qyzmetker ózin naýqastyń ornyna qoıýy arqyly, óz ishki sezimderi arqyly naýqastyń jan dúnıesin túsinýge tyrysýyn bildiredi.
Kommýnıkatıvtik tózimdilik (toleranttik) degen, bul kommýnıkatıvtik bilgerliktiń bir jaǵy. Onyń qurama bólikteri - medısına qyzmetkeriniń shydamdylyq, meıirimdilik qasıetteri.
Aýrý adamnyń medısınalyq qyzmetkerge qolaısyz, ol qalamaıtyn jekeshe erekshelikteri, onyń jaǵymsyz qasıetteri, pikir - qylyqtary, oılaý sterıotıpteri men ádetterine medısınalyq qyzmetkerdiń tóze alýy onyń kommýnıkatıvtik tózimdiligin kórsetedi.
Medısınalyq qyzmetkeriniń kerisinshe (negatıvtik) áseri. Medısınalyq qyzmetkerlerdiń qalyptan tys orynsyz aıtylǵan sózderi naýqasqa psıhologıalyq zıan keltirip, túrli qarym - qatynas qaıshylyqtaryna ákelip soǵady. Bunyń saldarynan ıatrogenıa - medısınalyq qyzmetkerlerdiń abaısyzda aıtqan sózinen týatyn nevroz aýrýlary paıda bolady. Iatrogenıalardyń kóbi jıi jaǵdaılarda baıqamaı, abaısyz aıtylǵan medısına qyzmetkerleriniń sózi, al ol onyń shyn oıyna negizdelgen emes ekeni málim. Naýqas psıhologıasyna, densaýlyǵyna ıatrogenıanyń áseri mol. Sol sebepti meniń ǵylymı jobamda naýqas psıhologıasyn qarym - qatynastyń áserin zertteý basty maqsatym bolyp tabyldy. [1|13]
Medısınalyq qyzmetker naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri mol ekendigin bilýi qajet. Medısınalyq qyzmetkerdiń kommýnıkatıvtik kompetensıa - synyń kelesi túrleri naýqaspen emdik qatynasqa túsýiniń negizin quraıdy: naýqasty jaqsy bilý, verbaldy, verbaldy emes belgilerine durys jaýap qaıtarý jáne jaǵdaıyna baılanysty málimetterdi kóbirek alý; naýqastarǵa adekvatty medısınalyq málimetter berý jáne olardy salaýatty ómir súrýge shaqyrý, medısınalyq qyzmetkerdiń roliniń densaýlyqty jaqsartýda jáne aýrýdyń aldyn - alýda mańyzdy ekenin kórsetý; dármensizdikti, kómeksizdikti jeńýge, aýrýǵa baılanysty túzilgen teris sterıotıpterdi buzýǵa kómektesý, osyǵan sáıkes qajetti tıisti jaýaptardyń keskinderin jasaýǵa yqpal etý; «medısınalyq qyzmetker - naýqas» qarym - qatynasynda medısınalyq qyzmetkerdiń saq bolýy.[7|196]
Naýqastarmen qarym - qatynas jasaýda verbaldy jáne verbaldy emes qatynastar mańyzdy oryn alady. Dáriger naýqastardy qabyldaǵanda óziniń qımyl áreketi arqyly olarǵa keri nemese jaǵymdy áser etýi múmkin. Eger dáriger naýqasty bar yntasymen tyńdap, nazaryn tek naýqasqa aýdaryp, aýrýyna naýqastyń kózqarasymen qarap otyrǵanyn sezdirse naýqas ta dárigerge kóp senim artady. Al eger bári kerisinshe bolyp, naýqasqa nazar aýdarmaı basqa ispen shuǵyldanyp otyrsa, naýqastyń psıhologıasyna keri áserin tıgizip, shıpa izdep kelgen dertine keri áser etýi múmkin.
Syrqattardy emdeýde dáriger úshin sózdiń róli árdaıym joǵary. Naýqaspen qarym - qatynasta dárigerdiń daýys kótermeı, birqalypty shydamdylyqpen, til mádenıetin saqtap, turpaıylyq jasamaýy qajet.”Árkim óz aýrýymen aýyrady, oǵan qorqynysh qosylady” degen qanatty sóz bar. Mine sondyqtan dáriger óziniń minez - qulqymen, baıqap sóıleýimen jáne oıly, durys aqyl - keńesimen syrqattarǵa áldebir kúdik týǵyzýdan qashyq bolǵany abzal. Keıde syrqat kózinshe medısınalyq
qyzmetkerler kóbirek sóılep qoıady, ol ıatrogenıaǵa ákelip soqtyrady. Ol medısınalyq qyzmetkerdiń teris túsindirgen sózinen nemese minez qulqynan shyǵady.[3|20]
Densaýlyq saqtaý salasyndaǵy tıimdi komýnıkasıanyń kilttik negizgi daǵdylary, mynandaı erejelerden turady: naýqaspen qatynasýda basymdylyq tanytpaý; Naýqasty eptilikpen toqtata bilý; Pozıtıvtilikti kúsheıtý;
Suraqtardy durys qoıa bilý; Verbaldi aqparattardy durys jınaı bilý; Kommýnıkatıvti daǵylardy qoldaný; Naýqasty sendire bilý qabileti; Naýqasqa áser ete bilý; Kommýnıkatıvti bilgirligin quraı bilý; Verbaldi emes komýnıkasıanyń komponentterin qoldana bilý; Naýqastyń aıtqandaryn tujyrymdaı bilý; Emosıonaldy turaqtylyq; Kommýnıkatıvti qabilettiligin kórsete bilýi qajet; Adamdarmen qarym - qatynasty ornyqtyrý úshin mádenıettilikti basty nazarda ustaý qajet. Adamdardyń ishki rýhanı áleminiń mańyzdylyǵyn, adamgershilikti jetildirý qajettiligin jete túsiný kerek.
Medısınalyq qyzmetkeriniń kommýnıkatıvti bilgerligin qalyptastyratyn psıhologıalyq sıpattamalar - onyń qatynasý ıkemdiligi, naýqaspen aralasýy, qarym - qatynasy naýqas psıhologıasyna oń áserin beredi.
Zertteý júrgizý kezeńi
Ǵylymı jobamyzdyń zertteý obektisi bolyp «Panfılov aýdandyq aýrýhana» jáne «Aýdandyq perzenthana», úıde aýryp jatqan 10 qart naýqastarǵa kútim jasaý arqyly qarym - qatynastyń emdelýshi psıhologıasyna áserin anyqtaý bolyp tabyldy. Saýalnama boıynsha 120 naýqas qatysty.
Qortyndy
Ǵylymı jobamdy ejelgi grek fılosofy Sokrat aıtqan sózimen qortyndylaǵym keledi: «Jandy emdemeı, tándi emdeı almaısyń» degen. Maman ıesi óte kóp, alaıda óz isine myǵym, oıy men isin sheberlikpen ushtaı alatyn naǵyz mamandar saýsaqpen sanarlyq.. Naýqas adam senen tán saýlyǵyn jazar dep úmitpen kelgende, sen onyń jan dúnıesin de aýyrtyp jiberetin kezder kezdesip jatady. Sondyqtan árbir dáriger jaqsy maman bolýmen qatar, jan dúnıesi de rýhanı baı, psıholog bolý qajet dep oılaımyn. Naýqas pen medısına qyzmetkeriniń arasyndaǵy qarym - qatynas dáriger jumysynda óte mańyzdy oryn alady.
Qoryta aıtatyn bolsam adam janyna jaqsy, jaman sózdiń, qarym - qatynastyń áserin zertteý jumysymyzdyń maqsatyna jettik. Saýalnama nátıjesi boıynsha 2018 - 2019 jyly saýalnamaǵa 120 naýqas qatysty. Saýalnama qortyndysy 99% naýqastarǵa jaqsy qarym - qatynastyń áser etýi joǵary, jaman qarym – qatynastyń jaqsy qarym - qatynastan 97% kórsetkishti kórsetip týrǵannyn dıagramdan kóre alamyz.
Medısına qyzmetkerimen naýqas jáne onyń týysqandary bir - birine senim týdyratyn qatynas jasaǵanda ǵana em nátıjeli bolýy meniń zertteý jumysymnyń nátıjesinen kórýge bolady. Medısına qyzmetkeriniń qarym - qatynasy naýqas densaýlyǵyna áseri, psıhologıalyq qoldaýy mańyzdy ekendigin ǵylymı zertteý jumysymmen dáleldeı aldym dep oılaımyn.
Zerteý jumysymyzdyń jańashyldyǵy
Medısına qyzmetkeri minezi jaman, naýqastarmen qarym - qatynasy dóreki, qatal, ıneksıa men emdik is - sharalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinde, aýyrlyq sezimi bolady (dene kógerýi, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý t. b.) Jaqsy qarym - qatynasta minezi jumsaq, meıirimdi medıısına qyzmetkeri ıneksıa, emdik is - sharalardy oryndaýda naýqas esh aýyrlyqty sezinbeıdi ózin jaıly sezinedi.
Zertteý nátıjesiniń qortyndysy boıynsha naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri bar ekendigine kózimizdi jetkize alamyz.
Usynys
Naýqastardy kútý jáne ońaltý úshin tıimdi qarym - qatynas jasaý ádis tásilderin úırený.
Orta býyn medısına qyzmetkerlerine psıhologıalyq kýrstardy oqytý máselesin qarastyrý
Medbıkelerdiń fızıkalyq qajýyn tómendetetin relaksıalyq jumystaryn qarastyrý.
Medısınalyq qyzmetkerlerge áleýmettik psıhologıalyq qoldaý kórsetý
Paıdalanylǵan ádebıetter:
1. Kýlımova L. T. «Komýnıkasıa negizderi» Qaraǵandy obl., 2012j JQ. Aqnýr
2. M. A. Asımov, S. A. Nurmagambetova, Iý. V. Ignatev «Kommýnıkatıvtik daǵdylar»
3. L. S. Zalıkına «Syrqattyń jalpy kútimi» pedvýzov. – Moskva: Gýmanıs ıdz. sentr VLADOS, 2000. - 528 s.
4. Smırnova E. E.. Psıhologıa obshenıa. – SPB: KARO, 2005. - 336 s.
5. S. N. Eleýsizova «Qarym - qatynas psıhologıasy» Almaty, 1995j.
6. M. A. Asımov, S. A. Nurmaǵambetova, Iý. V. Ignatev «Kommýnıkatıvti daǵdylar» Almaty, 2009j.
7. R. G. Ilesheva «Medısınalyq psıhologıa» Almaty, 2009 j.
№1. Naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri?
1. Siz qaıda turasyz:
2. Qalada;
3. Aýylda.
1. Sizdiń jasyńyz:
- 18 jasqa deıin;
- 18 - 39 jas;
- 40 - 60 jas;
- 60 jastan úlken.
- jumysker;
- jumyssyz;
- oqýshy;
- zeınetker;
- múgedek;
- basqa.
- Ia
- Joq
- Keıde
- Medısına qyzmetkeriniń abaısyzda dóreki sóıleıtin jaǵdaılary boldy ma?
- Ia
- joq
- Jaman qarym - qatynastyń naýqas psıhologıasyna áseri bar dep oılaısyz ba?
- Ia
- Joq
- Durys emes qarym - qatynas (aıqaılaý, durys jaýap bermeý t. b) sizdiń jaǵdaıyńyzda boldy ma? Bolsa sizdiń densaýlyǵyńyzǵa áserin tıgizdi me?
- Boldy (basym aýyrdy, jýregim qysyldy t. b)
- Joq
- Medısına qyzmetkeri ashýmen aty - jónińizdi durys aıtpady, keshirim sýraýdy jón kórip týrǵan joq siz ursyp jiberdińiz durys aıtýyn talap ettińiz bul jaǵdaı aýyryp týrǵan adamnyń densaýlyǵyna áser eteme?
- Ia
- joq
- Aýrýhanada kezekte 25 - shi bolyp týrsyz sizden keıingi kelgender kirip jatyr, siz túsindirýin talap ettińiz biraq medısına qyzmetkeri sizdiń suraǵyńyzǵa jaýap bergisi kelmedi bolǵan oqıǵa sizge qalaı áser berdi
- Júıkem aýyrady
- Aýrýym asqynady
- Eshqandaı áseri bolmaıdy
- Medısına qyzmetkeri sizge basqa dári taǵaıyndap qoıdy, sizdiń aýrýyńyz asqynyp jaǵdaıyńyz nasharlady, medısına qyzmetkeri óz qateligin moıyndamady sizdiń áreketińiz?
2. Aryzdanamyn
1. Medısına qyzmetkeri minezi jaman, naýqastarmen qarym - qatynasy dóreki, ıneksıa, emdik is - sharalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinedi (dene kógeredi, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý). Bul jaǵdaıǵa qarym - qatynastyń áseri bar dep oılaısyz ba?
2. Ia
3. Joq
4. Medısına qyzmetkeri meırimdi, sypaıy naýqastarmen qarym - qatynasta óte ádepti emdik is - shara, ıneksıalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinbeıdi (dene kógerý, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý). Bul jaǵdaıǵa qarym - qatynastyń áseri bar dep oılaısyz ba?
5. Ia
6. Joq
№2. Naýqas psıhologıasyna qarym - qatynastyń áseri?
1. Siz qaıda turasyz:
2. Qalada;
3. Aýylda.
1. Sizdiń jasyńyz:
- 18 jasqa deıin;
- 18 - 39 jas;
- 40 - 60 jas;
- 60 jastan úlken.
- jumysker;
- jumyssyz;
- oqýshy;
- zeınetker;
- múgedek;
- basqa.
- Ia
- Joq
- Keıde
- Medısına qyzmetkeriniń sizge qurmet kórsetýi óz jumysyna uqyptylyqpen qarap, naýqas kútimin durys atqarýy, nýaqas densaýlyǵyna áser etedi dep oılaısyz ba?
- Ia
- joq
- Jaqsy qarym - qatynastyń naýqas psıhologıasyna áseri bar dep oılaısyz ba?
- Ia
- Joq
- Medısınalyq qyzmetkerdiń tıimdi qarym - qatynas jasaýy sizdiń densaýlyǵyńyzǵa áserin bergen jaǵdaılar boldy ma?
- Ia
- Joq
- Naýqas ashýlanyp aıqaılaı bastady, medısınalyq qyzmetker naýqastyń jaǵdaıyn túsinip jaǵdaıdy túsindirip em sharany jalǵastyryp óz isin joǵary nátıjemen aıaqtady sizdiń oıyńyz?
- Joǵary baǵalaımyn
- Óz mindeti dep oılaımyn
3. Júıkem aýyrady
4. Aýrýym asqynady
5. Eshqandaı áseri bolmaıdy
6. Medısına qyzmetkeri sizge basqa dári taǵaıyndap qoıdy, sizdiń aýrýyńyz asqynyp jaǵdaıyńyz nasharlady, medısına qyzmetkeri óz qateligin moıyndamady sizdiń áreketińiz?
7. Úndemeımin
8. Aryzdanamyn
11. Medısına qyzmetkeri minezi jaman, naýqastarmen qarym - qatynasy dóreki, ıneksıa, emdik is - sharalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinedi (dene kógeredi, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý). Bul jaǵdaıǵa qarym - qatynastyń áseri bar dep oılaısyz ba?
• Ia
• Joq
12. Medısına qyzmetkeri meırimdi, sypaıy naýqastarmen qarym - qatynasta óte ádepti emdik is - shara, ıneksıalardy oryndaýda naýqas ózin jaǵymsyz sezinbeıdi (dene kógerý, tamyrdyń joǵalyp ketýi, qorqý). Bul jaǵdaıǵa qarym - qatynastyń áseri bar dep oılaısyz ba?
• Ia
• Joq
You Might Also Like
-
JAŃA JAǴDAIDAǴY QAZAQSTAN: İS - QIMYL KEZEŃİ
