InfoHub Logo

Aqtóbe qalasy

№49 jalpy orta bilim beretin mekteptiń

mektepaldy daıarlaý klassynyń muǵalimi Jolaeva Qundyz Anatolevna 

 

Maqsaty: Naýryz meıramy týraly túsinik berý. Balalardyń oılaý, qabyldaý, zeıin qabiletterin damytý. Gramatıkalyq  tulǵada júıeli sóıleýge, merekelik kóńilin kóterý, elge degen  súıispenshilikpen birge, salt-dástúrdi qurmetteýge tárbıeleý. 
Kórnekilikter: Naýryz merekesine arnalǵan sýretter, kıiz úı, sharlar, dóńgelek ústel, besik. 

İ. Uıymdastyrý kezeńi 

- Sálemetsizbe, qurmetti ata-analar, balalar, qonaqtar! Búgingi Naýryz meıramyna arnalǵan «Naýryz – Ulystyń uly kúni» atty erteńgiligimizdi bastaýǵa  ruqsat etińizder! 
- Balalar, mine Naýryz da keldi. 22 naýryz jyl basy. Naýryz úlken meıram. 
Kópten kútken Naýryz toıy araıly, 
Nurǵa bólep mine jatyr manaıdy! 
Mal bitkenniń bal tatyǵan uyzdy, 
Qýat bolyp qanymyzǵa taraıdy. 
Tórt túlik mal halqymyzdyń súıeri, 
Kóńilimniń kúmbirlegen kúıi edi. 
«Aman ba» dep mal janyń? 
Birin-biri qushaqtasyp súıedi. 
- Al, balalar! Qurmetti ata-analar, ustazdar! Bárimiz turyp bir-birimizdi qushaqtap, bir-birimizge jaqsy tilekter aıtyp, Naýryz meıramymen quttyqtaıyq! 

Naýryz – Ulystyń uly kúni qutty bolsyn! 
Aq mol bolsyn! 
Jańa jyl baq, bereke, molshylyq ákelsiń! 
Uly kúni kári - jas,
Qushaqtasyp kórisken.
Jańa aǵytqan qozydaı,
Jamyrasyp ósirgen.
Naýryz toı qutty bolsyn!- deı kele
Qyzdardyń «Qamajaı» bıin tamashalańyzdar!

Naýryz shyǵys kúntizbesinde jańa jyl basy dep sanalady. 21-22 naýryzda kún men tún teńeledi. Naýryz degen sózdiń ózi «naý» - jańa, «rýz» - kýn degen sózderden alynyp, jańa jyl degen uǵymdy bildiredi. Adamdar Naýryzǵa daıyndalady. Olar úı, aryq, aýla, kósheni tazalaıdy. Aǵash, gúl egedi. Adamdar úılerinde dastarhan jaıady. Án shyrqap, bı bılep, oıyn uıymdastyrady. 
- Qurmetti qonaqtar, balalar! Naýryz qutty bolsyn! (bir ata-ana shashý shashady, mýzyka qosý) 
- Naýryz - baqyttyń bastamasy, ulylyqtyń uıytqysy, jaqsynyń jarshysy, yntymaqtyń belgisi, ómirge nur syılaǵan, sezimge gúl syılaǵan halyq qasterleıtin kún. 
- Al, endi bizdiń kishkentaı búldirshinderimiz naýryz meıramǵa daıyndaǵan taqpaqtaryn usynady. 
Maıgúl.

Jaqsyma ma,ata halińiz

Meniń atym naýryz

Baldaı tátti sary ýyz,

Alyp keldim, alyńyz

Qar astynda qys qaldy,

Qar eridi qys qaldy,

Qar eridi sý aqty

Alyp keldim shýaqty

 

Búgin naýryz kúni dep

Búkil adam kúlimdep

Árkim qalap bir  isti

Áreketke kiristi

Naýryz kóje - jyl dámi

Toı dámine toıyńdar

Toıdan keıin oıyn bar

Toı-tamasha kórińder

Bılep án sap bıleńder

 

Naýryz toıyn ádemi

Ájem eske túsirdi

Bizderge arnap ádeıi

Naýryz kóje pisirdi

 

Káýsar:

Ashyldy  da kebeje

Dám ázirleý basttaldy

Ájem naýryz kójege

Jeti túrli as saldy

Bıdaı, kúrish, tary bar,

Ashshy qurty taǵy bar

Kóje -eldiń yrzyǵy

İİİ. Taqpaqtar 
Mansur: Bata berip atamyz, 
Bata berip apamyz, 
Tátti bolyp jasalǵan, 
Naýryz dámin tatamyz. 

Ádemi - Armysyzdar halaıyq!
Árkez aman bolaıyq
Naýryz toıyn qýanyp
Jyldy bir qarsy alaıyq

Damır: Jyldyń basy Naýryz
Jerdiń basy Naýryz
Merekege arnalsyn
Búgingi jyr ánimiz

Ernur: Naýryz kúni toı dýman
Ortamyzdy ashaıyq
Án men kúıdi tógildirip
İnjý marjan shashaıyq

Aınamkóz: Jaqsylyqqa bas bolyp
Aldymyzǵa as bolyp
Kelgen Naýryz qut bolsyn
Bereri taǵy mol bolsyn!

Sabıra: Ata-babam toılaǵan
Naýryzym armysyń
Qyzyǵyna toımaǵan
Darhan dala, qyrly shyń

Ilás: Naýryz keldi balalar
Kóktemdi qyr jaǵalar
Naýryz toıyn toılaıyq
Jańa jyldy qarsy alaıyq

Arýjan: Al, balalar oınaıyq
Oınaıyq ta, oılaıyq
Kúni, túni on úsh kún
Naýryz toıyn toılaıyq

Temırlan: Ýa, aǵaıyn, halaıyq
Munda nazar salaıyq!
Merekesi halyqtyń
Naýryz toıyn bastaıyq!

Bekjan: Naýryz keldi - jyl keldi
Tiriltýge gúlderdi
Sándenedi analar
Sábılermen birge endi

Nurdáýlet: Kúttirip kelgen jyl basy
Bizbenen birge jyrlashy
Dastarhanyma elimniń
Bereke – yrys syılashy

Alımurat: Ánim de saǵan, bıimde
Qut qonaq óziń únimde
Qýanysh syılap elime
Kúnimde Naýryz, kúnimde

Hor: Naýryz- Kóktem
Tárbıeshi: Kóktemniń alǵashqy kúnderinen bastap jer betine qyltıyp, boı kóterip gúlder ósedi. Bular kóktemniń alǵashqy gúlderi dep atalady. Bul báısheshek, jaýqazyn, qyzǵaldaq.

Nurasyl: Kirgizip kórkin dalanyń, 
Báısheshek qyrda qaptady. 
Qyzyǵyp ylǵı baramyn, 
Úzýge biraq batpadym. 

Sabına: Kún men tún teńeledi, 
Jer shýaqqa bólenedi, 
Sony toılar el endi. 
 Naýryz toıy - saltymyz, 
«Kógersin» - dep halqymyz, 
Kóshege tal egemiz. 

Inabat: Naýryz keldi dalama, 
Naýryz keldi qalama. 
Qýanady ata-ana, 
Qýanady bala da. 

Oń boldy da joramyz, 
Tólge toldy qoramyz. 
Aıran, qymyz tolyǵyp, 
Aqqa toldy sharamyz. 
Dıana:
Naýryz bolsyn ánimiz, 
Naýryz bolsyn sánimiz. 
Naýryz kóje kóp ishsek 
Jasaramyz bárimiz.

Bı :Qyzdar
Tárbıeshi: Kóktem - jyl mezgiliniń ádemi bir kezeni. Naýryz aıynda kún uzaryp, tún qysqarady. Kún kóziniń shýaǵy molaıady. Qar erip, jyrashyqtardan sý aǵa bastaıdy. Kóktem – óte kóńildi mezgil

Islam: Kelip kóktem qustary, 
Baý-baqshada án saldy. 
Olardy jas dostary, 
Uıa jasap qarsy aldy.  

Asyljan: Dastarhanda dánimiz, 
Jaıdarymyz bárimiz. 
Jarasý bar, jaýlyq joq, 
Qandaı jaqsy Naýryz!
 

Marlen: Kókke boıap óńirdi, 
Kóktem keldi kóńildi. 
Baý-baqshada, ormanda, 
Qustar áni tógildi. 

Inabat: Qardy eritip jylǵasy, 
Naýryz keldi – jyl basy. 
Shýaq tókti jaryq kúni, 
Meıramynda halyqtyń. 
 

Arman: Balalar-aý, balalar! 
Shaqyrady dalalar. 
Kóktem keldi gúl alyp, 
Qustar keldi jyr alyp. 

Asylaı: Ulys ár kez oń bolsyn,
Ár úıde aq mol bolsyn.
Ne tileseń sol bolsyn,
Qaıda barsań jol bolsyn.

Madı:

Adamda malda ózinshe

Júr jadyrap dalada

Jańa jyldy qarsap tur,

Kári de ,jas ta,bala da.

Hor:Jaýyn

İV. Jumbaq 
- Al endi balalar! Jumbaqtardyń sheshýin tabyńdar: 
Dámdi-dámdi taǵamdardy jınaıdy, 
Qonaqtardy kóńildene syılaıdy. 
(dastarhan) 
Bul ne? Durys aıtasyńdar, balalar! Bul dastarhan. Al dastarhanǵa qandaı qazaqtyń ulttyq taǵamdary qoıylady? 
Qazaqtyń ulttyq taǵamdary, 
Jasymnan jaqyn maǵan bári. 
Teńermes em olarǵa men, 
Eshbir asty ǵalamdaǵy. 

V. Ulttyq salt-dástúrlerimen tanystyrý 

Qazaq halqy qonaq kútýdi de, qonaq bolyp qydyrýdy da qyzyq kórgen. Sondyqtan qazaq halqynyń toılary da kóp bolǵan. Sonyń bireýi besikke salý. Besikke salý toıyna jınalǵandar óleń aıtyp, ázil –qaljyn, ulttyq oıyndaryn oınap kóńil kótergen. Besikke salý toılaryn yrymyn kórsetip, túsindirip beretin -------------- apaıymyzǵa sóz beremiz. 
Bala on eki aı shamasynda qaz turyp, bir-eki attap ústel jaǵalap júredi. Osy kezde balaǵa arnalǵan qazaq halqynda «Tusaý keser» toıy ótkiziledi. Sóz -------------- apaıymyzǵa beriledi. 

VI. Ulttyq oıyn «Arqan tartys» 

- Al, balalar, endeshe «arqan tartys» oıynyn oınap, kúshimizdi synap kórelik! Eki komandaǵa bólinip arqandy tartasyńdar.Kimniń komandasy osy arqandy birinshi bolyp ózine qaraı tartady, sol komanda jeńimpaz bolyp esepteledi. 1,2,3! Bastaımyz! (balalar arqan tartysady) 
Rahmet! Otyramyz! 

Qazaq halqynyń ejelgi salt-dástúriniń biri – bata-tilek bildirý. «Sóz arqyly jaratýshyǵa jalynyp, jalbarynyp yqpal etýge bolady dep túsingen ata-babalarymyz. «Jańbyrmenen jer kógeredi, batamen er kógeredi», «Bataly qul arymas» - degen oı-pikirdi ýaǵyzdap, keıingi urpaǵyna yqylas bildirip, aq nıetpen bata berip, tilek tileýdi dástúrge aınaldyrǵan. Bata  tyńdaıyq. 
Rahmet! 
Tárbıeshi: Jaz keler, qystygúni qysym ketip, 
Qar, sýyq, aıaz, boran - bári ketip. 
Qasyqtaı qar, tobyqtaı toń qalmaıdy, 
Tabıǵat barsha janǵa rahym etip. 
Jetpekke úlkendikke jas balalar, 
Júgirer qyrdan oıǵa dúbirlesip. 
Shal-kempir kún shýaqtap, kóńili jaı, 
Ótken kún, ómirin aıtyp kúbirlesip. 
Bota, qulyn, buzaý, laq, qozy týyp, 
Qýanyp oınaqtaıdy olar da ósip. 

---